تورم تک رقمی چقدر محتمل است؟

به گزارش «اقتصادنیوز» وقتی ابتدای این هفته حسن روحانی در نشست خبری خود وعده «تک‌رقمی شدن تورم بعد از 40 سال» در سال 95 را مطرح کرد، بهانه خوبی به دست منتقدان خرده‌گیر خود داد تا او را به بی‌اطلاعی و بی‌توجهی متهم کنند؛ چراکه بر اساس آمارهای رسمی منتشرشده توسط بانک مرکزی، تورم تک‌رقمی در دوره چهل‌ساله اخیر بی‌سابقه نبوده و دست‌کم در سه سال 54، 64 و 69 به وقوع پیوسته است.

با این حال، آنچه ناظران همدل با دولت را هم نگران می‌کرد، این اشتباه آماری حسن روحانی نبود. اشکال اصلی آنجا بود که روحانی وعده‌ای می‌داد که حتی در صورت تحقق هم، شانس دوام چندانی نداشت.

تورم 40 سال اخیر به روایت آمار

بر اساس آمارهای رسمی بانک مرکزی، متوسط نرخ تورم سالانه در ایران طی 40 سال منتهی به 1392 به 19.3 درصد می‌رسد. کمترین نرخ تورم در این 40 سال مربوط به سال 1364 با 6.9 درصد و بیشترین نرخ تورم مربوط به سال 74 با 49.4 درصد بوده است. (جدول 1)

با تقسیم‌بندی این 40 سال به 5 دوره هشت‌ساله می‌توان دریافت که بیشترین متوسط نرخ تورم به دوره هشت‌ساله ریاست‌جمهوری اکبر هاشمی رفسنجانی (1369 تا 1376) برمی‌گردد که نرخ متوسط 25.3 درصدی را به ثبت رسانده و کمترین متوسط نیز به دوران ریاست جمهوری سید محمد خاتمی (1377 تا 1384) با 14.9 درصد اختصاص داشته است.

بر اساس آمارهای بانک مرکزی، در نیمی از این 40 سال، نرخ تورم سالانه ایران بین 10 تا 20 درصد در نوسان بوده، در 13 سال تورمی بین 20 تا 30 درصد وجود داشته، در 4 سال تورم بالای 30 درصد و در 3 سال هم تورم کمتر از 10 درصد تجربه شده است؛ بنابر این مشاهده می‌شود که سال‌های تورم یک‌رقمی، حتی از سال‌های تورم بالای 30 درصد هم نادرتر بوده‌اند. (جدول 2)

بازخوانی آمار 40 ساله تورم در ایران همچنین نشان می‌دهد که دوره‌های نزول شدید نرخ تورم در ایران بسیار کم‌دوام بوده‌اند و سال‌های تورم تک‌رقمی معمولا با سال‌های جهش تورمی دنبال شده‌اند.

تنها دو سال بعد از سال 54 که نرخ تورم 9.9 درصدی در اقتصاد ایران به ثبت رسید، این شاخص بیش از 2.5 برابر شد و در سال 56 به 25.1 درصد رسید. درباره سال 64، عملکرد تورمی از این هم ناخوشایندتر بود؛ بلافاصله پس از ثبت تورم 6.9 درصدی در سال 64، نرخ تورم در سال 65 حدودا 3.5 برابر شد و به 23.7 درصد رسید. آخرین تورم تک‌رقمی ایران در سال 69 نیز سرنوشت مشابهی داشت: بیش از 2 برابر رشد در سال بعد (نرخ تورم 9 درصدی سال 69 در سال 70 به 20.7 درصد رسید.)

روند تورم در یک سال اخیر چگونه بود؟

در یک سالی که از عمر دولت حسن روحانی گذشته است، نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه با شیب قابل توجهی نزول کرده و از قله 45.1 درصدی خود (در خرداد 92) تا کف 14.6 درصدی‌اش (در خرداد و تیر 93) پایین آمده است. اما در سه ماه اخیر (خرداد، تیر و مرداد) این شاخص روی خط مستقیم قرارگرفته و تقریبا بدون تغییر مانده است (نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه مرداد حتی اندکی صعودی شد و به 14.7 درصد رسید.) بنابر این اگرچه نرخ تورم میانگین در ماه‌های آینده احتمالا همچنان روندی نزولی خواهد داشت، اما به نظر می‌رسد روند نزولی تورم نقطه‌به‌نقطه تقریبا متوقف -یا دست‌کم کند- شده است. (اینجا را ببینید)

از سوی دیگر، با اجرای برنامه‌های ضدرکود دولت -اگرچه تاکید فراوانی بر غیر‌تورمی بودن این برنامه‌ها شده- خنثی‌سازی بار انتظارات تورمی ممکن نخواهد بود و اثرات آن خواه‌ناخواه خود را نشان خواهد داد. این نکته به‌ویژه از آن جهت اهمیت دارد که حافظه تاریخی مردم ایران در حدود 25 سال اخیر هیچ خاطره‌ای از تورم تک‌رقمی ندارد و بنابر این انتظارات تورمی خود را بر اساس آن تنظیم نخواهد کرد.

به اعتقاد کارشناسان مستقل، یکی از اصلی‌ترین شروط تک‌رقمی کردن تورم -به شکلی باثبات- آن است که این انتظارات تورمی تغییر کنند. تغییر این انتظارات البته کار چندان آسانی نیست و راه رسیدن به آن اطمینان دادن درباره سیاست‌های غیرتورمی بانک مرکزی برای یک دوره بلندمدت است؛ چنین اطمینانی نیز تنها با اصلاحات نهادی در هدف‌گذاری و ابزار سیاستی بانک مرکزی حاصل خواهد شد که هنوز نشانه‌ای از آن در فضای سیاست‌گذاری کشور مشاهده نمی‌شود.

با این حساب، به نظر می‌رسد وعده رییس‌جمهور برای تک‌رقمی کردن تورم -دست‌کم هنوز- چیزی بیش از یک «وعده» نیست؛ شاید در پایان سال 95، هنگامی که حسن روحانی خود را برای انتخابات ریاست‌جمهوری دوازدهم آماده می‌کند، انگشت به دندان بگزد که ای کاش چنین وعده‌ای نداده بود.

جدول1: تغییرات نرخ تورم سالانه – 1353 تا 1392

 جدول 2: پراکندگی نرخ تورم سالانه در بازه‌های چهارگانه- 1353 تا 1392

در همین زمینه بخوانید:

آرزوی محال تورم تک رقمی