شناسایی شش مانع اصلی افشای مفسدان در شهرداری

به گزارش اقتصادنیوز به نقل از اکوایران،نظارت همگانی در صورت حمایت از افراد گزارش‌ دهنده می‌تواند یکی از روش‌های موثر برای مقابله با فساد باشد. اما زیاد می شنویم که گزارشگران فساد به جای تشویق به دردسر هم می افتند  این اتفاق باعث عدم اعتماد و چشم‌پوشی از گزارش‌دهی فساد و طبعا منجر به گسترش فساد می‌شود.

در گزارشی که مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران از ارزیابی عملکرد شهرداری تهران در حمایت از گزارشگران فساد انجام داده به این نکته اشاره شده که شهرداری تهران باتوجه به سروکار داشتن با طیف گسترده‌ای از شهروندان مبارزه با فساد بایستی ساختاریافته، هماهنگ و برنامه‌ریزی شده انجام بگیرد که طراحی و شناسایی زمینه‌های لازم برای استقرار گزارشگری فساد در شهرداری به عنوان نهادی که با مردم ارتباط مستقیم دارد، ضروری است.

در این گزارش نگاهی به تجربه کشورهای موفق در امر مبارزه با فساد ساختاری و اقتصادی شده است. از بین 12 روش استاندارد کشف فساد 43 درصد از موارد توسط نظارت و گزارش‌دهی مردمی محقق شده است همچنین 73 درصد افرادی که عامل کشف و انهدام فساد بودند، کارمند یا ارباب رجوع‌های سازمان بودند در حالیکه بازرسان خارج از سازمان و نظارت‌ نهادهای بالادستی تنها توانسته 5 درصد از فساد را کشف کند.

 گزارش‌های مردمی نشان می‌دهد در سال 2005 میلادی منجر به بازپس گیری ده میلیارد دلار توسط دولت آمریکا شده است. درحالی که سازمان‌های نظارتی تنها 5 میلیارد را به خزانه باز گرداندند که نشان از اثرگذاری سازوکارهای بالای نظارت همگانی دارد.

استفاده از ظرفیت مردم برای کاهش و کشف فساد در دنیا به نام سوت زنی شناخته می‌شود. شهرداری‌ها به دلیل قدرت اعطای انواع مجوزها بیشتر در معرض فساد هستند. بنابراین باتوجه به تجربیات جهانی لازم است شرایط زیرساخت‌های قانونی و الزام آور برای دریافت گزارش‌های تخلف از طریق پرسنل خود شهرداری، طرف‌های قرارداد، پیمانکاران و نهایتا مردم فراهم شود.

انجمن بازرسان گواهی شده تخلف AFCE یک نهاد بین‌اللملی مبارزه با فساد است. این نهاد در سال 1988 راه‌اندازی شده و 75 هزار عضو از 15 کشور دارد. این سازمان از سال 96 تا 2008 هر دو سال یکبار گزارش‌هایی درباره فساد و سو استفاده در ایالات متحده منتشر می‌کرده است. این گزارش‌ها از سال 2010 به 100 کشور توسعه یافته است. نحوه کشف‌ پرونده‌های تخلف نشان می‌دهد که بیش از 40 درصد تخلفات توسط سوت‌زن‌ها کشف شده است و نزدیک به نیمی از فسادهای کشف شده از راه خبررسانی کارمند، فروشنده یا دیگر گزارش‌گران برملا شده است.

شهرداری تهران نیز به عنوان بخشی از نظام اداری و حکمرانی کشور همانند سایر سازمان‌ها و نهادها مشمول قوانین عام حمایت از گزارشگران فساد در کشور می‌شود اما قوانین خاص حمایت از گزارشگران فساد نیز در برنامه سوم شهرداری تهران دیده شده است.

در این پژوهش راهکارهای عملیاتی برای پیاده سازی این سازوکار در مجموعه شهرداری پیشنهاد شده است: از جمله تشکیل دفتر دریافت فساد و تخلف، ایجاد بسترهای دریافت گزارش از طریق خطوط امن تلفنی و اینترنتی، برای عموم اعم از پرسنل شهرداری و بخش خصوصی مرتبط با آن به گونه‌ای که هویت شخص گزارش دهنده مخفی بماند. حمایت صریح و ایجاد مصونیت‌های قانونی از گزارش‌دهنگان فساد در داخل و خارج از محیط‌های اداری و اعطای حق ادعای خسارت برای گزارش‌دهنده در صورت مواجهه با هرگونه بدرفتاری، نسبت به متخلفان،‌ تعیین درصد مشخصی از مجموعه اصل مبلغ و جریمه دریافت شده از پرونده فساد به عنوان پاداش گزارش‌دهنده‌ای که پرونده فساد را معرفی و آن را به جریان انداخته است، الزام شهرداری به تقویت بسترهای گزارش‌گیری از مجموعه‌های داخلی خود جهت کشف فساد و ارائه گزارش‌های دوره‌ای از نتایج آن و روند پیشرفت بسترسازی به شورا.

