فرجامِ برجام در پساروحانی

به گزارش اقتصادنیوز؛ درحالی‌که دور ششم گفت‌وگوهای دولت‌های مشارکت‌کننده در برجام (ایران، انگلیس، فرانسه، آلمان، چین، روسیه و اتحادیه اروپا) و دولت ایالات متحده با هدف بازگشت متقابل طرف‌ها به تعهدات خود ذیل توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ از دیروز شنبه ۲۲ خرداد (۱۲ ژولای) در پایتخت اتریش آغاز شد، رقابت‌های انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۴۰۰ نیز با برگزاری سومین و آخرین مناظره نامزدها، وارد روزهای پایانی خود می شود.

در اکوایران ببینید : سیگنال برجامی رئیسی

ارزیابی رایج در رسانه‌های جریان اصلی

این در حالی است که اغلب رسانه‌های بین‌المللی با ارزیابی شرایط حاضر پیش‌بینی می‌کنند که یک محافظه‌کار که به احتمال زیاد ابراهیم رئیسی است، دولت بعدی ایران را اداره خواهد کرد. گمانه‌ای که به باور آن‌ها اگرچه می تواند تعامل غرب و تهران را با چالش‌های بیشتری مواجه کند، اما اغلب تحلیلگران جریان اصلی متفق‌اند که با توجه به وجود اجماع در زمینه ضرورت رفع تحریم‌ها، تأیید برجام در نهادهای بالادستی، و نقش محوری رهبری عالی ایران و  شورای عالی امنیت ملی در تصمیم‌سازی سیاست خارجی، اساساً استراتژی کلی ایران درباره مسائل کلانی چون توافق هسته‌ای با تغییر دولت، تغییر چندانی نخواهد کرد. 

تحلیلی که با موضع‌ ابراهیم رئیسی درباره برجام در مناظره سوم نامزدهای انتخاباتی، دست‌کم از نظر ظاهری هماهنگی نسبی دارد. با این حال به زعم این تحلیلگران، دولت جو بایدن حتی در صورت موفقیت در احیای برجام، در ادامه، برای پیشبرد دیپلماسی در راستای دستیابی به آنچه کاخ سفید «توافق بلندتر و قوی‌تر» می‌نامد و هدف آن ارتقاء محدودیت‌های هسته‌ای و گسترش دامنه مذاکرات به مسائل منطقه‌ای و موشکی است، احتمالاً کار سخت‌تری در پیش خواهد داشت.

همچنین با وجود اینکه در پایان دور پنجم مذاکرات احیای برجام، خوشبینی محتاطانه در اظهارنظرهای دیپلمات‌های از احتمال بالای حصول توافق در دور بعدی گفت‌وگوها حکایت داشت، در هفته گذشته و همزمان با توقف موقت مذاکرات برای رایزنی دیپلمات‌ها با پایتخت‌های خود، به تدریج برخی نشانه‌ها سیگنال‌های نه چندان امیدوارکننده -از جمله سخنان رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای در شورای حکام و اظهارات جدید آنتونی بلینکن وزیرخارجه آمریکا- بروز یافت که نشان می‌داد حل اختلاف‌های ضروری برای دستیابی به توافق احتمالا مستلزم صرف زمان بیشتری نسبت به گمانه‌زنی های قبلی خواهد بود؛ نشانه‌هایی که با گزارش‌های رسانه‌ای تقویت شدند.

توافق پیش از انتخابات، بسیار بعید است

از جمله، لارا روزن، روزنامه‌نگار با سابقه آمریکایی که سال‌هاست پیگیر پرونده هسته‌ای ایران بوده و در گزارش هفتگی وبسایت خود نوشته است که به احتمال زیاد ایالات متحده و ایران برای نهایی کردن توافق در مورد بازگشت به برجام در این دور از مذاکرات نمی‌توانند بر اختلاف‌های باقی مانده غلبه کنند. به نوشته لارا روزن، یک مقام آمریکایی ادعا کرد که به زعم آمریکا «خواسته های ایران در زمینه تخفیف تحریم ها همچنان غیر واقع‌بینانه است». همچنین به گفته وی «طرح نحوه توالی مراحل نیز پیشرفت چندانی نکرده است».

