مقصد نهایی؛ مهاجرت پزشکان پدیده‌ای جهانی است؟/ زنگ خطری که به صدا درآمد

به گزارش اقتصادنیوز، کارکنان مراقبت‌های بهداشتی یکی از پرتحرک‌ترین گروه‌های حرفه‌ای جغرافیایی هستند که بین کشورهای توسعه‌یافته نیز مهاجرت می‌کنند. جمعیت سالخورده اروپا فرصت‌های جدیدی را برای استخدام پزشکان در کشورهایی با چشم‌انداز و استانداردهای زندگی بهتر ایجاد می‌کند که از طریق سیستم گسترده تشخیص صلاحیت حرفه‌ای اتحادیه اروپا تسهیل می‌شود. سازمان بهداشت جهانی تخمین می‌زند تا سال 2030 حدود 15 میلیون کارگر در بخش مراقبت‌های بهداشتی، کمبود جهانی وجود خواهد داشت که رقابت برای متخصصان پزشکی را افزایش می‌دهد.

مهاجرت بین‌المللی پزشکان و سایر کارکنان بهداشتی پدیده‌ای جدید نیست، اما در سال‌های اخیر به دلیل نگرانی‌ها درباره اینکه ممکن است کمبود کارکنان بهداشتی ماهر را در برخی کشورها تشدید کند، توجه بسیاری را به خود جلب کرده است؛ به ویژه در برخی از کشورهای در حال توسعه که در حال حاضر از کمبود شدید نیروی کار رنج می‌برند. آیین‌نامه عملکرد جهانی در مورد استخدام بین‌المللی پرسنل بهداشتی که مجمع جهانی بهداشت آن را در ماه می 2010 تصویب کرد، برای پاسخ به این نگرانی‌ها طراحی شده است. این آیین‌نامه به دنبال به حداقل رساندن پیامدهای منفی مهاجرت کارکنان بهداشتی و ارتقای پایداری نیروی کار است.

این امر ابزاری را برای کشورها فراهم می‌کند تا استخدام اخلاقی‌تر پرسنل بهداشتی را ترویج کنند و کشورها را به دستیابی به «خودکفایی» بیشتر در آموزش کارکنان بهداشتی تشویق کنند، در عین حال که حقوق اولیه انسانی هر فرد برای مهاجرت را به رسمیت می‌شناسد. اگر تحرک بین‌المللی و مهاجرت کارکنان بهداشتی از کشورهایی که با کمبود کارگران بهداشتی مواجه هستند به اندازه کافی مدیریت نشود، می‌تواند سیستم‌های بهداشتی آنها را تضعیف کرده و نابرابری‌ها را افزایش دهد. برای مثال، به رسمیت شناخته شده است که کشورهای عضو سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه (OECD) باید از استخدام کادر درمانی از کشورهایی که از کمبود شدید پزشک رنج می‌برند، اجتناب کنند.

در دهه گذشته، تعداد پزشکان و پرستاران مهاجر در کشورهایOECD 60 درصد افزایش یافته است. در این کشورها، در نسبت پزشکانی که خارج از کشور آموزش دیده‌اند، تفاوت‌های قابل توجهی وجود دارد. برای مثال در سال 2013، سهم پزشکان آموزش‌دیده خارجی از کمتر از سه درصد در ترکیه، لهستان، استونی، هلند و جمهوری چک تا بیش از 40 درصد در اسرائیل و نیوزیلند متغیر بود. نسبت بسیار بالای پزشکان آموزش‌دیده خارجی در اسرائیل نه‌تنها نشان‌دهنده اهمیت مهاجرت در آن است، بلکه تعداد زیادی مجوز جدید برای افرادی که در اسرائیل متولد شده‌اند اما در خارج از کشور آموزش دیده‌اند، صادر می‌شود.

نروژ، ایرلند و استرالیا نیز سهم بالایی از پزشکان آموزش‌دیده خارجی دارند، اگرچه در نروژ تقریباً نیمی از پزشکان آموزش‌دیده خارجی افرادی هستند که در این کشور متولد شده‌اند، اما برای ادامه تحصیل پزشکی خود به کشور دیگری رفته‌اند. نزدیک به نیمی از پزشکان آموزش‌دیده خارجی در ایالات‌متحده از کشورهای آسیایی می‌آیند و پزشکان از هند بیشترین تعداد را تشکیل می‌دهند و پس از آن فیلیپین و پاکستان قرار دارند. اکثر پزشکان آموزش‌دیده خارجی در بریتانیا نیز از کشورهای آسیایی هستند و هند نیز با اختلاف زیادی پیشتاز است، اگرچه تعداد فزاینده‌ای از پزشکان آموزش‌دیده خارجی در بریتانیا از دیگر کشورهای اتحادیه اروپا آمده‌اند.

در گزارش این هفته، با بررسی چند نمونه خواهیم دانست که پدیده مهاجرت پزشکان یک پدیده بین‌المللی است یا نه؛ همچنین به دنبال این هستیم تا بفهمیم بهترین مقصد برای این پزشکان کجا خواهد بود.

