رئیسی جای روحانی را گرفت /مخالفان برجام دست به کار شدند

به گزارش اقتصادنیوز ، از تابستان که کلید پاستور به دست ابراهیم رئیسی داده شد تا اسفندماه که اولین بودجه دولت رئیسی به سرانجام رسید، اتفاقات سیاسی و اقتصادی مهم رخ داد. مذاکرات برجام با تیم جدید هسته ای از سر گرفته شد، کابینه دولت کامل شد اما با انتقادات زیاد و البته در آن سوی مرزها جنگ اوکراین شعله ور شد.

روحانی کلید پاستور را تحویل داد

در روز ۱۲ مرداد مراسم تنفیذ ریاست جمهوری برگزار شد و روحانی کلید پاستور را تحویل ابراهیم رییسی داد. مراسم تحلیف هم در روز ۱۴ مرداد در مجلس شورای اسلامی برگزار شد.

سوم شهریور مجلس شورای اسلامی به تمامی وزرای رئیسی به جز وزیر پیشنهادی آموزش و پرورش رای اعتماد داد و دولت در روز 4 شهریور اولین جلسه خود را تشکیل داد. مجلس به وزیر دوم پیشنهادی دولت برای آموزش و پرورش هم رای نداد. 

پاییز آمد اصولگرایان  سوار بر اسب مراد شدند

با آغاز پاییز دولت رئیسی تقریبا شکل گرفته بود و پست‌های مهم میان اصولگرایان تقسیم شده بود. رئیسی، غلامسحین اسماعیلی(سخنگوی پیشین قوه قضاییه) به عنوان رئیس دفتر، محمد مخبر(رئیس پیشین ستاد اجرایی فرمان امام) معاون اول، محسن رضایی(دبیر پیشین مجمع تشخیص مصلحت نظام) به عنوان معاون اقتصادی و مسعود میرکاظمی را به عنوان رئیس سازمان برنامه و بودجه انتخاب کرد.

امیرعبداللهیان به عنوان وزیرخارجه، یوسف نوری وزیر آموزش و پرورش، عیسی زارع پور وزیر ارتباطات، اسماعیل خطیب وزیر اطلاعات، احسا خاندوزی وزیر اقتصاد، بهرام عین اللهی وزیر بهداشت، حجت الله عبدالملکی وزیر تعاون، سیدجواد ساداتی وزیر کشاورزی، امین حسین رحیمی وزیر دادگستری، محمدرضا آشتیانی وزیر دفاع، رستم قاسمی وزیر راه و شهرسازی، سیدرضا فاطمی امین وزیر صنعت، معدن و تجارت، محمدعلی زلفی‌گل وزیر علوم و محمدمهدی اسماعیلی به عنوان وزیر فرهنگ انتخاب شدند. ترکیب این کابینه با انتقادهای زیادی همراه شد.

امیرعبداللهیان وزیر خارجه، علی باقری را به عنوان معاون سیاسی خود انتخاب کرد. اگرچه علی باقری از چهره‌های مخالف برجام بود اما قرار بود دولت مذاکرات برجام را آغاز کند. امیرحسین قاضی زاده هاشمی رئیس سازمان بنیاد شهید شد و شورای شهر تهران هم علیرضا زاکانی را به عنوان شهردار تهران انتخاب کرد.

