زاینده‌رود ورشکسته
یک. میانگین آب ورودی به سد زاینده‌رود در ۱۲ سال گذشته ۲۵ درصد و حداقل ۳۸۰ میلیون مترمکعب کم شده است. زاینده‌رود در ۱۰ سال گذشته میانگین حدود ۱۱۰۰ میلیون متر مکعب آب داشته که در یک سال به ۵۴۷ م‌م‌م هم رسیده است. (یعنی متوسط آب زاینده‌رود به ترتیب ۱۴۱۰، ۱۳۳۰ و ۱۲۸۵ میلیون مترمکعب (م‌م‌م) در بازه‌های ۵۰ ساله، ۲۰ ساله و ۱۰ ساله شده است. یعنی هر چه جلوتر آمدیم، آب زاینده‌رود کمتر شده و میانگین ۱۰ سال اخیر به اندازه ۲۵۰ م‌م‌م کمتر از میانگین ۵۰ ساله است.)
دو. مقدار بارش‌ها در سرشاخه‌های زاینده‌رود بر اثر افزایش متوسط دمای هوا در ۳۰ سال گذشته کاهش یافته است. (یعنی: متوسط دمای هوا در منطقه کوهرنگ (تأمین‌کننده اصلی آب زاینده‌رود) از سال ۱۳۶۵ تا ۱۳۹۷ افزایش یافته و از ۹.۳ به ۱۱.۷ درجه رسیده است. یعنی هوا گرم‌تر، بارش‌ها کمتر، تبخیر بیشتر و بارش به شکل برف کمتر شده است.)
سه. میانگین بارش‌ها در سرشاخه‌های زاینده‌رود حداقل ۲۲ درصد کاهش یافته است. (یعنی: از ۱۴۶۰ میلی‌متر (تا قبل از سال ۸۶) به ۱۲۳۰ میلی‌متر (بعد از سال ۱۳۸۶) رسیده است. مقدار سالیانه بارش‌ها از ۱۵۰۰ میلی‌متر در سال آبی ۱۳۴۶ به ۱۱۷۸ میلی‌متر در سال ۱۳۹۸ کاهش یافته است.)
نتیجه یک، دو و سه می‌شود «کاهش منابع» در سیر تحول پنجاه سال گذشته.
یک کمی عدد از سمت مصارف
چهار. سطح زیر کشت استان اصفهان سال ۱۳۴۷ برابر ۶۰۰۰۰ هکتار بوده است که الان به ۱۸۰۰۰۰ هکتار رسیده است.
پنج. سطح زیر کشت استان چهارمحال و بختیاری هم از ۶۰۰۰ به ۴۸۰۰۰ هکتار رسیده است.
شش. کل سطح زیر کشت در حوضه آبریز زاینده‌رود (شامل اصفهان و چهارمحال و بختیاری) از ۶۶۰۰۰ هکتار به ۲۰۸ هزار هکتار رسیده و ۳.۱۵ برابر شده است.
هفت. همین الان هم برنامه افزایش ۱۴۰۰۰ هکتار سطح زیر کشت وجود دارد.
هشت. مقدار مصرف آب شرب و بهداشت هم از ۶۰ م‌م‌م در سال ۱۳۴۷ به ۴۰۰ م‌م‌م رسیده است. (شامل حدود ۷۰ میلیون مترمکعب آب انتقالی به یزد)
نُه. صنایع هم حدود ۷۰ میلیون مترمکعب آب از رودخانه بر می‌دارند و بقیه را از تصفیه فاضلاب‌ها مصرف می‌کنند.
ده. مصارف تعریف‌شده برای زاینده‌رود حدود ۱۵۵۰ م‌م‌م مکعب است، در حالی که رودخانه فقط میانگین ۱۱۰۰ م‌م‌م آب دارد. برای حفظ رودخانه در کل مسیرش هم ۱۷۶ م‌م‌م آب بیشتر لازم است.
نتیجه اول
رودخانه‌ای که در ۱۰ سال گذشته فقط ۱۱۰۰ م‌م‌م مکعب آب داشته، دارای ۱۵۵۰ م‌م‌م مصرف تعریف‌شده است. برای حفظ محیط‌زیست هم ۱۷۶ م‌م‌م آب نیاز دارد. به رودخانه‌ای که ۱۷۲۶ م‌م‌م مصرف آب روی آن تعریف شده و فقط ۱۱۰۰ م‌م‌م آب دارد می‌گویند «ورشکسته آبی».
این‌که آب را چه کسانی، کجا و با مجوز یا بی‌مجوز مصرف می‌کنند، بحث جداگانه‌ای است. هر چه هست، مصارف از منابع بیشتر شده و رودخانه ورشکسته شده است. حکمرانی آب و همه ذینفعان در سال‌هایی که مصارف از منابع بیشتر می‌شد، خواب بودند یا از منافع اقتصادی و سیاسی این امر لذت می‌بردند.
نتیجه مهم‌تر
مصیبت بزرگ‌تر این است که در اغلب حوضه‌های آبریز کشور همین اتفاق رخ داده یا در حال وقوع است. زاینده‌رود آینه‌ای پیش روی آینده بسیاری از حوضه‌های آبریز است.
منبع: وبلاگ نویسنده