همچنین علی واعظ، مدیر پروژه ایران در گروه بین المللی بحران گفت: «آنها (ایران و آمریکا) هنوز با رفع اختلاف‌های باقی مانده بسیار فاصله دارند و تحقق این امر به انعطاف پذیری بیشتر هر دو طرف بستگی دارد». وی گفت علاوه بر اختلاف‌ها در زمینه رفع تحریم‌های آمریکا و گام‌های معکوس هسته‌ای ایران، «درباره تعیین توالی و راستی‌آزمایی اقدامات نیز اختلاف زیادی وجود دارد. بعید است که آنها بتوانند در دور بعدی (ششم) توافق را نهایی کنند.»

توافق نیازمند هفته‌ها مذاکره است

از سوی دیگر خبرگزاری انگلیسی رویترز به نقل از منابع و تحلیلگران خود گزارش داد که نجات توافق هسته ای ایران به زمانی بیشتری از این دور [ششم] گفت‌وگوها نیاز دارد. پریسا حافظی و جان آیریش خبرنگاران رویترز در این گزارش تحلیلی نوشته‌اند: بر اساس گفته‌های چهار دیپلمات، دو مقام ایرانی و دو تحلیلگر، انبوهی از موانع در مسیر احیای توافق هسته ای ایران همچنان مستحکم هستند که نشان می‌دهد تا بازگشت به توافق هسته‌ای 2015 هنوز یک راه دور در پیش است. دیپلمات ها و تحلیل گران می گویند که «مطالبات ایران در مورد رفع تحریم ها» و «نگرانی غرب از گسترش دانش فنی هسته ای ایران»، از جمله مسائلی است که ممکن است به «هفته ها یا احتمالاً ماه ها مذاکره بیشتر» نیاز داشته باشد.

دیپلمات ها گفتند، وقتی که اختلاف نظرها درباره برخی تحریم‌های آمریکا و سانتریفیوژهای ایران حل شد، در مرحله بعد باید گفتگوهای بیشتری درباره «تعیین توالی گام‌ها و صحت‌سنجی اقدامات» انجام شود؛ یعنی دستیابی به پاسخ دقیق  این سوال که کدام طرف چه اقداماتی را در چه زمانی و در ازای چه اقدام متقابلی از سوی طرف مقابل انجام می دهد.

یک دیپلمات اروپایی به رویترز گفته است: «مذاکرات پیشرفت چشمگیری داشته است اما در حال حاضر در سخت ترین قسمت، نیازمند تصمیمات اساسی است». همچنین یک دیپلمات ارشد غربی می‌گوید که «البته» او امیدوار است که دور ششم به توافق منجر شود، اما با یک تذکر محتاطانه می‌افزاید: «تا زمانی که نتوانیم مسائل مهم باقی مانده را حل کنیم ، ما [درباره حصول توافق] چیزی نمی دانیم».

مزیت توافق پیش از تحلیف برای رئیس‌جمهور بعدی

بر اساس گزارش رویترز، باب اینهورن ، مقام ارشد سابق وزارت امور خارجه و مذاکره کننده سابق هسته‌ای با ایران، احتمال دستیابی به توافق قبل از انتخابات ریاست جمهوری را «بسیار بعید» دانست، اما گفت که «یک توافق موقت در بازه انتخابات تا روی کار آمدن رئیس‌جمهور جدید، رسیدن به یک توافق قابل تصور و امکان‌پذیر است».

اینهورن، عضو اندیشکده بروکینگز در واشنگتن گفت که توافق موقت می تواند برای رئیس جمهور جدید ایران مزیت سیاسی داشته باشد.  وی افزود: «رئیس جمهور جدید می تواند هرگونه امتیازات داده شده توسط دولت حسن روحانی را مورد انتقاد قرار دهد، سپس بعداً برای هرگونه تقویت اقتصادی، از توافق حاصل شده دوره روحانی اعتبار بگیرد».

