نقشه پنهان هند برای چابهار/ ابتکار تهران و دهلی نو برای دور زدن تحریم‌های آمریکا

به گزارش اقتصادنیوز، امضای توافقنامه 10 ساله برای مدیریت بندر چابهار در ایران نقطه عطف مهمی در جاه طلبی های ارتباطی منطقه ای هند است. بندر چابهار که در سواحل جنوب شرقی ایران قرار دارد، اهمیت استراتژیک بسیار زیادی برای هند دارد و به عنوان مجرای حیاتی برای تجارت با ایران، آسیای مرکزی و روسیه عمل می کند. علاوه بر این، این بندر نقشی محوری در عملیاتی کردن کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب (INSTC) ایفا می‌کند، طرحی کلیدی با هدف تقویت ارتباطات تجاری بین بنادر در سواحل غربی هند با ایران و روسیه از طریق آذربایجان. با این حال، تلاش‌های هند برای توسعه بندر چابهار از دید ایالات متحده آمریکا که مدت‌هاست تحریم‌های سختگیرانه‌ای را علیه ایران اعمال کرده، دور نمانده است. تنها چند ساعت پس از امضای قرارداد چابهار، ایالات متحده هشدار داد و بر «خطر احتمالی تحریم‌ها» برای هر بازیگری که درگیر معاملات تجاری با تهران می‌شود، تأکید کرد. این تهدید بر عزم واشنگتن جهت اجرای رژیم تحریم های یکجانبه، بدون توجه به آسیب های جانبی که ممکن است به مشارکت های استراتژیک و ثبات منطقه وارد کند، تأکید دارد.

فرصت سازی به سبک دهلی نو

پروژه بندر چابهار نه تنها یک فرصت اقتصادی، بلکه یک ضرورت استراتژیک برای متنوع کردن مسیرهای تجاری و کاهش وابستگی به کریدورهای ترانزیتی ناپایدار تحت کنترل همسایگان غیر دوست است. هند به واسطه این پروژه با دور زدن بنادر کراچی و گوادر در پاکستان، می تواند راه های جدیدی را برای تجارت با آسیای مرکزی و روسیه باز کرده و انعطاف پذیری اقتصادی و اهرم ژئوپلیتیکی خود را تقویت کند.به نوشته فرست پست،امضای قرارداد 10 ساله بین«ایندیا پورتس گلوبال لیمیتید »(IPGL) و سازمان بنادر و دریانوردی ایران نقطه عطف مهمی است. این قرارداد تاریخی به ارزش 370 میلیون دلار، بر اهمیت روزافزون بندر به عنوان یک شریان تجاری حیاتی که هند را به کشورهای اتحادیه اقتصادی اوراسیا متصل می کند، تأکید دارد. با تعهد IPGL به سرمایه گذاری 120 میلیون دلاری و یک پنجره اعتباری اضافی 250 میلیون دلاری، زمینه برای بهبود زیرساخت های قابل توجه و ظرفیت سازی در بندر فراهم شده است. این تزریق سرمایه نه تنها کارایی عملیاتی بندر را تقویت می کند، بلکه راه را برای افزایش حجم تجارت و افزایش زمینه های اتصال هموار می کند.

خیز برای تبدیل کردن چابهار به قطب اقتصاد

IPGL از زمان آغاز به کار در پایان سال 2018، گام های قابل توجهی در تبدیل بندر چابهار به قطب فعالیت های اقتصادی برداشته است. این بندر ترافیک کانتینری بیش از 90 هزار TEU و محموله های فله را با مجموع بیش از 8.4 میلیون تن اداره می کند. مهمتر از آن، بندر چابهار نقش محوری در تسهیل حمل و نقل کالاهای اساسی از جمله 2.5 میلیون تن گندم و دو هزار تن حبوبات از هند به افغانستان بر عهده دارد.حمایت هند برای گنجاندن بندر چابهار در چارچوب کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب (INSTC) بر اهمیت استراتژیک این بندر به‌عنوان پایه‌ای در ابتکارات اتصال منطقه‌ای تأکید می‌کند. در حالی که بندرعباس به طور سنتی شلوغ ترین بندر ایران بوده، تلاش هند برای ادغام چابهار در چارچوب کریدور شمال-جنوب نشان دهنده شناخت مزایای این بندر است. مواضع آجیت دووال مشاور امنیت ملی مبنی بر تمایل هند به ادغام چابهار در چارچوب این کردیدور، که در جریان نشست سازمان همکاری شانگهای بیان شد، دیدگاه استراتژیک هند در باب منطقه را تایید می کند.

