پایان عصر زغال‌سنگ در ایران؟
به گزارش اقتصادنیوز، استخراج مدرن معادن زغال‌سنگ ايران از دهه 40 رقم خورد. زمانی که روس‌ها به ذوب‌آهن اصفهان آمدند تا کوره‌های زغال‌سنگ را برای ایرانی‌ها در کارخانه فولاد به پا کنند. راه‌اندازی این کارخانه با همکاری روس‌ها، عزم ایرانی‌ها را به اکتشاف و استخراج زغال‌سنگ جزم کرد و فعالیت معدنی و بکارگیری کارگران معدنی در این عرصه کلید خورد و همین امر باعث شد از آن زمان یک نسل توانمند برای استخراج زغال‌سنگ در معادن ایران تشکیل شود و این زغال‌کاران به معادن بزرگ زغال‌سنگ ایران مانند معادن کرمان، طبس و البرز مرکزی، شرقی و غربی هدایت شوند.
این در حالی است که در حال حاضر این نسل یا همان نیروی انسانی زبده در عرصه استخراج زغال‌سنگ پس از حدود 50 سال به مرز 70 تا 90 سالگی رسیده اند و برخی از آنان نيز اکنون دیگر در قید حیات نیستند. مشکل جدی در عرصه استخراج زغال‌سنگ در معادن ایران این است که پس از وداع نیروی انسانی حرفه‌‌ای با معدنکاری دیگر این امکان به وجود نیامده که کارگران ماهر در زمینه استخراج زغال سنگ طی این سال‌ها پرورش داده شود. در حالی که پیش از این فعالان معدنی و کارشناسان این حوزه هشدار داده بودند که عدم سرمایه‌گذاری مناسب در بخش خصوصی و توسعه تجهیزات ایمنی در معادن زغال‌سنگ باعث شده طی مطالعات سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی از 178 معدن زغال‌سنگ در کشور نزدیک به 124 فقره از آنها به صورت فعال بهره‌برداری داشته باشند.
دلايل كاهش تمايل به كار در معدن زغال‌سنگ
بررسی‌های نشان می‌دهد از چند بعد معادن زغال‌سنگ ایران در معرض تهدید قرار گرفته است. در وهله اول حقوق و مزایای ناچیز معدنکاران زغال‌سنگ باعث شده برای معدنچیان زغال‌سنگ انگیزه‌ای باقی نماند و این نیروی انسانی برای استخراج این مواد معدنی به اندازه لازم ترغیب نشوند که در چرخه اقتصادی معادن فعالیت آنها تاثیر چشمگیری داشته باشد و از سویی به نظر می‌رسد واردات این کانی سیاه‌رنگ از کشورهای معدنی پایان معادن زغال‌سنگ را قطعی کرده است.
البته کارشناسان حوزه معدن معتقدند از آنجایی که زغال‌سنگ در عمق زمین قرار گرفته به همین دلیل استخراج این مواد معدنی سخت است و استخراج آن با وجود ضخامت‌های نازک آن در مراحل اکتشافی، معادن ایران را به ورود نسل دانشگاهی کشور نیازمند کرده است. وضعیت بحرانی این معادن نشان می‌دهد طی دهه اخیر در زمینه اکتشافات زغال‌سنگ اقدامات جدی صورت نگرفته و موجب شده ذخایر موجود نادیده گرفته شود و از طریق واردات نیاز صنعت فولاد کشور تامین شود.
اما بر اساس گزارش‌های رسیده این موضوع در حالی جریان دارد که علاوه بر اینکه مهندسان معدن در زمینه استخراج بسیاری از پروژه‌های معدنی حضور دارند، به نظر می‌رسد فقدان تبحر لازم برای استخراج زغال‌سنگ به دلیل کم‌ضخامت بودن لایه‌های آن موضوعی است که تحقیقات دانشگاهی و ورود روشهای کارآمد را در خصوص استخراج زغال‌سنگ را بیشتر از گذشته ضروری می‌کند.
