آخرین فرصت توافق بین ایران و آمریکا

محمد مرندی، مشاور رسانه ای مذاکره کننده ارشد هسته ای ایران روز دوشنبه به خبرگزاری‌های داخلی گفت: ایران قطر را به دلیل روابط دوستانه دوحه با تهران به عنوان میزبان این مذاکرات انتخاب کرده است.

جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا که هفته گذشته به ایران سفر کرده بود، روز شنبه گفت انتظار می رود مذاکرات غیرمستقیم در روزهای آینده در یکی از کشورهای حاشیه خلیج فارس از سر گرفته شود. 

به جز موضوع سپاه، ۲ موضوع حل‌نشده باقی مانده است

هفته گذشته، یک مقام ایرانی و یک مقام اروپایی به رویترز گفتند که ایران از تقاضای خود برای لغو تحریم های FTO سپاه پاسداران انقلاب اسلامی صرف نظر کرده است، اما هنوز دو موضوع، از جمله یکی در مورد تحریم ها، حل نشده باقی مانده است.

سعید خطیب زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران روز دوشنبه گفت: «تا زمانی که روی همه چیز توافق نشود، هیچ توافقی نیست. اگر واشنگتن به تعهدات خود عمل کند، گام‌های هسته‌ای ایران برگشت‌پذیر است».

تلاش‌های زمان‌بر و بی‌ثمر

بنا به گزارش اکوایران، علی واعظ، رئیس پروژه ایران در گروه بین‌المللی بحران در رشته توییتی به تحلیل و گمانه‌زنی درباره مذاکرات دوحه پرداخت و نوشت: «آمریکا و ایران در حال از سرگیری مذاکرات غیرمستقیم با میانجیگری اتحادیه اروپا در دوحه در تلاش برای شکستن بن بست بر سر احیای توافق هسته ای هستند.

وجود دو قهرمان اصلی در یک مکان یک عنصر ضروری برای موفقیت دیپلماسی است. اما دستیابی به موفقیت دور از اطمینان است.

از زمانی که مذاکرات وین در ماه مارس متوقف شد، تلاش‌هایی از طریق واسطه‌های مختلف، اما عمدتاً انریکه مورا، برای یافتن حد وسط در مورد مسائل باقی‌مانده اختلافی، که اختلافات دوجانبه آمریکا و ایران است (نه موضوعات فنی که شامل گروه مذاکراتی گسترده‌تر 1+4 است)، صورت گرفته است. 

 این تلاش ها در حل بن بست اساسی، به ویژه در مورد نامگذاری FTO سپاه پاسداران ناکام ماند. و از نظر قالب، فرآیندی کند، زمان‌بر و بی‌نتیجه از رد و بدل شدن پیام‌ها و انتظار پاسخ‌ها بوده است.

 در همین حال،  ثابت شده که برزخ کنونی برای طولانی مدت، پایدار نیست، به خصوص که تهران با افزایش فعالیت هسته‌ای و کاهش توان نظارتی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، به قطعنامه شورای حکام پاسخ داد، که باعث شد رافائل گروسی نسبت به یک ضربه مهلک هشدار دهد که اگر برنامه ایران برای مدت طولانی‌تری در تاریکی کار کند، تداوم دانش آژانس ممکن است آسیب ببیند.

تلاش‌های اتحادیه اروپا به رهبری جوزپ بورل در آخر هفته برای گردهمایی دو طرف در یک مکان، در یک زمان، می‌تواند تبادلات را سریع‌تر و شفاف‌تر کند. اما اگر موانع سیاسی هنوز وجود دارند، می‌تواند به معنای ضربه سریعتر به آنها باشد تا غلبه بر آنها».

بایدن نمی‌تواند چیز بیشتری بدهد

واعظ افزود: «برای تهران، ضرورت اقتصادی کاهش تحریم‌ها همچنان پابرجاست؛ همانطور که خطرات سیاسی ادراک شده ناشی از مصالحه بر سر FTO، به رسمیت شناختن محدودیت‌ها برای هر مفهوم «ضمانت‌ها» و بحث‌های داخلی در مورد اینکه آیا برجام ارزشش را دارد یا خیر.

چیزی که می تواند کسانی را که خواهان توافق در تهران هستند تقویت کند، شیرین‌کننده‌های اضافی ایالات متحده است. اما درخواست‌های ایرانیان در بهترین حالت، متورم، و در بدترین حالت، غیرواقعی است. و مهمتر از آن، دولت بایدن، که در حال حاضر در انتهای طناب خود است، نمی تواند چیز بیشتری بدهد».