چرایی تمرکز هند بر چابهار

علاوه بر این، موقعیت استراتژیک چابهار در سواحل غربی هند و قابلیت بنادر آن در اعماق دریا که امکان اسکان کشتی‌های کانتینری با اندازه کامل را فراهم می‌کند، این منطقه را از همتای خود متمایز می‌کند. سرمایه‌گذاری‌های قابل توجه هند در این منطقه که از سال 2016 در مجموع حدود 500 میلیون دلار برآورد شده، نشان‌دهنده تعهد تزلزل‌ناپذیر دهلی تو برای توسعه بندر چابهار، به‌ویژه پایانه شهید بهشتی است. از این رو، هند با قرار دادن چابهار به عنوان دروازه ای به  سوی کریدور شمال-جنوب، قصد دارد از پتانسیل خود برای تسهیل توسعه این کریدور استفاده کند. کریدور شمال-جنوب که سال 2002 پیشنهاد شد، شبکه گسترده ای از مسیرهای دریایی، ریلی و جاده ای به طول 7200 کیلومتر را پیش بینی کرد که هدف آن تسهیل تجارت بین هند و روسیه و در عین حال دور زدن پاکستان بود. علیرغم دامنه بلندپروازانه تعریف شده در این طرح، اجرای آن به دلیل چالش های لجستیکی مانند اتصال ضعیف ریلی در داخل ایران و رویه های گمرکی دست و پا گیر در مرزهای مختلف با شکست مواجه شد.

با این حال، تحولات اخیر جان تازه ای به کریدور شمال-جنوب دمیده و توسط ترکیبی از عوامل تقویت شده است. تجارت رو به رشد بین هند و روسیه پس از بحران اوکراین، در کنار رشد اقتصادی و ظهور هند به عنوان چهارمین اقتصاد بزرگ جهان، بازار این کشور را به طور فزاینده ای برای روسیه و سایر کشورهای غنی از انرژی آسیای مرکزی سودآور کرده است. دولت هند اخیراً تلاش هایی را برای تنوع بخشیدن به مسیرهای تجاری از طریق طرح هایی مانند کریدور اقتصادی هند-خاورمیانه-اروپا (IMEC) انجام داده است. با این حال، احیای مجدد درگیری ها در خاورمیانه، به ویژه درگیری حماس و اسرائیل، بر چشم انداز کریدور اروپا-خاورمیانه و هند  سایه افکنده است و اهمیت کریدور شمال-جنوب را به عنوان مجرای قابل اعتماد برای تجارت و بازرگانی تقویت می کند.