بنابراین عدم ورود نسل دانشگاهی به روشهای استخراجی زغال‌سنگ و فرار نیروی انسانی از بهره‌برداری ذخایر موجود زغال در ایران باعث بروز کمبود این مواد معدنی در سال‌های آینده خواهد شد و ایران برای تولید فولاد با ضعف بزرگی روبه‌رو خواهد شد و از آنجایی که قرار است طبق سند چشم‌انداز ظرفیت تولید فولاد افزایش داشته باشد، در راستای تامین نیاز واحدهای فولادسازی برای 60 میلیون تن فولادی که اخیرا وزیر صنعت از این رقم رونمایی کرده است، باید بیشتر از گذشته سراغ واردات زغال‌سنگ برود.
اما از آنجایی که روشهای استخراجی در بهره‌برداری زغال‌سنگ باعث می‌شود فعالیت اقتصادی یک معدن تحت تاثیر قرار گیرد، بهره‌برداری‌ها در این معادن باید کاملا بر مبنای موازین فنی صورت گیرد و در غیر این صورت استخراج از معادن زغال‌سنگ هزینه‌های بالایی در برمی‌گیرد که چنین هزینه‌هایی در بهره‌برداری و استخراج از معادن زیرزمینی بسیار گران‌تر از معادن روباز تمام خواهد شد.
بنابراین فولادسازانی مانند ذوب آهن که با روش کوره بلند تولید فولاد دارند به دلیل کمبود زغال‌سنگ داخلی طی این سال‌ها به واردات این کانی سیاه وابسته شدند و ممکن است در سال‌های آینده با مشکل کمبود این ماده معدنی بیشتر از حال روبه‌رو شوند.
با این وجود به نظر می‌رسد بی‌توجهی به معادن زغال‌سنگ کشور توانمندی‌های فعالان معدنی در زمینه زغال‌سنگ به لحاظ نیروی انسانی را دست کم گرفته و واردات از تولید داخلی سبقت گرفته است به طوری که سالانه 500 تا 600 هزار تن حجم واردات زغال‌سنگ ازکشورهای روسیه، اندونزی و استرالیا است.
این در حالی است که پیش‌بینی می‌شود در راستای تامین نیاز واحدهای کک‌سازی که در حال راه‌اندازی هستند یا حجم واردات زغال‌سنگ یا حجم تولید داخلی افزایش یابد، اما بررسی‌ها نشان داده وزارت صنعت بیشتر به دنبال این است که تولید زغال‌سنگ داخلی افزایش یابد. اما چگونگی آن به روشهای استخراجی و بکارگیری نیروی انسانی زبده برمی‌گردد که بررسی‌ها نشان می‌دهد توانمندی‌های معادن زغال‌سنگ به لحاظ نیروی انسانی در حال پایان است.
بنابر آمارهای وزارت صنعت، معدن و تجارت، ذخایر قطعی زغال‌سنگ بیش از 630 میلیون تن اعلام شده است اما ذخایر قطعی و احتمالی طی مطالعات سازمان زمین‌شناسی در کشور بیش از سه میلیارد تن برآورد شده که با وجود همین امر واردات زغال‌سنگ از کشورهای خارجی تنها باعث نادیده گرفته شدن ظرفیت‌های داخلی محسوب می‌شود.
بیشترین ذخایر زغال‌سنگ معادن کشور در مناطق البرز شرقی، البرز مرکزی و البرز غربی، طبس، آذربایجان شرقی و غربی، اصفهان، تهران، گلستان، خراسان شمالی، لرستان و شمشک قرار گرفته اند. اما به دلیل نبود تجهیزات کافی، نیروی انسانی با انگیزه، سرمایه‌گذاری‌های لازم و تحقیقات موثر دانشگاهی کشور شاید این ذخایر برای همیشه در این مناطق زغال‌خیز مدفون بمانند.
آیا تنها راه برای تامین نیاز واحدهای صنعتی فولاد واردات زغال‌سنگ است یا می‌توان بار دیگر نسلی کارآمد برای استخراج این معادن همانند همان نسل دهه 40 که از روس‌ها اصول معدنکاری را یاد گرفتند، پرورش داد و چرخه اقتصادی این معادن را رونق داد؟
