چرا انتشار صکوک برای پرداخت بدهی دولت به حاشیه رفته است؟

به گزارش اقتصادنیوز، عدم پرداخت بدهی‌های دولت به پیمانکاران و بانک‌ها‌ باعث شده تا مشکلات بیشتری برای اقتصاد ایران در اثر کمبود نقدینگی این افراد و نهادها به وجود آید. با این حال در سال گذشته وزیر راه و شهرسازی تنها راه پرداخت بدهی 20 هزار میلیارد‌تومانی پیمانکاران پروژه‌های عمرانی را در انتشار اوراق صکوک اجاره اعلام کرده بود و پس از آن نیز رئیس‌جمهور بر این مساله تاکید کرد. حسن روحانی گفته بود که با صکوک اجاره‌ای دولت می‌تواند بدهی‌های خود را پرداخت کند تا دیگر بانک‌ها نفس راحتی بکشند.

حتی وزارت راه و شهرسازی در این عرصه پیشگام شد تا با انتشار اوراق صکوک اجاره از بار 20 هزار میلیارد تومان بدهی به پیمانکاران عمرانی در بخش حمل‌ونقل بکاهد. ولی بعد از گذشته حدود یکسال خبر چندانی در این باره منتشر نشده است و به نظر می‌رسد این موضوع به حاشیه رفته است.این درحالیست که در دولت یازدهم دولت برای کاهش بار مالی بانک‌ها و تامین مالی بازار سرمایه تاکید دارد اما در عمل همچنان بار اصلی تامین مالی بر عهده بانک‌هاست.

با این حال، بازار سرمایه در کنار بازار پول به عنوان یکی از بخش‌های اصلی اقتصاد کشور، در تأمین مالی پروژه‌ها ایفای نقش می‌کند. در این راستا در این گزارش به معرفی و بررسی تامین مالی از طریق ابزار مالی موجود در بازار سرمایه ایران می پردازیم.

ابزارهای مالی چون صکوک و اوراق اجاره و اوراق مشارکت کارکد خاصی در بازار مالی دارد و با هدف تامین دارایی یا تامین نقدینگی مورد نیاز دولت یا شرکت‌ها منتشر می‌شود و فقط بر اساس سه دسته دارایی یعنی زمین، ساختمان، ماشین‌آلات و تجهیزات قابل انتشار است. یعنی ناشر یا باید به دنبال خرید دارایی‌های فوق باشد یا اینکه به پشتوانه این دارایی‌ها، در پی تامین نقدینگی باشد.

اوراق مشارکت
براساس آیین‌نامۀ انتشار اوراق مشارکت، این اوراق جهت تأمین مالی طرح‌های سودآور تولیدی، ساختمانی و عمرانی منتشر می‌شود. سهم‌الشركة «ناشر» در طرح بايد حداقل 40درصد كل سرمايه‌گذاري ريالي پروژه بوده و 60درصد باقی را می‌تواند از طریق اوراق مشارکت تأمین کند. شرکت منتشرکنندۀ اوراق مشارکت بایستی در دو سال اخیر سودده بوده و زیان انباشته نداشته باشد.

صکوک اجاره
صکوک اجاره اوراق بهادار با نام قابل نقل و انتقالی است که نشان‌دهندۀ مالکیت مشاع دارندۀ آن در دارایی مبنای انتشار اوراق است. صکوک اجاره موجود در بازار سرمایه ایران بر دو نوع بوده که نوع اول صکوک اجاره برای تأمین دارایی و نوع دوم صکوک اجاره برای تأمین نقدینگی است. صکوک اجاره تأمین دارایی جهت خرید دارایی مورد نیاز شرکت که شرایط آن در ذیل بیان می‌شود، منتشر می‌گردد. در واقع با انتشار صکوک اجاره منابع مالی خریداران اوراق تجمیع شده و دارایی مورد نظر خریداری می‌شود. این دارایی با قرارداد اجاره به شرط تملیک به بانی تحویل داده می‌شود. در صکوک اجاره تأمین نقدینگی، بانی دارایی خود را فروخته و نقدینگی خریداران صکوک اجاره را جذب کرده و دارایی مذکور را مجدداً با قرارداد اجاره به شرط تملیک دریافت می‌کند.