1- پورتوریکو

مهاجرت پزشکان به خارج از پورتوریکو زنگ خطر را در برخی بخش‌ها به صدا درآورده است. بسیاری این موضوع را به مشکلات متعددی که بیماران در حال حاضر با سیستم بهداشتی این جزیره با آن روبه‌رو هستند مرتبط می‌دانند: کمبود متخصص در برخی رشته‌ها، ماه‌ها انتظار برای نوبت ویزیت، مطب‌های خیلی شلوغ و عدم اطمینان در مورد ظرفیت سیستم برای پاسخگویی مناسب به شرایط بهداشتی پیچیده‌تر جمعیت جزیره.

به گفته مقامات وزارت بهداشت، بیش از هشت هزار پزشک در 13 سال گذشته در پورتوریکو فعالیت خود را متوقف کرده‌اند. اگر این اعداد را بپذیریم، این جزیره 46 درصد از پزشکان خود را در کمتر از یک دهه از دست داده است. ما نمی‌دانیم که چه مقدار از این میزان ناشی از مهاجرت و چه اندازه به علت مرگ یا بازنشستگی بوده است،اما در سال 2017، وزارت توسعه اقتصادی و بازرگانی (DEDC) قانون تشویقی برای حفظ و بازگشت متخصصان پزشکی (قانون 14) را تصویب کرد تا از طریق کاهش نرخ چهاردرصدی مالیات بر درآمد، آنچه مهاجرت «شتاب‌آور و نگران‌کننده» پزشکان جزیره می‌داند را متوقف کند. بر اساس تحلیلی، تا سال 2018، 1953 متخصص پزشکی از این مشوق بهره‌مند شده بودند که هزینه آن برای خزانه‌داری عمومی در سال 2021 بالغ بر 5/237 میلیون دلار بود.

با این حال، به نظر نمی‌رسد این انگیزه مالی برای کاهش کمبود پزشک در پورتوریکو کافی باشد. بر اساس گزارش هیات نظارت و مدیریت مالی پورتوریکو (FOMB)، این کشور در حال حاضر دارای 72 منطقه پزشکی «بدون مراقبت»، با کمبود متخصصان در زمینه‌های مختلف مانند پزشکی اولیه، سلامت روان یا پزشکی تخصصی است. جالب است بدانید که برنامه مالی سال 2022 FOMB نیاز به پنج اصلاح ساختاری (سرمایه انسانی و کمک‌های اجتماعی، آموزش، سهولت انجام کسب‌وکار، انرژی و زیرساخت‌ها) را پیش‌بینی می‌کرد، اما اصلاحات جامع سیستم سلامت جزیره را شامل نمی‌شد. 60 درصد از جمعیت پورتوریکو خدمات بهداشتی را از طریق مدیکید (Medicaid)، CHIP، مدیکر (Medicare) و اداره بهداشت کهنه‌سربازان دریافت می‌کنند.

ارزیابی اینکه آیا انواع دیگری از سیاست‌ها -فراتر از اصلاح مدیریت جزیره در برنامه‌های بهداشت فدرال- وجود دارد که می‌تواند یا باید توسعه یابد، مهم است. یک سیستم بهداشتی قوی نه‌تنها برای مراقبت از جمعیت سالخورده ضروری است، بلکه ستون اصلی هر استراتژی توسعه اقتصادی است که نیازمند تقویت و جذب سرمایه انسانی است.

چگونه می‌توان به کمبود متخصصان بهداشت در پورتوریکو از دیدگاه سیستمی یا یکپارچه رسیدگی کرد؟ برای پاسخ به این پرسش، به سیاست‌های اجراشده در اسپانیا، نگاه خواهیم کرد، این اقدامات را با وضعیت ایالات‌متحده مقایسه کرده و راه‌های جایگزین برای سازماندهی نظام سلامت را بررسی می‌کنیم.

1-1- جریان گردش خون پزشکان در سطح جهانی

به گفته سازمان بهداشت جهانی (WHO)، کمبود متخصصان بهداشت یک پدیده جهانی است که نه‌تنها به مهاجرت پزشکان، بلکه به تغییرات جمعیتی در میان جوامع فردی و پیشرفت‌های فنی در زمینه مراقبت‌های بهداشتی مرتبط است. در سراسر جهان، تعداد پزشکان و پرستارانی که از کشور مبدأ خود مهاجرت کرده‌اند در سال‌های گذشته 60 درصد افزایش یافته است. هند، چین، پاکستان، آلمان، رومانی و بریتانیا کشورهای مبدایی هستند که پزشکان بیشتری از آنها برای کار به کشور دیگری مهاجرت کرده‌اند. استرالیا، سوئیس، اسرائیل، ایرلند و کانادا کشورهای پذیرنده با بیشترین نسبت پزشکان متولد خارج از کشور هستند. در ایالات‌متحده، جایی که اکثر پزشکان پورتوریکو به آنجا مهاجرت می‌کنند، تقریباً از هر سه پزشک یک نفر خارج از کشور متولد شده است.