با بررسی سازمان‌ها و مراجع رسیدگی به گزارشات تخلفات و فساد در سازمان باید به این نکته اشاره کرد که شهرداری از لحاظ حضور و پوشش سازمان‌های نظارتی و بازرسی و مراجع رسیدگی به تخلفات اداری در وضعیت مناسبی قرار دارد. اما باتوجه به مسائل و موضوعاتی که برخی کارشناسان و مدیران اذعان داشتند می‌توان به محدودیت رسیدگی‌ها در حیطه نظارتی مراجع رسیدگی، عدم پیگیری مناسب و مستمر از نتایج گزارشات فساد، کمبود نیروی متخصص و باتجربه، عدم استقلال دستگاه‌های نظارتی درونی، وجود برخی مصادیق تعارض منافع در سازمان‌های نظارتی، عدم استقلال نمایندگی سازمان بازرسی کل کشور در شهرداری و اطاله پروسه رسیدگی به گزارشات تخلفات و فساد و وجود تبعیض اداری در رسیدگی به گزارشات فساد، موازی کاری و عدم هماهنگی سازمان‌های نظارتی، از جمله ضعف‌های گزارشگری فساد در شهرداری محسوب می‌شود. از دیگر ضعف‌های حمایت قانونی از افشاگران فساد می‌توان نبود هیچ قانون رسمی برای حمایت از افشاگران شهرداری اشاره کرد. مدیران شهری تهران در دوره گذشته مدعی بودند که افشاکنندگان فساد‌های سازمانی در امانند. آن‌ها طرح و لوایحی برای حمایت از این افراد تهیه و به صحن شورای شهر تهران بردند. آن‌ها ادعا می‌کردند که برای افشاگری و سوت زنی صحیح به شفاف شدن سیستماتیک شهرداری نیز نیاز است. اقدامی که در راستای رسیدن به آن گام‌هایی برداشتند و به طور مثال  سایتی را راه‌اندازی کردند که اطلاعات خام مربوط به قراردادها و درآمدهای شهرداری در آن به روز می‌شد. حالا مدیران تازه به شورای شهر و شهرداری آمده دوره ششم هم مدعی گام برداشتن در مسیر شفافیت هستند. آن‌ها می‌گویند حتی اقدامات شورای پنجم را جدی‌تر از خودشان ادامه می‌دهند.

شورای پنجمی‌ها در دی ماه سال 98 به یک فوریت سوتی‌زنی رای مثبت داده بودنداما  حدود دو سال بعد یعنی در آخرین روزهای حضورشان در خیابان بهشت بررسی کلیات طرح «الزام شهرداری تهران به اصلاح و بهبود فرآیند دریافت و رسیدگی به گزارش‌های شهروندان درباره فساد و رشوه و تشویق گزارشگران تخلفات در شهرداری تهران» را در دستور کار قرار دادند. اما از سوی دیگر شهرداری تهران نیز آیین‌نامه اجرایی حمایت و صیانت از گزارشگران فساد را در اجرای تکلیف مقرر در برنامه پنج ساله سوم توسعه شهر تهران در سال ۱۳۹۸ تقدیم شورا کرده بود، در نهایت لایحه شهرداری در طرح تجمیع شد و 18 نفر از اعضا به کلیات طرح رای مثبت دادند.

مدیران  تازه شهر می‌گویند قرار است، سوت‌زنی و ایده شهرداری تمام شیشه‌ای را ادامه دهند. علیرضا زاکانی، شهردار درباره حمایت از سوتی در این دوره مدیریت شهری به یکی از روزنامه گفته است که فردی که موضوع فساد را اعلام می‌کند، هم مورد تشویق قرار می‌گیرد و هم مورد حمایت. او در پاسخ به این پرسش که آیا شهرداری سازوکاری برای حمایت از سوت‌زنی رقم می‌زند یا نه، نیز تاکید کرده است ما اهتمام داریم که این اتفاق را رقم بزنیم و درحال طی کردن فرآیند آن هستیم تا به صورت درست این اقدام مورد دقت و حمایت ما قرار بگیرد.

با وجود ادعای حمایت از سوت زنی در این دوره مدیریت شهری هنوز گامی عملی برای اجرایی شدن مصوبه سوت زنی برداشته نشده است .