تهران؛ تنها گزینه ارمنستان برای رویارویی با روسیه/ ایروان سرگشته میان ایران و اروپا؟

به گزارش اقتصادنیوز، نشست پاشینیان-بلینکن-فون‌درلاین که 5 آوریل در بروکسل برگزار شد، نقطه عطف مهمی در تعمیق همکاری بین ارمنستان و جامعه یورو-آتلانتیک قلمداد می شود. این نشست واکنش تند مسکو، باکو و آنکارا را در پی داشت. در 28 مارس، ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت خارجه روسیه اعلام کرد: «چنین وقایع باعث نگرانی روسیه می‌شود، زیرا مقامات ایالات متحده و اتحادیه اروپا صراحتا به شرکای ما می‌گویند که هدف اصلی آنها منحصراً روسیه است.» نماینده رسمی وزارت امور خارجه روسیه نیز تاکید کرد که این گونه دیدارها باعث نگرانی بیشتر کشورهای منطقه می شود، زیرا هدف آنها برقراری صلح بین آذربایجان و ارمنستان نیست، بلکه این گروه از کشورها با رویکردهای مخرب شان، فرصتی برای غرب فراهم می کنند تا جای پایش را در قفقاز جنوبی محکم تر کرده و کشورهای منطقه را به پیروی از یک برنامه ضد روسی، از بین بردن روابط چند صد ساله شان با مسکو، متزلزل کردن مکانیسم های موجود امنیت منطقه ای و همکاری اقتصادی هدایت کند.به همین ترتیب، وزارت امور خارجه آذربایجان این دیدار را "یک طرفه و جانبدارانه" خواند. بیانیه رسمی باکو به طرز شگفت انگیزی منعکس کننده مواضع مسکو بود.

معمای هم صدایی روسیه و آذربایجان

هم صدایی مسکو-باکو-آنکارا از یک منطق پیروی می کند و آن بستن منطقه به روی بازیگران فرامنطقه‌ای است. بر اساس اطلاعات تایید نشده، روسیه در صدد بود تا ایران نیز هم صدا با روسیه و آذربایجان این نشست را محکوم کند، اما تهران از این منطق پیروی نکرد. به نوشته مرکز مطالعات بین المللی لاتیوان با پرتنش شدن روابط ایروان و مسکو و در آستانه نشست 5 آوریل در بروکسل، پاشینیان اقدامات متعددی را انجام داد که به ناچار منجر به تشدید تنش ها و بیگانگی بین متحدان استراتژیک خواهد شد. مقامات ارمنستان مشارکت خود را در پیمان امنیت جمعی متوقف و بانک های ارمنستان از پذیرش سیستم پرداخت کارت «ام آی آر» خودداری کردند؛ سیستم پرداختی که به عنوان ابزاری مهم برای روسیه جهت دور زدن تحریم‌های تحمیلی استفاده می شود. به همین ترتیب، طرف ارمنی به همتایان روسی خود اطلاع داد که از اول آگوست، نیروهای مرزی ارمنستان در فرودگاه بین‌المللی زوارتنوتس ایروان جایگزین روس‌ها می‌شوند؛ گزاره ای که دریچه‌ای را برای خروج احتمالی پایگاه نظامی 102 روسیه از ارمنستان باز می‌کند.