ضرر روزانه تأخیر در توافق، بیشتر از سود امتیازات احتمالی است

وی ادامه داد: «همچنین، ایران هر روز خیلی بیشتر از چیزی که با امتیازات بیشتر آمریکا به دست می آورد، ضرر می‌کند. تأخیر 3.5 ماهه حداقل 20 میلیارد دلار از درآمد نفتی اضافی بالقوه ایران را به همراه داشته است. پالایشگاه های اروپایی به ندرت بیش از این مشتاق نفت خام ایران بوده‌اند.

همه اینها به این معناست که  تعجب نخواهم کرد اگر این دور نسبتاً سریع باشد، و هر یک از طرفین همچنان تمایل بیشتری به حفظ موضع مربوط به خود را دارند تا اینکه یک سازش اساسی را دنبال کنند.

اما خوشحال می شوم اگر ثابت شود بدبینی من اشتباه است».

بدبینی آمریکا: احتمال موفقیت اندک است

پایگاه رسانه‌ای پالیتیکو با اعلام اینکه راب مالی فرستاده آمریکا برای احیای مذاکرات هسته ای ایران عازم قطر شده است، گزارش داد که «مقامات آمریکایی می گویند که احتمال دستیابی به موفقیت کم است».

نهال طوسی و استفانی لیختنشتاین خبرنگاران پالیتیکو نوشته‌اند: احتمال دستیابی به موفقیت کم است، اما این اولین مذاکرات در چند ماه اخیر است. آنها در پی تلاش‌های مقامات اروپایی برای بازگرداندن هر دو طرف، به ویژه ایران، گرد هم می آیند.

تا به حال، بیشتر گفتگوها در مورد احیای قرارداد در وین اتریش انجام شده بود که از ماه مارس متوقف شده اند. در همین حال، ایران برنامه هسته‌ای خود را به میزان قابل توجهی از جمله غنی‌سازی اورانیوم خود را پیش برده است و دوربین‌هایی را که بازرسان بین‌المللی برای نظارت بر برنامه‌اش به آن تکیه می‌کنند، حذف یا خاموش کرده است.

یک مقام آمریکایی آگاه به این موضوع گفت: مذاکرات اخیر که انتظار می رود با میانجیگری مقامات اروپایی انجام شود، احتمالاً از روز سه شنبه آغاز خواهد شد.

این مقام آمریکایی افزود: انتظارات بسیار پایین است.

مذاکرات دو سه روزه؟

دو مقام ارشد غربی گفتند که مذاکرات در قطر به احتمال زیاد بیش از دو یا سه روز طول نخواهد کشید. آنها نیز بدبینی مقام آمریکایی را تکرار کردند.

دیگری اشاره کرد که حتی اگر جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، که اخیراً به تهران سفر کرده بود، "موفق شد روند را دوباره تقویت کند، از زمان توقف مذاکرات وین، این موضوع تغییر چندانی نکرده است."

سخنگوی وزارت امور خارجه افزود، با این وجود، ما از شرکای اتحادیه اروپا که به انتقال پیام ها ادامه می دهند و برای پیشبرد این مذاکرات تلاش می کنند، سپاسگزاریم.

گفتگوهای غیرمستقیم بیش از یک سال به طول انجامیده و هر دو طرف به توافق بر سر راهی برای بازگشت به توافق نزدیک شده اند.

اما بحث‌ها سپس به یک مانع بزرگ دوجانبه رسید: بایدن از حذف نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران از لیست [ادعایی] سازمان‌های تروریستی خارجی توسط ایالات متحده خودداری می‌کند، مگر اینکه ایران با برخی شرایط مرتبط با امنیت بالاتر و فراتر از شرایط توافق هسته‌ای موافقت کند.

نامگذاری سپاه پاسداران ذیل لیست [ادعایی] تروریسم بخشی از توافق هسته ای 2015 موسوم به برجام نبود، اما ترامپ آن را همراه با تعدادی تحریم دیگر که بخشی از توافق اولیه نبودند، اعمال کرد.

منتقدان توافق ظاهرا به درستی پیش‌بینی کردند که انباشته شدن این تحریم‌های اضافی، احیای توافق اولیه را دشوارتر می‌کند.

بایدن در نظر دارد ماه آینده از اسرائیل و عربستان سعودی دیدن کند و توافق با ایران مطمئناً موضوعی در هر دو کشور خواهد بود. اسرائیل یکی از مخالفان اصلی این توافق است. سعودی ها نیز از این توافق ناراضی بوده اند. آنها میزبان گردهمایی رهبران منطقه هستند که بایدن در آن شرکت خواهد کرد.

