پیروزی ایران در جنگ‌سرد با سعودی؟

به گزارش اقتصادنیوز: آنخل وُهرا، ستون نویس فارن پالیسی، مفسر تلویزیونی و کارشناس مسائل خاورمیانه مستقر در بیروت در مطلبی برای فارن پالیسی با عنوان «مذاکرات ایران-عربستان راه به جایی نخواهد برد» نوشته است: اواخر آگوست عراق میزبان اجلاس منطقه‌ای با هدف تشویق عربستان سعودی و ایران به حل اختلافات و کاهش تنش دو رقیبی بود که چندین کشور خاورمیانه به میدان تقابل مستقیم یا غیرمستقیم آنها تبدیل شده‌ است. آشتی بین این دو می تواند راه را برای صلح در یمن هموار کند، لبنان را از سقوط کامل نجات دهد و به بهبود اقتصادی عراق و شاید با گذشت زمان حتی به سوریه کمک کند.

اگرچه نشست عراق برای بازکردن درهای خود جهت بحث در مورد پایان احتمالی جنگ سرد هژمونیک بین ریاض و تهران بود مورد تحسین قرار گرفت، اما هیچ پیشرفتی حاصل نشد. وزرای خارجه عربستان سعودی و ایران فقط توافق کردند که گفتگوهایی را که در آوریل چند روز پس از آغاز گفتگوی غیر مستقیم دولت بایدن با ایران برای احیای توافق هسته ای ایران، کلید زده بودند، ادامه دهند.

مذاکرات ایران و عربستان به دلایل پافشاری تهران بر تحکیم دستاوردهای خود در منطقه، عدم اطمینان در مورد سرنوشت برجام، و عدم وجود ضمانت های امنیتی از سوی ایالات متحده که عربستان به آنها وابسته است، متوقف شده است.

سود ایران از مصالحه با سعودی

هر دو طرف می‌دانند که مذاکرات جاری آنها می تواند اوضاع خاورمیانه را بهبود بخشد و دستاوردهای ایران را در منطقه تثبیت و تقویت کند.

دولت ایران مشتاق است روابط دیپلماتیک خود را با سعودی ها از سر بگیرد و این امر می تواند در مناقشه بین المللی به تثبیت جایگاه تهران کمک کند و احتمالاً زمینه را برای مشارکت بیشتر منطقه ای ، اقتصادی و اجتماعی فراهم می‌اورد، که این امر نیز باعث تقویت دولت ایران به لحاظ داخلی می شود تا به مردم خود نشان دهد که کاملاً منزوی نیست و تنگناهای اقتصادی که از آن رنج می برد ، عمدتاً ناشی از خصومت آمریکا است.

دولت ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور جدید ایران، می تواند روی حمایت داخلی از این روایت ، حساب کند. و البته او از حمایت کامل جناح های محافظه‌کار و نزدیک به هسته‌های قدرت نیز برخوردار است. اما در صورت تداوم برخی رویکردها بعید است که این امر به خودی خود به رفع کامل نارضایتی‌ها منجر شود.

پیچیدگی این سناریو این است که رئیسی نه قصد دارد رویکردهای منطقه‌ای تهران را محدود کند و نه با تغییرات مورد نظر غرب در توافق هسته‌ای موافقت کند. توسعه موشک های بالستیک دوربرد از سوی ایران ، که ایالات متحده مایل است در مذاکرات بعدی مورد بحث قرار گیرد، از سوی عربستان سعودی یک تهدید خاص تلقی می‌شود. تا زمانی که ایران آماده بده‌بستان در این حوزه‌های کلیدی نباشد ، سعودی ها به سادگی تمایلی به حصول یک توافق نشان نمی‌دهند.

سید حسین موسویان، سیاست‌گذار ایرانی که در تیم دیپلماسی هسته‌ای ایران در مذاکرات با اتحادیه اروپا در سال 2015 خدمت کرده بود ، تفکر رئیس جمهور ایران را اینگونه خلاصه کرد: «آنطور که من فهمیدم ، رویکرد رئیس جمهور رئیسی این است که 1+5 و ایران متعهد به برجام باشند. "همانطور که هست" و "انطباق کامل در برابر انطباق کامل"».

این بدان معناست که موضوعات وسیع‌تری که ایالات متحده و متحدانش مانند عربستان سعودی (چه برسد به اسرائیل) به عنوان اقدامات بعدی مهم در نظر می گیرند در حال حاضر اساساً روی میز نیست.

نفوذ منطقه‌ای ایران تقویت می‌شود؟

سیمون هندرسون ، مدیر برنامه برنشتاین در حوزه خلیج فارس و سیاست انرژی در موسسه واشنگتن ، گفت که فکر می کند ایران به تقویت نفوذ منطقه‌ای خود ادامه می دهد. هرگونه تعدیل نیز به دلایل تاکتیکی و نه راهبردی خواهد بود.

