پشت‌پرده آشتیِ دشمنانِ دیرینه

به گزارش اقتصادنیوز ؛ تیرگی روابط بین ایران و عربستان سعودی با خبرها و نشانه‌های دلگرم‌کننده درباره روند مذاکرات کاهش تنش، به روشنی می‌گراید و این امید وجود دارد که منجر به تجدید روابط دوجانبه و عادی‌سازی تعامل‌های دو همسایه شود. امری که با بازگشایی دفاتر دیپلماتیک می‌تواند به صورت رسمی اعلام شود و نوید مصالحه رقبای دیرینه خاورمیانه و به تبع آن یک منطقه با ثبات‌تر را به جهان دهد.

 آشتی، مقدمه اتحاد نیست

با این حال چشم‌انداز امیدبخش مصالحه‌ای که به تنش‌زدایی دو رقیب دیرینه خاورمیانه و به تبع آن ثبات بیشتر منطقه بیانجامد، فارغ از ثمربخشی آن، بعید است بتواند دو کشور با اختلاف‌هایی به عمق تاریخ را به شرکا یا متحدان نزدیک تبدیل کند.

خبرگزاری دویچه‌وله در گزارشی با عنوان«چرا ایران و عربستان به کاهش تنش روی آوردند» با اشاره به روند مثبت گفت‌وگوهای آشتی‌جویانه تهران و ریاض که ظاهراً با موفقیت‌های قابل توجه همراه بوده، نوشت: در سال جاری میلادی ، ایران و عربستان سعودی با برگزاری چهار نشست در بغداد و یک دیدار در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک،  نشان داده‌اند روند تنش‌زدایی با موفقیت‌هایی همراه بوده است. و حالا پس از انتقال دولت در ایران با ادامه تلاش‌های نخست‌وزیر عراق مصطفی الکاظمی تداوم یافته است.

از زمان قطع روابط تهران و ریاض در سال ۲۰۱۶ طرفین تقریباً در هر میدان و عرصه‌ای از درگیری‌های منطقه‌ای در یمن، سوریه و لبنان گرفته تا مسائل دیپلماتیک در تقابل با یکدیگر بوده‌اند. بنابراین، می توان این را یک رویداد جدی تلقی کرد وقتی که محمد بن سلمان ولیعهد سعودی اظهار امیدواری می‌کند که «مذاکرات با ایران به نتایج ملموسی برای ایجاد اعتماد و احیای روابط دوجانبه منجر شود».

عدنان طباطبایی ، کارشناس ایران و مدیر اجرایی مرکز تحقیقات CARPO در بُن، در مصاحبه ای با این خبرگزاری آلمانی گفت: «در حال حاضر ، این یک شاخص مثبت است که مذاکرات ادامه داشته و دیگر قابل انکار نیست. با این حال ، وقتی نشانه های تهران و ریاض را مقایسه می کنیم ، تهران نسبت به ریاض، اطمینان بیشتری به چشم انداز مثبت دارد».

انگیزه‌های طرفین برای آشتی

به ادعای دویچه‌وله، اطمینان خاطر ایران مطابق تصور این کشور از موقعیت قوی تر خود علی‌رغم تحریم های جاری آمریکا و تأثیر آن بر اقتصاد است. طباطبایی گفت: «نکته اصلی این است که ایران علاقه زیادی به گسترش روابط تجاری منطقه ای دارد».

به نظر می رسد عربستان سعودی-بزرگترین کشور خاورمیانه و پس از مصر ، دومین اقتصاد بزرگ جهان از نظر جمعیت در جهان عرب-یک شریک تجاری مورد استقبال برای اقتصاد آسیب دیده ایران باشد.

صنم وکیل ، معاون برنامه خاورمیانه و آفریقای شمالی اندیشکده چتم‌هاوس در لندن ، گفت: «احیای روابط دیپلماتیک بین دو کشور همچنین این پیام وسیع را به منطقه می دهد که ایران یک قدرت منطقه ای است که باید با آن رقابت کنیم».