مهاجرت متخصصان به خودی خود یک پدیده منفی نیست -برای مثال می‌تواند جریان‌های مالی به کشور خود و شبکه‌های بین‌المللی تبادل دانش ایجاد کند-، اما در جوامعی با سیستم‌های بهداشتی شکننده، مهاجرت متخصصان واقعاً می‌تواند مشکل‌ساز شده و موجب شبه‌فروپاشی سیستم‌های بهداشتی آنها شود و به ‌علاوه، تلفات جانی در میان مردم به همراه داشته باشد.

اگرچه سرشماری رسمی از پزشکان متولدشده یا آموزش‌دیده در پورتوریکو که در خارج از جزیره کار می‌کنند به عمل نیامده، اما بررسی روندهای جهانی مفید است. کمتر از 10 درصد از پزشکان بومی نیمی از کشورهای عضو سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه (OECD)، در خارج از کشور کار می‌کنند. سه درصد از پزشکان بومی اسپانیا خارج از این کشور مشغول به کار هستند. این میزان برای جمهوری دومینیکن حدود 15 درصد، برای موزامبیک، سورینام، باربادوس و جامائیکا، حدود 45 درصد و برای ساموآ 65 درصد است.

بزرگی این جریان مهاجرت و تاثیر آن، چه در کشورهای مبدأ و چه در کشورهای پذیرنده، تحرک متخصصان سلامت را در اولویت نهادهایی مانند WHO و OECD قرار داده است. این سازمان‌ها شروع به بررسی پدیده مهاجرت در مقیاس جهانی کرده‌اند. در همین راستا، اتحادیه اروپا (EU) در سال 2021 -پس از شوک ناشی از همه‌گیری‌- مطالعه‌ای را در مورد سیستم‌های برنامه‌ریزی که اعضای آن برای تک‌تک نیروهای کار بهداشتی خود (پزشکان، پرستاران و ماماها) ایجاد کرده‌اند، انجام داد. این مطالعه نشان داد  اگرچه از هر چهار کشور اروپایی، سه کشور واقعاً سیستم‌های برنامه‌ریزی نیروی کار را برای ساختارهای بهداشتی خود توسعه داده‌اند، اما مشکلات قابل ‌توجهی از نظر داده‌ها، الگو‌های برنامه‌ریزی، کمبود در تخصص‌های خاص، عدم تعادل جغرافیایی، کمبود در برنامه‌های آموزشی و شکاف‌ها در زمینه سیستم‌های نگهداری پرسنل وجود دارد.

1-2- «خروج پزشکان»، عدم تعادل ساختاری و اقدامات سیاسی در اسپانیا

در اسپانیا «خروج پزشکان» اخیراً به منبعی قابل مشاهده از اخبار تبدیل شده است. سیستم بهداشتی اسپانیا یکی از بهترین‌ها در جهان در نظر گرفته می‌شود، اما همان‌طور که در سطح جهانی اتفاق افتاده، بیماری همه‌گیر کرونا استرس سیستماتیک بزرگ را ایجاد کرده است. در سیستم بهداشت عمومی اسپانیا، 42 درصد از بیماران همچنان به پزشک اصلی خود در همان روز یا روز بعد از درخواست وقت ملاقات دسترسی دارند. با این حال، زمان انتظار برای متخصصان در میان جوامع خودمختار (AACC) به میانگین سه ماه افزایش یافته است. کشور باسک یک ماه انتظار را ثبت می‌کند؛ کاتالونیا، آراگون و کاناریاس نیز بین چهار تا پنج ماه.

توجه به این نکته ضروری است که سیستم بهداشتی اسپانیا بر اساس پوشش جهانی جمعیت آن است؛ از شبکه گسترده‌ای از امکانات اولیه عمومی و بیمارستان‌ها برخوردار است. از درآمدهای مالیاتی تامین می‌شود که دولت مرکزی آن را بین 19 جامعه و شهر خودمختار توزیع می‌کند؛ و در کنار آن، یک بخش بیمه خصوصی کارآمد و قوی وجود دارد که پس از همه‌گیری به 30 درصد نفوذ در میان جمعیت رسیده است.

برخلاف پورتوریکو، بیمه درمانی خصوصی در اسپانیا به طور کلی به عنوان مکمل سیستم بهداشت عمومی عمل می‌کند، یعنی به عنوان یک سیستم پوشش مضاعف که امکان دسترسی به خدماتی را که زیر پوشش طرح سلامت عمومی نیستند (مثلاً مراقبت‌های دندانپزشکی یا کایروپراکتیک) فراهم می‌کند. بیمه درمانی خصوصی معمولاً محدود به کارمندان دولت، قضات و پرسنل نظامی است که می‌توانند جایگزینی طرح سلامت عمومی را به جای پوشش بهداشتی خصوصی انتخاب کنند؛ به کارکنان شرکت‌های بزرگ که بیمه درمانی خصوصی را به عنوان بخشی از بسته‌های مزایای خود دریافت می‌کنند؛ و به جمعیت مرفه‌تر که بیمه خصوصی را در سطح فردی یا خانوادگی خریداری می‌کنند.