صکوک مرابحه
قرارداد مرابحه فروش دارایی به بیشتر از قیمت خرید آن با ذکر میزان سود و مبلغ پرداختی بابت خرید می‌باشد. مجوز انتشار اوراق مرابحه بایستی از سازمان بورس و اوراق بهادار تهران صادر گردد. اوراق مرابحه را می‌توان جهت تأمین تمامی دارایی‌هایی که به وسیله صکوک اجاره قابلیت تأمین آنها وجود دارد، منتشر کرد. مواد و کالا دیگر دارایی مورد قبول جهت انتشار صکوک مرابحه است. تمامی موارد منتشر شده صکوک مرابحه در بازار سرمایه ایران مربوط به تهیه مواد و کالا بوده است.

گواهی سپردۀ مدت‌دار ویژۀ سرمایه‌گذاری
گواهی سپردۀ مدت‌دار ویژۀ سرمایهگذاری خاص، سپرده‌ای است كه بانكها و مؤسسات اعتباری بهمنظور تجهیز منابع برای تأمین مالی طرحهای مشخص جدید سودآور تولیدی، ساختمانی، خدماتی و نیز توسعه و تكمیل طرحهای سودآور موجود با سررسید مشخص افتتاح می‌نمایند. بانكها و مؤسسات اعتباری در ازای افتتاح سپرده مدت‌دار ویژه سرمایه‌گذاری خاص، گواهی سپرده مدت‌دار ویژه سرمایه‌گذاری خاص صادر می‌کند.

اوراق سلف موازی استاندارد
قرارداد سَلَف یا عقد سَلَف قراردادی است که در آن عرضه‌کننده، بخشی از دارایی پایه را به ازای بهای نقد و مطابق قرارداد سلف به فروش می‌رساند تا در دوره تحویل به خریدار تسلیم کند. اوراق سلف یکی از انواع اوراق تأمین مالی از طریق بدهی است، لیکن مهم‌ترین تفاوت‌های این اوراق با سایر اوراق بدهی این است که اولاً اوراق سلف مبتنی بر کالا است و به عبارتی ارزش آن مشتق از ارزش کالایی است که انتشار اوراق بر پایه آن صورت گرفته و ثانیاً اینکه با انتشار اوراق سلف شرکت تأمین‌کننده منابع در بین دوره سودی به دارندگان اوراق (سرمایه‌گذاران) پرداخت نمی‌کند و کل اصل و سود منابع مالی تامین شده در سررسید پرداخت می‌شود. این نوع تامین مالی باعث حفظ قدرت نقدینگی در کوتاه مدت برای تامین‌کننده منابع می‌گردد. اوراق سلف استاندارد در صورت عدم تحویل فیزیکی در سررسید، معاف از مالیات بوده و این اوراق تا سررسید شامل بهره نمی‌شود.

بنابر این گزارش گفتنی است؛ بازار تامین مالی بازار سرمایه از پتانسیل بالقوه مناسبی جهت تامین مالی انواع فعالیت های اقتصادی کشور برخوردار است. عدم آشنایی مدیران صنایع با نحوه تامین مالی از بازار سرمایه، تنوع پایین ابزار مالی این بازار ، عدم تطابق سود اوراق تامین مالی با ریسک شرکتها به دلیل یکسان بودن نرخ برای تمامی شرکتها بدون لحاظ ریسک آنها و ضمانت اوراق اصلی‌ترین مشکلات پیش روی انتشار ابزارهای تأمین مالی بازار سرمایه است. با انجام کار کارشناسی در مورد کاستی های بیان شده و تلاش در جهت رفع آنها می توان شاهد عملکرد بهتر بازار سرمایه در تامین مالی بود و این امید را داشت که بازار سرمایه دوشادوش بازار پول نقش پررنگ و موثری ایفا کند.