با این حال ، ایران در پیگیری منافع اقتصادی تنها نیست. خانم وکیل گفت: «در بستر ویروس کرونا و جنگ جاری در یمن، من فکر می کنم که دولت سعودی منافع امنیتی و اقتصادی خود را در اولویت قرار داده است و به منظور پرداختن به چشم انداز 2030 و جذب سرمایه گذاری جدی در کشور نیازمند پایان دادن جنگ پرخسارت و فرسایشی در یمن است که این تنها از طریق کاهش تنش با ایران به دست می‌اید».

به نوشته دویچه‌وله، استراتژی چشم انداز 2030 عربستان به اصلاحات هدفمند در اقتصاد این کشور ، توان دفاعی ، گردشگری و انرژی های تجدیدپذیر اشاره دارد. همچنین ریاض از سال 2015 رهبری یک ائتلاف نظامی برای حمایت از دولت علیه نیروهای حوثی متحد ایران را بر عهده دارد. در حالی که ریاض مدعی است ایران هم‌پیمانان خود در یمن را با تأمین سلاح و پهپاد و دیگر کمک‌های ادعایی حمایت می‌کند، تهران بارها تأکید کرده است که تنها از متحدان خود حمایت سیاسی کرده است.

طباطبایی  گفت: «با این حال ، این تصور که ایران به طور کامل حوثی ها را در یمن کنترل می کند گمراه کننده است. ایران هرگز نمی تواند به حوثی ها نحوه رفتار آنها در درگیری را دیکته کند. از این گذشته ، جنگ بین ایران و عربستان سعودی نیست - بلکه بین حوثی ها و عربستان سعودی بوده و هست. ما باید خطوط گسل داخلی یمن را نیز در نظر بگیریم».

با این حال، وکیل از معتقد است که ایران هنوز باید «با حمایت علنی از آتش بس در یمن، در تلاش های دیپلماتیک خود اثر جدی به جا بگذارد». وی گفت «بدون چنین تلاشی، من نمی بینم که مذاکرات برای تکمیل روند تنش‌زدایی بطور واقعی ادامه یابد».

ماشین از کار افتاده‌ی اقتصاد ایران/در اکوایران ببینید:

دلایل مهم ریاض برای تنش‌زدایی

این خبرگزاری در ادامه نوشته است مثال های دیگری وجود دارد که نشان می دهد عربستان سعودی در حال حرکت در یک مسیر دیپلماتیک است. این شامل این واقعیت است که ملک سلمان روابط نهان خود با اسرائیل را رسمی نکرده و این امر در رویکرد مثبت ایران مؤثر است.

عربستان سعودی همچنین در حال گشایش روابط با دمشق است و در روند استقرار مجدد دولت سوریه در اتحادیه عرب مشارکت دارد؛ اقدامی که مورد استقبال ایران قرار گرفته است. و متحد عربستان سعودی، امارات متحده عربی همانطور که سروصدای کمتری در مقابله با ایران داشت، بی‌سر‌وصدا تنش ها را با ایران کاهش داده است.

ریاض دلیل خوب دیگری نیز برای تعدیل سیاست ژئوپلیتیک خود دارد: ورود دولت جو بایدن باعث نگرانی بیشتر از اقدامات ایالات متحده برای خاتمه حضور نظامی در خاورمیانه شده است. صنم وکیل گفت: «اکنون، پس از افغانستان، آنها اطمینان یافتند که ایالات متحده لزوماً علاقه مند نیست، سرمایه و تلاش چندانی برای حفاظت از شرکای خود در منطقه صرف کند».

وکیل معتقد است حتی قبل از آن، عدم واکنش ایالات‌متحده در قبال حمله به تاسیسات فرآوری نفت ابقیق در عربستان سعودی که نیمی از ظرفیت تولید را در سال 2019 از بین برد، «تأثیر بسزایی در ارزیابی ژئوپلیتیک ریاض داشته است».

همچنین طباطبایی گفت: «من تازه از ریاض برگشتم و اعتقاد رایج این است که پنجره ای از فرصت ها برای بهبود روابط با ایران وجود دارد». وی افزود: «بعید است که به این زودی سفیر تعیین شود، اما گشایش یک دفتر دیپلماتیک واقع بینانه است و فعلا گامی بسیار مثبت خواهد بود».

دویچه‌وله در پایان مدعی شد که یک هیئت سعودی -اگرچه به طور غیررسمی- برای بازدید از دفاتر دیپلماتیک قبلی خود به تهران رفته است.