در اسپانیا، شرکت‌های خصوصی بهداشتی؛ مراکز مراقبت‌های پزشکی، امکانات اورژانس و بیمارستان‌های مختص به خود را دارند. با این حال، طرح‌ها نسبت به ایالات‌متحده آمریکا یا پورتوریکو هزینه کمتری دارند، زیرا درمان برای شرایط فاجعه‌بار یا پیچیده (مثلاً سرطان)، اگرچه در سیاست‌های خصوصی جامع‌تر گنجانده شده، اما تمایل دارد به سیستم عمومی ارجاع داده شده یا منتقل شود. به همین ترتیب، بیشتر درمان‌های نوآورانه نسل آخر و فناوری‌های پیشرفته معمولاً در سیستم بهداشت خصوصی بر اساس پرداخت به ازای خدمات در دسترس هستند، در حالی که برای شرکت‌کنندگان در سیستم مراقبت‌های بهداشتی عمومی به طور رایگان در دسترس قرار دارند. طبق آمار وزارت بهداشت، 73 درصد از هزینه‌های بهداشت اسپانیا از طریق سیستم دولتی (حدود 88 میلیارد یورو یا 95 میلیارد دلار) در مقابل 27 درصد از هزینه‌های بهداشت خصوصی (32 میلیارد یورو) انجام می‌شود.

از سال گذشته، سیستم بهداشت عمومی اسپانیا تحت تاثیر اعتصابات، اعتراضات و شکایت پزشکان خود قرار گرفته است. آنها تاکید می‌کنند که افزایش سهمیه‌های مراقبت از بیمار (تا 70 بیمار در یک روز کاری)، عدم سرمایه‌گذاری در امکانات فیزیکی و عدم سرمایه‌گذاری در بخش مراقبت‌های اولیه (که 80 درصد از بیماری‌های جمعیت را شامل می‌شود)، بیش از حد اشباع شده است. این امر باعث تجدید بحث عمومی در مورد «خروج پزشکان» شده است. سازمان کالج پزشکی ادعا می‌کند که هر سال تعداد بیشتری از پزشکان عناوین مناسب برای کار در سایر کشورهای اتحادیه اروپا را درخواست می‌کنند. با وجود این، تعداد گواهی‌های درخواست شده نشان می‌دهد که جریان مهاجرت نهایی به میزان قابل توجهی کمتر است: بین سال‌های 2011 تا 2020 میانگین سالانه پزشکان مهاجر 438 نفر بود. این بدان معناست که کمبود منابع انسانی را که بر سیستم بهداشت عمومی اسپانیا تاثیر می‌گذارد نمی‌توان با مهاجرت پزشکان قضاوت کرد و اینکه این پدیده در واقع تکه‌ای از یک پازل بزرگ‌تر است.

1-3- سیستم سلامت در ایالات‌متحده در مقابل همتایان خود

سیستم بهداشتی ایالات‌متحده -که پورتوریکو بر اساس آن الگوسازی شده- سیستمی پرهزینه است. دلایل این امر متفاوت است: قیمت ارزان برای داروهای تجویزی و تجهیزات پزشکی (آنها در اسپانیا تنظیم می‌شوند)؛ غیرمتمرکزسازی ارائه‌دهندگان تجهیزات پزشکی و بیمارستانی (که ساختارهای اداری را دو برابر و ارائه‌دهندگان را ملزم می‌کند تا کارکنان و تجهیزات پرهزینه را به صورت جداگانه مستهلک کنند)؛ و دستمزد بالای پزشکان. در ایالات‌متحده آمریکا، میانگین حقوق یک پزشک 339 هزار دلار است، در حالی که در اسپانیا این مبلغ در ابتدای کار او 54 هزار یورو (حدود 58 هزار دلار) و در پایان 104 هزار یورو است. پورتوریکو بین دو قطب قرار می‌گیرد: طبق گفته اداره کار پورتوریکو، متوسط ​​حقوق یک متخصص داخلی در پورتوریکو 78700 دلار است که این عدد برای افرادی که بالاترین درصد حقوق را دارند 121120 دلار است.

این عوامل باعث می‌شود  الگوی بهداشتی ایالات‌متحده نسبت به سایر کشورها مقرون‌به‌صرفه‌تر باشد. نظرسنجی که OECD در سپتامبر 2022 تهیه کرد، نشان داد که:

- ایالات‌متحده آمریکا 5/2 برابر بیشتر از همتایان خود در گروه G7 در بخش سلامت هزینه می‌کند؛ یعنی 17 درصد از تولید ناخالص داخلی (GDP)، در مقابل 7/8 درصد در ایتالیا و 7/11 درصد در آلمان.

- با این حال، این موضوع در منابع بهداشتی بیشتر برای جمعیت ترجمه نشده است: ایالات‌متحده دارای 8/2 تخت بیمارستانی به ازای هر صد هزار نفر، در مقابل 4/4 تخت برای کل اعضای OECD است. به همین ترتیب، آمریکا 6/2 پزشک به ازای هر صد هزار نفر دارد، در مقابل 6/3 پزشک برای گروه OECD.

