پشت‌پرده دعوت بن‌سلمان از دشمن کرملین

در نشست اتحادیه عرب در روز جمعه، عربستان سعودی میزبان رئیس‌جمهور اوکراین، ولودیمیر زلنسکی و همتای سوری او، بشار اسد در یک سالن کنفرانس، در ساحل دریای سرخ بود که نشانه‌ای قوی از جاه‌طلبی‌های دیپلماتیک جهانی این پادشاهی است.

بنابر گزارش خبرگزاری فرانسه، تحلیل‌گران می‌گویند که به نظر می‌رسید این گردهمایی غیرمعمول در جده، برای برجسته کردن نفوذ محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی، که کم‌تر از پنج سال پیش خودش به خاطر قتل جمال خاشقجی، منتقد سعودی، در صحنه بین‌المللی منزوی بود، طراحی شده بود.

کریستین اولریشسن، پژوهشگر موسسه بیکر در دانشگاه رایس، گفت: «هدف اصلی رهبری عربستان این است که ولیعهد را به عنوان یک شخصیت کلیدی در چشم‌انداز ژئوپلیتیکی در حال تحول به تصویر بکشد». او افزود که جنگ در اوکراین به انزوای شاهزاده محمد پس از خاشقجی «به طور کامل پایان داده است» و سعودی‌ها اکنون «به دنبال نشان دادن این هستند که می‌توانند شکاف‌هایی که دیگران به گذر کردن از آن امید ندارند را پر کنند.»

اگرچه دیدارهای روز جمعه به هیچ توافق اولیه‌ای منجر نشد، اما ریاض می‌تواند اعتبار یک رویداد آرام که در آن تنش‌های ناشی از حضور اسد و زلنسکی کمرنگ بود را برای خود کسب کند. 

اجماع در مورد سوریه؟

ورود اسد به خاک عربستان سعودی پس از یک دوره طولانی مدت اتفاق افتاد: وزرای خارجه دو کشور در هفته‌های اخیر دیدارهایی با یکدیگر داشته‌اند و برنامه‌های خود را برای بازگشایی نمایندگی‌های دیپلماتیک که در سال 2012 - در پی محکومیت سرکوب مخالفان - بسته شده بود، اعلام کردند. با این حال، با توجه به ملاحظات برخی از رهبران عرب در مورد استقبال از بازگشت او به جمع، نگرانی‌هایی در مورد نحوه استقبال از اسد در روز جمعه وجود داشت.

حسین ایبیش، کارشناس مسائل خاورمیانه، همزمان با آغاز دیدارها گفت: «همه چیز به بشار اسد بستگی دارد». ایبیش افزود: «اگر او با مخالفان سابق حکومتش همکاری داشته باشد، پذیرش مجدد او به طور معمول پیش خواهد رفت.»

در پایان، اسد از شاهزاده محمد، رهبر کشوری که زمانی او را به راه‌اندازی «ماشین کشتار» متهم کرده بود، تمجید کرد. و در حالی که علیه «مداخله خارجی» در امور کشورهای عضو صحبت می‌کرد، اسد اتحادیه عرب را به چالش نکشید، بلوکی که زمانی به مخالفان سوریه اجازه می‌داد کرسی رسمی کشورش را در اتحادیه به دست بگیرند.

رسانه دولتی سوریه گفت اسد حتی با امیر قطر، منتقد سرسخت حاکم سوریه که دولتش خواستار پاسخگو کردن رژیم او در مورد «جنایات جنگی» در سوریه شده است، گفتگو کرده و دست داد.

با این حال، این ژست‌ها به معنای پایان یافتن بحث سوریه نیست، به ویژه اگر ادغام مجدد اسد به مسائل مربوط به پناهندگان سوری و تجارت کاپتاگون نپردازد.

کریستین دیوان از مؤسسه کشورهای عربی خلیج  فارس  در واشنگتن گفت: «بازگرداندن اسد به میان کشورهای عربی باعث بروز اختلافاتی شده است، به ویژه با قطر. با این حال، عربستان سعودی از رهبری و تحمیل یک اجماع به کشورهای عربی بهره خواهد برد.»

بازیگر جهانی

حضور زلنسکی در جده آشکارا تقابل آمیزتر بود و رهبر اوکراین در این نشست، برخی از سران کشورهای عرب را متهم کرد که بر روی رنج‌های کشورش به دست ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه «چشم بسته‌اند.»

ربها سیف علام، کارشناس امور خاورمیانه در مرکز مطالعات استراتژیک قاهره گفت: «حضور زلنسکی شادی اسد را در اجلاس بر باد داد، زیرا او جنایات روسیه در اوکراین را به حاضران یادآوری کرد.»

به گفته بلومبرگ، بن سلمان در سخنانی از میزبانی هر دو مرد ابراز «خرسندی» کرد و گفت که ریاض آماده است میان روسیه و اوکراین میانجیگری کند.

پس از آن، شاهزاده فیصل بن فرحان، وزیر امور خارجه عربستان سعودی در یک کنفرانس مطبوعاتی گفت تصمیم ریاض برای دعوت از زلنسکی نشان دهنده تمایل به شنیدن «همه طرف‌ها و همه صداها» است.

حداقل مقامات سوریه کاملاً بی‌علاقه بودند: روزنامه طرفدار دولت الوطن گزارش داد که هیئت سوری با اظهارات «چشم کور» زلنسکی با گوش ناشنوا برخورد کرد و از استفاده از هدفون‌های ارائه شده برای ترجمه همزمان سخنرانی خودداری کرد.

اما این نوع پاسخ احتمالاً برای سعودی‌ها اهمیت چندانی ندارد، که بیشتر نگران کاهش تصورات مبنی بر نزدیکی بیش از حد ریاض به روسیه بوده‌اند، که نگرانی به خصوصی برای واشنگتن است.

دیوان گفت: «دعوت از زلنسکی با این تصور مقابله می‌کند و به روسیه نیز اخطار می‌دهد: بازگشت اسد دست شما را در منطقه باز نمی‌کند.»

عمر کریم، کارشناس سیاست عربستان سعودی در دانشگاه بیرمنگام، گفت: این با تصویر ریاض از خود به عنوان «یک پل ارتباطی دیپلماتیک و به طور بالقوه اقتصادی بین بازیگران مختلف جهانی» مطابقت دارد.

او گفت: «دعوت از زلنسکی نشان می‌دهد که ریاض می‌خواهد نه تنها یک بازیگر منطقه‌ای، بلکه جهانی باشد و یک جایگاه دیپلماتیک ویژه برای خود در نظم جهانی چندقطبی در حال تحول ایجاد کند.»