 اینهورن می‌گوید: «بنابراین شما می‌توانید نوعی منطق سیاسی، در رسیدن به چنین توافقی که قبل از آغاز به کار ریاست‌جمهوری جدید حاصل شده را دریابید».

استراتژی برجامی ایران با تغییر رئیس‌جمهور، تغییر نمی‌‌کند

همچنین جیسون رضاییان در بخشی از یادداشت اخیر خود در واشنگتن‌پست نوشت که نظر رهبر عالی ایران آیت الله علی خامنه‌ای درباره مذاکرات و توافق «عامل تعیین کننده تری از رویکرد تقابل‌جویانه یا تعامل‌جویانه رؤسای جمهور است و سیاست‌های استراتژیک ایران توسط نهادهای بالادستی اتخاذ و توسط رهبر عالی این کشور تأیید می‌شوند. بنابراین تغییر رئیس‌جمهور رویکرد استراتژیک ایران نسبت به برجام را تغییر نمی‌دهد».

لارا روزن نیز پیشتر در خلال گزارشی درباره مذاکرات هسته‌ای در مورد اینکه «انتخابات یا انتخاب رئیسی ممکن است بر سرنوشت برجام و همچنین مذاکرات و توافق احتمالی چه تاثیری داشته باشد»، به نقل از برخی کارشناسان مسائل ایران نوشت که تأییدیه رهبر عالی ایران از مذاکرات وین و توافق احتمالی، کلیدی است.

چه بسا توافق با محافظه‌کاران سهل‌الوصول‌تر باشد

لارا روزن به نقل از یک کارشناس مسائل ایران که از نزدیک به هیئت آمریکایی مشورت می‌دهد، نوشت: «من شک ندارم که رئیسی طرفدار برجام و مذاکره با غرب نیست. اما اگر مقام های ارشد نظام ادامه مذاکرات را به مصلحت بدانند، او این کار را خواهد کرد. حتی در صورتی که تصمیم ایران تنش‌زدایی منطقه‌ای و تعامل با غرب باشد ممکن است رئیسی به انتخاب یک وزیر خارجه که تصویر تساهل‌جویانه‌تری ارائه می‌دهد روی آورد».

به نوشته روزن، این کارشناس مشاور تیم مذاکره‌کننده  (که احتمالاً  آرین طباطبایی است)‌ می افزاید: «من فکر می کنم کاری که آنها در شرایط حاضر انجام می‌دهند، تثبیت وضعیت داخلی است تا نسبت به توان مدیریت کارآمد این دوران گذار، اطمینان حاصل شود». 

این مقام مشاور می‌افزاید: «به عنوان بخشی از پروژه تثبیت وضعیت داخلی، تهران خواهان تنش زدایی هم با ایالات متحده و هم با منطقه است؛ چه بسا توافق با ایالات متحده در یک سیستم یکپارچه در دست محافظه کاران، سهل‌الوصول‌تر باشد».

سینا عضدی ،کارشناس مسائل ایران نیز می گوید: من فکر می‌کنم آنها خواهان حفظ برجام  هستند و به دلایل مختلفی سیاستی که آن‌ها اتخاذ کرده‌اند، احیای توافق حفظ برجام است». به گفته وی سیاستگذاران ایرانی در این توافق نه فقط منافع مالی بلکه منافع سیاسی را هم می‌بینند».

عضدی که عضو غیر مقیم  شورای آتلانتیک است، گفت: «مسئله تهران درباره حصول توافق نیست، بلکه موضوع این است که چه کسی می‌تواند اعتبارات ناشی از آن را  کسب کند. محافظه کاران می‌خواهند به مردم بگویند ما برای شما رفاه ایجاد کرده‌ایم».

همچنین سینا طوسی، عضو شورای ملی ایرانیان آمریکایی (NIAC) به لارا روزن گفته است که در حال حاضر، من گمان نمی‌کنم که انتخابات لزوماً بر مذاکرات وین تأثیر داشته باشد. نگرانی اصلی نیروهای محافظه کار در ایران این بود که ظریف کاندیدا شود که وی نیز از دور خارج شد».

«معاهده، نه معامله»؛ بایدن قله بلندتری برای صعود در پیش دارد