- هزینه‌های اداری برای سیستم سلامت ایالات‌متحده پنج برابر همتایان G7 آن است و به طور کلی، قیمت خدمات بهداشتی 27 درصد گران‌تر است. این باعث می‌شود که ویزیت پزشک خانواده در ایالات‌متحده سه برابر بیشتر از سایر کشورهای G7 هزینه داشته باشد.

این به آن معناست که خدمات بهداشتی در پورتوریکو بر اساس یک الگوی بهداشتی ذاتاً پرهزینه سازماندهی شده است. در مواجهه با محدودیت‌های نرخ اعمال‌شده از سوی برنامه‌های فدرال، افزایش نرخ تعرفه برای ارائه‌دهندگان خدمات به مشتریان خصوصی (فردی و گروهی) ممکن است بهترین ایده نباشد. اول به این دلیل که اینها تنها یک‌سوم از بازار بیمه خصوصی در جزیره را تشکیل می‌دهند، و دوم، این امر باعث می‌شود که طرح‌های بیمه حتی از آنچه امروز در جزیره هستند گران‌تر شود.

2- نیجریه

مهاجرت پزشکان نیجریه‌ای به کشورهای پیشرفته اروپا و آمریکا به سرعت نگران‌کننده‌ای رسیده است. پدیده‌ای که عموماً از آن به عنوان فرار مغزها یاد می‌شود، منابع انسانی سلامت را در نیجریه با چالش‌های جدی مواجه کرده است. پزشکان مقیم که تحت آموزش تخصصی در بسیاری از بیمارستان‌های عالی کشور قرار می‌گیرند، بخش قابل توجهی از پزشکانی را تشکیل می‌دهند که نیجریه را به مقصد سایر کشورهای جهان ترک کرده یا قصد ترک آن را دارند. این موضوع همچنین در مورد فارغ‌التحصیلان پزشکی که دوره کارآموزی اجباری یک‌ساله خود را در بیمارستان‌های عالی سراسر کشور می‌گذرانند، صدق می‌کند. این پزشکان جوان توده بحرانی را تشکیل می‌دهند که باید از طریق آموزش و مربیگری ایجاد شود تا جایگزین پزشکان مسن‌تر در عمل پزشکی شود.

مهاجرت پزشکان پدیده‌ای دیرینه است. این موضوع به عنوان یک نگرانی عمده برای کشورهای اهداکننده، معمولاً کشورهای با درآمد کم و متوسط ​​و کشورهای دریافت‌کننده، یعنی کشورهای توسعه‌یافته آمریکای شمالی، اروپا و استرالیا شناخته شده است. جهانی شدن مداوم پزشکی تاثیر عمده‌ای بر ارائه مراقبت‌های بهداشتی، آموزش نیروی کار و سیاست‌های بهداشتی در سراسر جهان داشته است. مهاجرت روزافزون پزشکان یک ویژگی اصلی این فرآیند را نشان می‌دهد. بزرگی و تاثیر جهانی شدن پزشکی از طریق توصیف این مهاجرت پزشکان به عنوان «مهاجرت دسته‌جمعی» نشان داده می‌شود که یک «بحران حیاتی نیروی کار بهداشت جهانی» ایجاد کرده است. جهت این مهاجرت نیز عموماً در امتداد شکاف ثروت است، یعنی از کشورهای کمتر توسعه‌یافته به کشورهای توسعه‌یافته‌تر، و از کشورهای کم‌درآمد به کشورهای با درآمد بالاتر رخ می‌دهد.

بخش بهداشت نیجریه در سال‌های اخیر با مهاجرت گسترده پزشکان به سرزمین‌های خارجی مواجه بوده است. حدود 40 درصد از تمام پزشکان منطقه جنوب صحرای آفریقا که در ایالات‌متحده کار می‌کنند، در نیجریه آموزش دیده‌اند. این وضعیت بر دسترسی و کیفیت خدمات بهداشتی و درمانی و ارائه به مردم تاثیر منفی گذاشته است. مهاجرت پزشکان هزینه‌های اقتصادی قابل توجهی را برای کشور به همراه داشته است، منابع انسانی سلامت را کاهش داده، از اثربخشی ارائه مراقبت‌های بهداشتی کاسته و روحیه نیروی کار باقی‌مانده را که اکنون بیش از حد کار می‌کنند، تضعیف کرده است.

محیط کار پزشکان در نیجریه مطلوب نیست. تجهیزات پزشکی لازم در بسیاری از موسسه‌های بهداشتی عمومی در سطوح اولیه، متوسطه و سوم با کمبود مواجه است (مراقبت‌های اولیه شامل ارائه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتی اولیه بیماران می‌شود، مراقبت‌های ثانویه با متخصصان سروکار دارد و مراقبت‌های ثالث، سطح بالاتری از مراقبت‌های تخصصی در بیمارستان است).