وعده های رنگارنگ دولت رئیسی

ساخت ۴ میلیون مسکن در ۴ سال، ایجاد یک میلیون شغل در هر سال، رساندن تورم به نصف میزان فعلی و پس از آن تک رقمی کردن تورم، ایجاد سامانه جامع اطلاعات اقتصادی،مدیریت بازار ارز، رفع وابستگی کالاهای اساسی و سفره مردم به نرخ ارز، اصلاح نظام بانکی کشور، تحول ساختاری در نظام بانکی، سوق دادن نقدینگی به سمت تولید، افزایش نظارت بر بازار، کنترل گرانی، اصلاح نظام قیمت‌گذاری و تامین و توزیع برای حل فاصله طبقاتی، حل فاصله طبقاتی و بی‌عدالتی با تغییر سیاست‌های نادرست اقتصادی، متناسب‌سازی حقوق مردم با تورم، توزیع عدالت با استفاده از ظرفیت‌های اقتصادی، اصلاح نظام مالیاتی و ایجاد سامانه هوشمند برای مقابله با بروکراسی فسادزا، حمایت از خانواده‌ها و اقشار محروم، تامین حداقل معاش مردم با ارائه کارت خرید برای سه دهک پایین، جهش در تولید و تقویت کسب و کار، استفاده از ظرفیت تولیدی کشور، فعال کردن اقتصاد دریایی،واکسیناسیون کرونا برای همه آحاد مردم در اسرع وقت، کمک به آسیب‌دیدگان از کرونا، کاهش ۵۰ درصد از هزینه‌های درمان، پرداخت هزینه درمان از طریق ارائه کارت سلامت برای برخی از اقشار جامعه، رایگان شدن اینترنت برای دهک‌های پایین جامعه از وعده های  فراوان ابراهیم رییسی به مردم در انتخابات بود.

مذاکرات پر ابهام و زمستان هسته ای دولت

با روی کار آمدن دولت جدید نحوه ادامه مذاکرات هسته ای هم در ابهام بود. روحانی به احیای برجام و برداشته شدن تحریم های آمریکا تا پایان دولت خود امیدوار بود اما این مذاکرات در روزهای آخر دولت روحانی متوقف شد. روحانی دلیل این توقف را تمایل آمریکا به وارد کردن مسایل موشکی و منطقه ای در مذاکرات و همچنین قانون مجلس یازدهم مبنی بر برداشته شدن همه تحریم های آمریکا (نه فقط تحریم های هسته ای ) می دانست. روحانی معتقد بود وقتی فقط درباره مسایل هسته ای مذاکره می کنیم ، انتظار ما هم باید متناسب با آن یعنی برداشته شدن تحریم های هسته ای باشد‌. با این حال نظر او در سایر نهادهای نظام گوش شنوایی نداشت و روحانی نتوانست این پرونده را خودش ببندد.

زمستان برجامی دولت

دولت رئیسی اعلام کرده بود که در سیاست خارجی خود به کشورهای منطقه و همسایه توجه خاصی می کند زیرا از این کشورها در دولت روحانی غفلت شده است. در عین حال اعلام کرد که وارد مذاکرات برای احیای برجام هم خواهد شد. دولت رئیسی از سوی منتقدان به شرق‌گرایی یعنی تمایل به چین و روسیه متهم شده بود اما رئیسی می‌گفت به دنبال سیاست خارجی متوازن است. او در سال 1400 به کشورهای تاجیکستان، ترکمنستان ، روسیه و قطر سفر کرد.

بالاخره مذاکرات 1+4 با حضور تیم‌های مذاکراتی ایران، آمریکا، چین، روسیه، آلمان، انگلیس و فرانسه  از روز هشتم آذر در هتل کوبورگ وین آغاز شد و در تمام طول زمستان ادامه یافت. علی باقری که در این دور ریاست تیم مذاکراتی ایران را برعهده گرفته از مخالفان سرسخت برجام بود اما گویی تقدیر این چنین شد که روحانی در منزل و ظریف در دانشگاه تهران بنشینند و مذاکرات احیای برجام توسط باقری را از دور دنبال کنند هرچند باقری هیچگاه کلمه «برجام» را بر زبان نیاورد و همیشه از «مذاکرات وین» صحبت می‌کرد.

 تهران اعلام کرد که هدف این مذاکرات صرفا رفع تحریم ها است. آمریکا هم در وین حاضر شد اما ایران اصرار داشت چون این کشور از برجام خارج شده نباید در مذاکرات شرکت کند. در واقع اعضای اروپایی برجام واسطه مذاکرات ایران و آمریکا بودند. ایران در این دور از مذاکرات پیشنهادهای خود را برای رفع تحریم ها در قالب دو سند به طرف مقابل ارائه داد اما طرف های اروپایی از این پیشنهادات رضایت نداشته و آنها را تندروانه  دانستند و به مذاکرات پایان دادند تا پیشنهادها را در پایتخت های خود بررسی کنند.