دولت پاشینیان امیدوار است که دموکراسی تضمینی برای استقلال و حاکمیت ارمنستان باشد و اتحادیه اروپا شریک مهمی برای این کشور. قطعنامه پارلمان اروپا در باب روابط نزدیکتر بین اتحادیه اروپا و ارمنستان، و حمایت کشورهای قاره سبز با عضویت ایروان در این نهاد منطقه ای از جانب رهبران ارمنستان به عنوان چراغ سبز قلمداد شد. در همین راستا، مجلس ملی 4 آوریل جلسات استماع پارلمانی را در مورد چشم اندازها و چالش های جدید برای یکپارچگی اروپا و ارمنستان تشکیل داد که در آن به شکلی فعالانه از مسیر اروپایی به عنوان پیوند طبیعی برای اتحاد مجدد ارمنستان با خانواده اروپایی حمایت شد. ناظران می گویند، اگرچه واقعیت نزدیکی ارمنستان، اتحادیه اروپا و ایالات متحده گامی مهم به سوی همکاری راهبردی بلندمدت است، اما اجرای ابتکارات مشترک ممکن است دشوار باشد، زیرا رهبران نتوانستند در باب مسائل حیاتی راه حلی بیابند؛ مسائلی چون، اقتصاد ارمنستان و چالش های امنیتی این بازیگر بالاخص در شرایطی که گروهی آذربایجان را تهدیدی بالقوه برای ایروان می دانند. به همین دلیل آنتونی بلینکن وزیر امور خارجه آمریکا تاکید کرد که حاکمیت و توسعه ارمنستان به یکپارچگی منطقه ای بستگی دارد که متضمن عادی سازی روابط با آذربایجان و ترکیه است. رهبران غربی به شیوه ای بی سابقه تلاش کردند تا رضایت آذربایجان را از روابط خود با ارمنستان جلب کنند.

چالش امنیتی کرملین برای ایروان

در کنفرانس مطبوعاتی مشترک 5 آوریل، رهبران اتحادیه اروپا چهره هایی چون فون در لاین و بورل بر اهمیت محدود کردن توانایی مسکو جهت دور زدن تحریم ها و مقابله با جنگ ترکیبی که روسیه علیه ارمنستان به راه انداخته، تأکید کردند. اتحادیه اروپا 270 میلیون یورو به مدت 4 سال و ایالات متحده 65 میلیون دلار برای تقویت انعطاف پذیری اقتصادی ارمنستان متعهد شدند. اما بدیهی است که کمک های وعده داده شده زمانی که روسیه اقدامات تنبیهی علیه ارمنستان انجام دهد، مشکلات اقتصادی را کاهش نخواهد داد. وزارت امور خارجه روسیه نیز در بیانیه خود پس از این دیدار پیامدهای ناگواری را برای منطقه پیش بینی کرد و گفت: ما نشست 5 آوریل 2024 را لحاظ می کنیم و آن را تلاش دیگری از سوی «غرب جمعی» برای کشاندن قفقاز جنوبی به یک رویارویی ژئوپلیتیکی می دانیم. مسکو تاکید دارد که دخالت غیرمسئولانه و مخرب نیروهای فرامنطقه ای در امور قفقاز جنوبی، تمایل به ایجاد شکاف بین کشورهای منطقه و همسایگان آنها می تواند منفی ترین پیامدها را برای ثبات، امنیت و توسعه اقتصادی در منطقه داشته باشد و زمینه ساز ظهور خطوط جداکننده جدید و همچنین افزایش غیرقابل کنترل تنش شود.

برعکس، نتایج این نشست در اتحادیه اروپا و ایالات متحده با استقبال روبرو شد، هرچند بسیاری از ارمنی ها چنین تماس هایی را در قاب تلاشی برای تغییر موازنه قوای منطقه ای به نفع ترکیه و متحدش آذربایجان تلقی کردند.

با این وجود، انتظارات غیرمنطقی دولت ارمنستان از نشست 5 آوریل ممکن است به فرسایش بیشتر موقعیت پاشینیان در این کشور منجر شود، که محبوبیت آن به طور پیوسته در حال کاهش است و بر اساس آخرین نظرسنجی های انجام شده توسط گالوپ، به پایین ترین حد تاریخی یعنی 8 درصد رسیده است. ارمنستان امروز در شرایط پرچالشی قرار دارد - نیاز وجودی برای جایگزینی روسیه که نتوانسته با نقش پلیس منطقه ای کنار بیاید، انتخاب آرامش بخشی را ارائه نمی دهد – از همین رو ناظران می گویند، اتحاد با ایران جایگزینی برای تقویت نقش ارمنستان در برابر ترکیه و آذربایجان قلمداد می شود. بازیکنی با قدرت و نفوذ بالا که برای مدت طولانی از ارمنستان حمایت کرده است.