جوست هیلترمن ، مدیر برنامه خاورمیانه و شمال آفریقا در گروه بین المللی بحران گفت که ایران این شرکای منطقه‌ای را برای وضعیت و جایگاه خود در منطقه بسیار مهم می داند. با این حال ، این هم‌پیمان‌ها همچنین یک برنامه داخلی را در کشورهای خود دنبال می کنند که همیشه الزاماً با طراحی منطقه‌ای ایران مطابقت ندارد.

کاهش انگیزه‌های طرفین برای مصالحه

علی واعظ، مدیر پروژه ایران در گروه بین المللی بحران ، گفت که «اگر توافق هسته ای ایالات متحده و ایران احیا نشود، تهران و واشنگتن در تنگنا باقی خواهند ماند و در این شرایط ، کاهش تنش بین ایران و عربستان، اگر غیرممکن نباشد، بسیار بعید است».

وی افزود «هرگونه حل و فصل مشکل بین دشمنان منطقه‌ای بستگی به تقسیم مناطق نفوذ دارد». واعظ گفت: «در نهایت ، هر دو کشور باید بر سر مجموعه‌ای از قوانین به توافق برسند؛ قوانینی که به طور بالقوه مناطق نفوذ هریک را در منطقه تعیین کند».

به نظر می رسد سوسو زدن برخی مخالفت‌های منطقه‌ای با این نفوذ، همراه با احتمال شکست مذاکرات برجام ، به سعودی ها این حس را می‌دهد که اهرم نفوذ آنها در حال سبقت از ایران است. آنها حتی ممکن است امیدوار باشند که سرسختی ایران باعث فروپاشی مذاکرات وین شود و تهران را تحت تحریم‌های بیشتر قرار دهد. عربستان سعودی به جای هرگونه امتیاز برای کمک به ایران ، ترجیح می دهد در صورت امکان تهران را در مسیر تشدید تقابل با غرب نگه دارد.

تحلیلگران معتقدند که تا آنجا که امتیازات متقابل در نظر گرفته می شود، سوریه برای عربستانی ها میوه کم دردسر است و با یمن برای ایرانیان یکسان است. عربستان سعودی می تواند به امارات متحده عربی بپیوندد و خواستار به رسمیت شناختن دیپلماتیک دولت اسد شود ، در حالی که ایران می تواند متحدان محلی خود یعنی حوثی ها را به توافق با دولت [ادعایی] یمن -تحت حمایت عربستان- سوق دهد. می توان برای عراق و لبنان نیز سازش پیدا کرد. 

اما ایران احتمالاً چنین ایده‌ای را یک وضعیت غیر ضروری می داند: متحدان محلی ایران ، از جمله ارتش سوریه و حزب الله ، با حمایت روسیه، گروه های مخالف را از خاک سوریه بیرون رانده‌اند. حوثی ها در حال پیروزی در جنگ یمن هستند. و ایران از مدت‌ها قبل در داخل دولت های عراق و لبنان متحد دارد.

پیروزی پرهزینه ایران در جنگ سرد با عربستان؟

اکونومیست در شماره ویژه جهان عرب، در مطلبی با تأکید بر اینکه «ایران پیروز جنگ سرد با عربستان سعودی شد»، آنرا یک پیروزی پرهزینه خواند و نوشت: چندین دهه است که ناظران، خاورمیانه را از منشور جنگ سرد عربستان و ایران می بینند ، درگیری که از انقلاب اسلامی ایران در 1979 آغاز شده است.

اکونومیست می‌افزاید: این دیدگاه دوتایی درباره جنگ نیابتی از مفید بودن آن فراتر رفته است؛ زیرا سعودی‌ها باختند. آنها نتوانستند چاه حمایتی عمیقی در سایر کشورهای عربی ایجاد کنند و به دیپلماسی بی‌اثر چک‌کشیدن برای سیاستمداران و جنگ سالاران متزلزل بسنده کردند. بدون شک ایران قوی‌ترین بازیگر خارجی در لبنان ، سوریه و عراق است. و از قضا ، این را مدیون دشمن اصلی خود آمریکا است که صدام را در سال 2003 از بین برد و عراق را از همسایه متخاصم به منطقه ای مساعد برای نفوذ ایران تبدیل کرد. سعودی ها هنوز در یمن با نیروهای در حال عقب‌نشینی مبارزه می‌کنند، اما جنگ شش ساله آنها علیه حوثی ها، بیشتر در جهت منافع ایران خدمت کرده است. و حالا دیپلمات های حوزه خلیج فارس این چند کشور عربی را "خارج از محدوده عرب" توصیف می کنند.

آنخل وُهرا در پایان نوشت: ایران نفوذ خود را در خاورمیانه گسترش داده است و از این نظر در جنگ سردی که در آن بوده است پیروز شده است. اما بسیاری از کشورهای منطقه ، از جمله خود ایران ، از نظر اقتصادی با مشکل مواجه شده‌اند. از سوی دیگر سعودی ها در حال حاضر از تصدیق پیروزی های ایران و تثبیت این امتیازات در جای خود سود چندانی نمی‌برند. تا زمانی که این وضعیت تغییر نکند ، مذاکرات میان دو کشور نیز راه به جایی نخواهد برد.