اکثر پزشکان، به ویژه پزشکان تحت آموزش که در موسسه‌های بهداشت عمومی در نیجریه کار می‌کنند، از شغل خود ناراضی هستند. همچنین چالش رقابت میان-حرفه‌ای و هماهنگی ضعیف بین گروه‌های مختلف در بخش بهداشت، به ویژه موسسه‌های بهداشتی ثانویه و ثالث وجود دارد. این دلایل و حقوق پایین بسیاری از پزشکان، به ویژه پزشکان جوان فارغ‌التحصیل و رزیدنت، آنها را مجبور به ترک کشور کرده و بسیاری دیگر در حال حاضر قصد مهاجرت به کشورهای دیگر را برای کار دارند.

شواهد پژوهشی نشان داده است که گردش مالی یا قصد مهاجرت قوی‌ترین پیش‌بینی‌کننده‌های جابه‌جایی یا مهاجرت واقعی در میان پرسنل مراقبت‌های بهداشتی است. اعتقاد بر این است که تشخیص زودهنگام قصد مهاجرت کارمندان، برای حل مشکل مهاجرت قبل از تشدید آن بسیار مفید خواهد بود. مدیریت بیمارستان در بیمارستان‌های ثالث باید راهبردهای حفظ منابع انسانی سلامت، به ویژه پزشکانی را ایجاد کند تا از مشکلات احتمالی کمبود متخصصان در مراکز بهداشتی ثالث جلوگیری شود. همچنین، باید از برنامه آموزشی دستیاری در موسسات بهداشتی عالی حمایت لازم صورت گیرد تا گذر از مرحله رزیدنتی به دوره ارشد با دشواری کمتری صورت گیرد.

3- رومانی

پس از پیوستن رومانی به اتحادیه اروپا، مهاجرت پزشکان تشدید شد و به طور قابل توجهی کمبود پزشک را افزایش داد. آزادسازی جابه‌جایی افراد در فضای اتحادیه اروپا پس از سال 2007 -مشروط به مشاغل و کشورها و از سال 2014، جابه‌جایی آزاد- باعث افزایش تعداد درخواست‌ها برای محل کار و افزایش موجودی پرسنل پزشکی شاغل در خارج از کشور شده است. گردش کار در خارج از کشور به طور همزمان از دو کانال تغذیه می‌شود: (الف) کارکنان باتجربه که قبلاً در سیستم بهداشتی استخدام شده‌اند، از شرایط رومانی ناراضی هستند و (ب) فارغ‌التحصیلانی که مطابق انتظارات خود شغلی در سیستم بهداشت پیدا نکرده‌اند.

رومانی یکی از تامین‌کنندگان اصلی متخصصان در سراسر جهان است و بر اساس آخرین آمار، رتبه پنجم را برای پزشکان و هشتم را برای پرستاران دارد. سهم پرسنل بهداشتی مهاجر از رومانی در بسیاری از کشورهای OECD قابل توجه است. از آنجا که اصلاحات عمیق در بخش بهداشت به تعویق می‌افتد، رومانی با بحران بهداشتی گسترده‌ای مواجه است که با بیماری همه‌گیر مضاعف شده است. علاوه بر نیاز شدید به پوشش کمبود کادر پزشکی در ساختارهای فعلی، تقاضای بیشتری برای خدمات پزشکی پیشگیرانه، خدمات تسکینی، خدمات بهبودی و... وجود دارد.

این مولفه‌های بخش بهداشت، می‌توانند فارغ‌التحصیلان را جذب و کارکنان موجود را در سیستم جابه‌جا کنند.

یکی از عوامل موثر بر تصمیم پزشکان برای مهاجرت از رومانی، منطقه‌ای است. با توجه به نقشه اروپا در مورد تعداد پزشکان در دسترس به ازای هر صد هزار نفر، مشاهده می‌شود که کشورهایی که بیشترین پزشک را ثبت کرده‌اند، نروژ، لیتوانی و اتریش و پس از آن بلغارستان، آلمان و سوئیس هستند. لهستان، رومانی، صربستان، بریتانیا و مونته‌نگرو، مکان‌هایی با کمترین تعداد پزشک به ازای هر صد هزار نفر هستند. این کشورها بیشترین کمبود پزشک را به ثبت می‌رسانند، اما کشورهای توسعه‌یافته مانند انگلیس با جذب پزشکان سایر کشورها این کمبود را پوشش می‌دهند. در عوض، برای کشورهای کمتر توسعه‌یافته یا در حال توسعه، پوشش این کسری تقریباً غیرممکن است، زیرا شرایط ارائه‌شده به پزشکان جذاب نیست.

در مورد رومانی، دلیل کمبود پزشک، مهاجرت پزشکان است و این عامل باید با جذب پزشکان از کشورهای دیگر یا با افزایش تعداد پزشکان فارغ‌التحصیل در کشور متعادل شود. جذب پزشکان از کشورهای دیگر دشوار است، زیرا در رومانی، دستمزد و شرایط کاری برای پزشکان کشورهای دیگر جذاب نیست. اگر تعداد ورودی‌های جدید به دانشکده‌های پزشکی را برای دوره 2012-2011 و 2019-2018 تجزیه و تحلیل کنیم، افزایشی وجود ندارد یا در صورت وجود، افزایش بسیار کمی وجود دارد؛ برای بخارست حتی کاهش نیز رخ داده است.