 ایران شروطی مانند گرفتن تضمین از امریکا تا دیگر از توافق خارج نشود ، رفع همه تحریم‌های برجامی و متناقض با برجام  و راستی آزمایی انجام تعهدات امریکا را مطرح کرده بود و همچنین بر این نظر بود که مذاکرات را از ابتدا آغاز کند ولی طرف مقابل تاکید داشت که مذاکراتی که از دولت روحانی در وین انجام شده بود و شش دور نیز ادامه داشت ، باید مبنای کار در دور هفتم و در دولت جدید ایران باشد. دولت بایدن همچنین تضمینی بابت ادامه برجام پس از دولت خود نمی داد و تنها پاینبدی خود را به این توافق تا روزی که بر  کاخ سفید حضور دارد را به ایران اعلام کرد.

مخالفان برجام دست به کار شدند

دولت رئیسی اعلام کرده بود که کشور را معطل برجام نمی کند اما واقعیت این بود که در ایران همه منتظر به نتیجه رسیدن مذاکرات بودند زیرا دیگر آثار تحریم‌ها بر اقتصاد کشور و معیشت مردم قابل انکار نبود. البته در این بین جبهه پایداری مخالف سرسخت مذاکرات بود. محمود نبویان عضو جبهه پایداری در نیمه اسفند گفت که «تیم آقای ظریف در مذاکرات حاکم است؛ کار به جایی رسیده که باقری به بچه های انقلابی گفته تندید... گفتند تیم انقلابی ضعیف بوده، اقای باقری به نتیجه رسیده که باید از تیم اقای ظریف استفاده کند...آماده  یک برجام دیگری باشید...امیرعبداللهیان گفت برجام سقف مطالبات ماست»

کیهان هم اگرچه مخالفتی با مذاکرات نداشت اما معتقد بود که مذاکرات به نتیجه نمی‌رسد.

جنگی در میانه مذاکرات وین

این مذاکرات تا پایان سال ادامه داشت و در اسفند طرفین اعلام کردند که که به روزهای پایانی اما سخت مذاکرات نزدیک شده اند اما جنگ اوکراین تاثیر خود را بر مذاکرات وین گذاشت. اوکراین قصد داشت که به ناتو بپیوندد اما روسیه مخالف بود و با حمایت از دو جمهوری جدایی طلب اوکراین، جنگ روسیه و اوکراین آغاز شد و روسیه نیروهای نظامی خود را وارد این کشور کرد. آمریکا، اروپا و ناتو دخالت نظامی در این جنگ نکردند. بایدن رئیس‌جمهور آمریکا گفت که درگیری با روسیه یعنی آغاز جنگ جهانی سوم با این حال هزاران تحریم‌ علیه روسیه وضع شد و این کشور به تحریم شده ترین کشور دنیا تبدیل شد. این رتبه قبل از آغاز جنگ در در اختیار ایران بود. در رای گیری محکومیت حمله روسیه به اوکراین در مجمع عمومی سازمان ملل، ایران رای ممتنع داد. روسیه رای‌گیری در شورای امنیت سازمان ملل را وتو کرده بود.

رئیسی در آغاز این جنگ در گفت وگو با پوتین موضعی گرفت که با انتقاد زیادی در ایران همراه شد. او گفت که گسترش ناتو به سمت شرق، تنش‌زا است. گسترش ناتو تهدیدی جدی علیه ثبات و امنیت کشورهای مستقل در مناطق مختلف است. او ابراز امیدواری کرد که آنچه اتفاق می‌افتد، به نفع ملت‌ها و منطقه تمام شود.البته ایران در موضع گیری‌های رسمی بعدی خود اعلام کرد مخالف جنگ است اما ناتو را هم متهم اصلی آغاز این جنگ معرفی کرد.

در این بین روسیه از آمریکا خواست در مذاکرات وین تضمین کتبی بدهد که تحریم‌ها مانع همکاری تجاری با ایران نمی‌شود. با اعلام مخالفت آمریکا، مذاکرات متوقف شد و تیم‌های مذاکره کننده وین را ترک کردند. پس از چند روز از توقف در مذاکرات، امیرعبداللهیان به روسیه رفت و لاوروف وزیر خارجه روسیه به او گفت روسیه تضمین کتبی از واشنگتن دریافت کرده است که تحریم‌ها اعمال شده بر مسکو در پی حمله روسیه به اوکراین مانع همکاری هسته ای با ایران در چارچوب توافق نخواهد شد. مشکل دیگر اصرار ایران بر خروج نام سپاه از لیست گروه‌های تروریستی بود. سپاه در دوره ترامپ در لیست گروه‌های تروریستی قرار گرفته بود.