روسیه برای بندر ایرانی دندان تیز کرده است

در طول سال‌ها، کریدور شمال-جنوب دو دوره خشک در سال‌های 2014 و 2017 را پشت سر گذاشته که امکان‌سنجی و مزایای بالقوه آن را تأیید می‌کند. این بررسی ها که در مسیرهای آذربایجان از طریق ایران و آستاراخان روسیه از طریق دریای خزر انجام شد، قابلیت حیات کریدور را به‌عنوان یک جایگزین مقرون‌به‌صرفه و کارآمد برای مسیرهای دریایی سنتی نشان داد. مطالعات انجام شده توسط کارشناسان، از جمله شانکار شینده، رئیس سابق انجمن حمل و نقل کالا در هند (FFFAI)، برتری کریدور شمال-جنوب بر مسیر کانال سوئز از نظر هزینه و کارایی زمان را تایید کرده است. این اعتبار پتانسیل کریدور را برای متحول کردن پویایی تجارت و باز کردن راه های جدید برای تجارت بین کشورهای شرکت کننده تقویت می کند.علیرغم چالش های ناشی از تحریم های آمریکا علیه ایران، کریدورشمال-جنوب از سال 2018-2019 همچنان فعال بوده و محموله های کوچکتر را حتی در میان بادهای مخالف ژئوپلیتیک تسهیل می کند. در ژوئیه 2022، اولین محموله تجاری بزرگ، شامل لمینت های چوبی، از روسیه به هند از طریق این راهرو منتقل شد. پس از آن، در اجلاس دریای خزر در عشق آباد، ترکمنستان، ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، این کریدور را به عنوان شریان حمل و نقل که سنت پترزبورگ را به بنادر ایران و هند متصل می کند، تحسین کرد. این تایید اهمیت استراتژیک کریدور برای مسکو را برجسته می کند.

ابتکار دهلی نو برای دور زدن چین

علاوه بر این، چشم‌انداز تجاری هند در سال‌های اخیر شاهد تحولی شگرف بوده است. واردات سریع نفت ارزان روسیه به رشد تصاعدی تجارت دوجانبه دامن زده است. با این حال، انرژی ارزان روسیه به دلیل هزینه های حمل و نقلی که در مسیرهای دریایی پر پیچ و خم طولانی از اقیانوس آرام و دریای شمال (که اغلب در فصل زمستان برای حمل و نقل غیرقابل دسترس می شود) متحمل می شود، سودآوری خود را از دست می دهد. تمایل به دور زدن مسیرهای حمل و نقل قطب شمال و مسیرهای دریایی طولانی و آسیب پذیر بین نقاط صادرات انرژی روسیه و هند، کریدور شمال-جنوب را بیش از پیش برای روسیه مهم کرده است. جالب اینجاست که در حالی که شرکت‌های هندی در ابتدا به دلیل تحریم‌های آمریکااحتیاط می‌کردند، تحریم‌ها علیه روسیه به‌طور متناقضی منجر به تقویت تجارت بین هند و مسکو شده و به چابهار و کریدور شمال و جنوب جانی دوباره بخشید. با این حال، شبح تحریم های آمریکا که چالشی مهم برای پیشرفت کریدور است را نمی توان به طور کامل نادیده گرفت.

این کریدور دامنه وسیعی را برای تجارت با کشورهای اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EEU) با تولید ناخالص داخلی 2.4 تریلیون دلاری و ذخایر فراوان منابع ضروری مانند آهن، زغال سنگ، اورانیوم، گاز و نفت ارائه می دهد که برای رشد هند بسیار مهم هستند. علاوه بر این، گنجاندن ایران در کریدور شمال-جنوب از طریق چابهار، دسترسی هند را افزایش داده و به تعادل استراتژیک ورود چین به دریای عرب از طریق بندر گوادر کمک خواهد کرد. کریدور شمال-جنوب با تسهیل همکاری نزدیک تر با ایران، نه تنها امنیت انرژی هند را تقویت می کند، بلکه به عنوان سنگری در برابر سلطه چین در منطقه عمل خواهد کرد.چشم انداز ورود چین به بندر چابهار یک چالش استراتژیک است که به طور بالقوه منافع هند را تضعیف کرده و نفوذ چین را در منطقه تحکیم می کند. لازم به ذکر است که بندر چابهار و گوادر در ابتدا بخشی از کریدور اقتصادی چین و پاکستان (CPEC) بودند. از این رو، هند به واسطه تقویت همکاری با ایران از طریق ابتکاراتی مانندکریدور شمال-جنوب، می تواند به طور موثر با سلطه چین مقابله کند و از وابستگی کامل ایران به چین جلوگیری نماید، مشابه مسیری که روسیه از زمان شروع درگیری در اوکراین در پیش گرفته است.