کشورهایی که پزشکان رومانیایی به عنوان مقصد مهاجرت انتخاب می‌کنند، عبارت‌اند از: فرانسه، بریتانیا و آلمان. اینها کشورهایی هستند که درآمد بالایی دارند. علاوه بر این، از آنجا که زبان‌های فرانسوی، انگلیسی و آلمانی در مدارس رومانیایی مطالعه می‌شوند، بسیاری از پزشکان حداقل یکی از این سه زبان را می‌دانند.

4- آلمان

در آلمان، یکی از بزرگ‌ترین کشورهای عضو اتحادیه اروپا، جذب پزشکان آموزش‌دیده خارجی یک پدیده نسبتاً جدید است، همان‌طور که برای چندین کشور دیگر در اروپا چنین است. با توجه به شکاف ثروت و مهاجرت پزشکان، آلمان کشوری با درآمد بالا و صنعتی است که جمعیت آن دائم در حال پیر شدن است. این کشور دارای تراکم نسبتاً بالایی از پزشکان است (یک در هر 214 نفر). بر اساس گزارش اخیر OECD، درصد پزشکان مهاجر از پنج درصد در سال 2006 به 11 درصد در سال 2016 افزایش یافته است. این یکی از شدیدترین افزایش‌ها در سراسر جهان است.

سیستم مراقبت‌های بهداشتی در آلمان به طور فزاینده‌ای با کمبود پزشک مشخص می‌شود، به ویژه در مناطق روستایی و در بخش مراقبت‌های اولیه. برای سال 2030 شکاف بیش از صد هزار پزشک پیش‌بینی شده است که تقریباً برابر با 25 درصد از تمام موقعیت‌های تمام‌وقت امروز است. آلمان در پاسخ به این چالش، ظرفیت دانشکده پزشکی خود را اندکی افزایش داده، اما نه به گونه‌ای که بتواند شکاف پزشکان پیش‌بینی‌شده برای سال 2030 را برطرف کند. بنابراین، اتکای سیستم مراقبت بهداشتی آلمان به پزشکان آموزش‌دیده خارجی در این کشور احتمالاً به طور قابل توجهی در آینده تشدید خواهد شد. با این حال، هنوز فقدان یک استراتژی بین‌المللی استخدام سازمانی در آلمان وجود دارد.

قانون به رسمیت شناختن مدارک تحصیلی خارجی در سال 2012 با هدف یکسان‌سازی و ساده‌سازی شناخت مدارک خارجی و تسهیل دسترسی به بازار کار آلمان برای پزشکان مهاجر کشور ثالث معرفی شد. داشتن تابعیت آلمانی دیگر الزامی برای دریافت مجوز برای طبابت نیست. در عوض، پزشکان کشورهای ثالث باید علاوه بر آزمون‌های زبان عمومی و پزشکی آلمانی که به ترتیب با سطح B2 و سطح C1 چهارچوب مرجع مشترک اروپایی برای زبان‌ها مطابقت دارد، یک معاینه دانش پزشکی معادل را بگذرانند. پزشکان اتحادیه اروپا، در مقابل، مجوز کامل خودکار دریافت می‌کنند، زیرا مدارک آنها به طور خودکار در اروپا به رسمیت شناخته می‌شود.

رایج‌ترین کشورهای مبدأ پزشکان مهاجر در آلمان، سایر کشورهای اروپایی مانند رومانی و یونان و پس از آن کشورهای خاورمیانه هستند. منطقه خاورمیانه جنوب غربی آسیا و شمال شرق آفریقا را دربر می‌گیرد و از لیبی در غرب تا افغانستان در شرق امتداد دارد. مشخصه این منطقه تغییر مداوم محیط‌های سیاسی، درآمد کم در بسیاری از کشورها و مهاجرت قابل توجه پزشکان است. برای کشورهایی مانند آلمان، ادغام پزشکان از خاورمیانه می‌تواند به عنوان یک چالش خاص تلقی شود، زیرا تفاوت‌های زبانی، فرهنگی و مذهبی به طور قابل ملاحظه‌ای بیشتر از ادغام پزشکان سایر کشورهای اروپایی است.

بهشت پزشکان

سیستم حقوق و دستمزد در هر کشوری متفاوت است. برخی از آنها دسترسی رایگان به خدمات بهداشتی را به مردم ارائه می‌دهند و حقوق کارکنان پزشکی از طریق مالیاتی که مردم به دولت می‌پردازند تامین می‌شود. برخی دیگر ممکن است یک سیستم ترکیبی ارائه دهند که در آن، هم مردم و هم شرکت‌های بیمه برای خدمات مراقبت‌های بهداشتی خود به پزشکان پول پرداخت می‌کنند.