وزیر خارجه ایران پس از ترک مسکو گفت که به توافق نهایی نزدیک شده ایم. امیرعبداللهیان وزیرخارجه کشورمان در جشن نوروزی وزارت خارجه در حضور سفرای کشورهای خارجی تصریح کرد که از چهار مشکل میان ایران و امریکا ، دو موضوع در روزهای گذشته حل شده و به محض اینکه دو موضوع باقی مانده نیز حل شود ، ایران به وین بازمی گردد .به هر حال احیای برجام در سال 1400 محقق نشد.

حمله غافلگیرانه به مقر موساد

در کوران تحولات عرصه دیپلماسی، سپاه  در روز 22 اسفند مرکز تجمع اسرائیلی‌ها در اربیل عراق را با چندین موشک هدف قرار داد. چند روز قبل از آن اسرائیل، با حمله به حومه دمشق دو نفر از اعضای سپاه را به شهادت رسانده بود. ایران رسما مسئولیت این حمله را بر عهده گرفت و اعلام کرد پیش از این اسرائیل از این پایگاه به پایگاهی از سپاه در کرمانشاه حمله کرده است. در این چند سال اسرائیل بارها علیه ایران عملیات انجام داده بود و ایران هم در مواقعی پاسخ آنها را داده بود اما هیچگاه طرفین مسئولیت اقدامات خود را نمی‌پذیرفتند اما این بار تهران رسما مسئولیت را پذیرفت.

توافق بر سر پرداخت بدهی ایران

در این بین تهران و لندن هم برای آزادسازی پول های ایران به توافق رسیدند. این پول‌ها برای خرید تانک چیفتن از سوی حکومت پهلوی به انگلیس داده شده بود اما پس از وقوع انقلاب اسلامی انگلیس نه تانک‌ها را تحویل داده بود و نه پول ایران را. نازنین زاغری که تابعیت ایران و انگلیس را داشت و در لندن زندگی می‌کرد، چندین بار به ایران سفر کرده بود. در سال 95 او در ایران به اتهام جاسوسی دستگیر شد اما 25 اسفند 1400 آزاد شد و به عمان رفت. دو روز قبل از آن 390 میلیون پوند از بانک لندن به عمان منتقل شده بود تا به ایران برسد. تهران اعلام کرد آزادسازی نازنین زاغری ربطی به توافق با لندن ندارد زیرا دوران محکومیت او پایان یافته است. به همراه زاغری، انوشه اشوری هم که متهم به جاسوسی بود، آزاد شد.

سرانجام تکلیف ارز ترجیحی مشخص شد

بودجه 1401 هم در این ماه به سرانجام رسید. از سویی مجلس شورای اسلامی هم در جریان بررسی بودجه، اختیار حذف ارز ترجیحی یا ارز 4200 تومانی را به دولت داد. با حذف این ارز این نگرانی وجود داشت که موج جدید از گرانی‌ها ایجاد شود. نظر مجلس این بود که اگر دولت قصد داشته باشد تا کالایی را از سبد ارز ترجیحی حذف کند، باید قبلا ترتیبات قانونی جبران زیان رفاه مصرف کننده برای کالاهای اساسی را از طریق راه های مختلف پیش‌بینی کند. یکی از این راه ها کالا برگ الکترونیکی و در امور پزشکی از طریق بیمه‌ها بود. دولت در این بودجه دستیابی به رشد 8 درصدی را هدف خود قرار داده بود.

ایران سال 1400 را با انتظار برای احیای برجام، با دلار 25 هزار تومانی و مهار بیماری کرونا به پایان رساند. بانک مرکزی روز 28 اسفند بدون ارائه آمار تورم اعلام کرد که در ادامه روند چندماه اخیر در بهمن‌ماه 1400 نیز تورم متوسط دوازده‌ماهه و نقطه به نقطه با کاهش همراه بودند.