بسیاری از پزشکان جهانی از حقوق خود ناراضی هستند و به دنبال فرصت‌های بهتر در کشورهای دیگر می‌گردند. چندین کشور جهان اول، حقوق‌های بالا همراه با مزایای دیگر به پزشکان ارائه می‌دهند. در حالی که عوامل دیگری مانند تعادل میان کار و زندگی، کیفیت زندگی، فرصت‌های شغلی و... نیز بسیار مهم هستند، حقوق و دستمزد عمدتاً اولین چیزی است که پزشکان هنگام مهاجرت به خارج از کشور در نظر می‌گیرند. پردرآمدترین کشورها برای پزشکان به شرح زیر است:

1- لوکزامبورگ: طبق گزارش OECD، پزشکان در لوکزامبورگ به طور متوسط ​​سالانه 357300 دلار درآمد دارند. پزشکان عمومی تا 278900 دلار درآمد دارند، در حالی که متخصصان 352300 دلار در سال دریافت می‌کنند. پزشکان همچنین از مزایای دیگری مانند حمل‌ونقل و مسکن رایگان بهره‌مند می‌شوند.

2- هلند: پزشکان عمومی در هلند، سالانه 117 هزار دلار درآمد داشته، در حالی که متخصصان تقریباً 253 هزار دلار درآمد دارند. این کشور نه‌تنها حقوق خوبی به پزشکان خود می‌دهد، بلکه یکی از بهترین شرایط کاری را برای پزشکان در جهان فراهم می‌کند. پزشکان ساعات کمتری کار می‌کنند، از تعطیلات کافی برخوردارند و به‌موقع حقوق می‌گیرند.

3- آمریکا: پزشکان مراقبت‌های اولیه در ایالات‌متحده سالانه 223 هزار دلار و متخصصان 329 هزار دلار درآمد دارند. پزشکان همچنین به طور حرفه‌ای رشد می‌کنند و مهارت‌های جدیدی را در حین کار یاد می‌گیرند.

4- استرالیا: این کشور یکی از پردرآمدترین کشورهای جهان برای پزشکان است و به طور متوسط ​​سالانه حدود 247 هزار دلار به متخصصان و حدود 91 هزار دلار به پزشکان عمومی ارائه می‌دهد. همچنین شرایط کاری قابل توجهی را فراهم می‌کند که به پزشکان امکان می‌دهد تکنیک‌های جدید را در حین کار بیاموزند.

5- نیوزیلند: نیوزیلند دارای سیستم مراقبت‌های بهداشتی خصوصی و عمومی است و اگر انگلیسی صحبت می‌کنید، مکان بسیار خوبی برای طبابت است. برآوردهای موجود در حال حاضر نشان می‌دهد که متخصصان می‌توانند به طور متوسط ​​سالانه 138 هزار دلار دریافت کنند.

6- سوئیس: دولت در سوئیس مراقبت‌های بهداشتی را در اولویت قرار داده است. بنابراین استانداردهای زندگی بالایی را برای پزشکان خود فراهم می‌کند و به آنها حقوق خوبی می‌دهد. به طور متوسط، یک متخصص می‌تواند سالانه حدود 130 هزار دلار درآمد داشته باشد و پزشکان عمومی حدود 116 هزار دلار درآمد دارند

7- ایرلند: به غیر از آب‌وهوا، ایرلند کشوری عالی برای مهاجرت به عنوان یک پزشک است. این کشور برای دستمزدِ به طور متوسط ​​143 هزار دلار در سالِ متخصصان و حدود 90 هزار دلار پزشکان عمومی، به فهرست کشورهای پردرآمد برای پزشکان راه یافت. متخصصان این امکان را دارند که در صورت طولانی شدن مدت زمان مشخص، هزینه‌ای را برای مشاوره دریافت کنند. بنابراین آنها بیش از میانگین دستمزد دریافت می‌کنند.

8- بلژیک: در بلژیک، متخصصان به طور متوسط ​​سالانه حدود 188 هزار دلار دریافت می‌کنند، در حالی که پزشکان عمومی به طور متوسط ​​​​61 هزار دلار می‌گیرند. اگر به طور متوسط ​​51 ساعت در هفته کار کنید و نرخ مالیات بالا برایتان مهم نیست، می‌توانید به آنجا بروید.

9- انگلستان: بریتانیا بهشت ​​پزشکان به ویژه آنهایی است که از کشورهای جهان‌سوم مهاجرت می‌کنند. متخصصان به طور متوسط ​​174068 دلار درآمد دارند و پزشکان عمومی 85250 دلار در سال حقوق می‌گیرند. مزایای دیگری مانند کار در یک محیط مساعد، سیستم مراقبت بهداشتی فعال، حقوق بازنشستگی، زندگی و مزایای تضمینی وجود دارد. با وجود ساعات انعطاف‌پذیر، پزشکان می‌توانند درآمد بیشتری از مطب خصوصی داشته باشند.

10- کانادا: این کشور حدود 161 هزار دلار به متخصصان و حدود 107 هزار دلار به پزشکان عمومی در سال حقوق پرداخت می‌کند. در مقایسه با بسیاری از کشورهای جهان، این دستمزدی مناسب خوب است. کانادا در مواجهه با کمبود پزشک، پذیرای پزشکان کشورهای دیگر است و مزایای جذاب دیگری مانند مرخصی عمومی، مرخصی استعلاجی، مرخصی زایمان، مرخصی پدری و مرخصی تحصیلی را برای آنها فراهم می‌کند.