انتظارات پایینی

روزنامه واشنگتن‌پست نیز گزارش داد که آمریکا انتظارات کمی برای از سرگیری مذاکرات در دوحه قطر دارد.

توافق برای بازگشت به میز مذاکره که در آخر هفته از سوی ایران و اتحادیه اروپا اعلام شد، پس از سفر جوزپ بورل به تهران صورت گرفت. رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپا که به عنوان هماهنگ کننده مذاکرات بین قدرت های جهانی و ایران عمل می کند، ماه ها در تلاش بوده تا راهی برای از سرگیری این مذاکرات بیابد.

حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران، اواخر روز شنبه پس از دیدار با بورل در توییتر نوشت: «توافق نهایی در دسترس است، اگر طرف‌های دیگر اراده انجام آن را داشته باشند».

یک مقام ارشد دولت بایدن یکشنبه گفت که ایالات متحده با حضور در دور جدید مذاکرات در دوحه، پایتخت قطر، موافقت کرده است.

اما این مقام دولتی ابراز خوش بینی چندانی نمی کند که توافق نزدیکتر از زمانی است که مذاکرات سه ماه پیش به تعویق افتاد. این مقام که خواست نامش فاش نشود، گفت: «ما قصد نداریم پیش داوری کنیم، اما انتظارات خود را بسیار کنترل می کنیم.»

اطلاعات ایالات متحده تخمین می زند که ایران از «زمان گریز» حدود یک سال به زمانی که اکنون تنها چند هفته است رسیده است. رافائل ماریانو گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که بر برنامه هسته‌ای ایران نظارت می‌کند، در اوایل ماه جاری گفت که ایران «بسیار بسیار نزدیک» به داشتن مقدار مواد کافی برای آستانه هسته‌ای است، اگرچه او اضافه کرد، داشتن مواد کافی همان «داشتن بمب» نیست.

توافق برای ازسرگیری مذاکرات در حالی صورت می‌گیرد که بایدن، رئیس‌جمهور بایدن در آستانه سفر به اسرائیل است که مخالف اصلی احیای توافق هسته‌ای است. رویترز از اورشلیم گزارش داد، پس از گزارش‌های آخر هفته مبنی بر اینکه روسای اطلاعات نظامی و برنامه‌ریزی استراتژیک اسرائیل معتقدند بازگشت به توافق 2015 بهترین راه برای امنیت اسرائیل است، بنی گانتز، وزیر دفاع اسرائیل در توئیتی آنها را مورد سرزنش قرار داد و گفت که فقط دولت اسرائیل «تصمیمات در مورد سیاست ایران را اتخاذ می‌کند.

بایدن همچنین از عربستان سعودی دیدن خواهد کرد تا در صورت شکست مذاکرات هسته ای، همکاری های منطقه ای علیه ایران را تقویت کند. تلاش های دولت برای احیای توافق هسته ای ایران نیز با مقاومت قابل توجهی از سوی کنگره، از جمله برخی از دموکرات ها مواجه شده است.

زمانی که مذاکرات در ماه مارس به حالت تعلیق درآمد، تقریباً در مورد همه موضوعات توافق حاصل شده بود.، از جمله اینکه تحریم‌های ایالات متحده برداشته می‌شود، چگونه و چه زمانی ایران اورانیوم بسیار غنی‌شده خود را از بین می‌برد و به محدودیت‌های دیگر و نظارت کامل آژانس بین المللی انرژی اتمی بر اساس توافق اولیه بازمی‌گردد.

 این مقام ارشد دولت گفت: «اتحادیه اروپا در تلاش برای از سرگیری مذاکرات، برخی اصلاحات را پیشنهاد کرده است، اما نه چیزهایی که [از قبل] بارها تکرار شده و موارد غیرمرتبط با توافق».

یکی از نقاط گیر، اصرار ایران بر لغو نامگذاری سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران ذیل لیست [ادعایی] «سازمان‌های تروریستی خارجی» از سوی آمریکا بوده است.

این مقام دولت آمریکا گفت، اگرچه مذاکره‌کنندگان آمریکایی استدلال می‌کردند که این نامگذاری خارج از برجام است، اما «ما آماده بودیم در صورت موافقت ایران با برخی اقدامات متقابل، آن را لغو کنیم». بنا بر گزارش ها، این اقدامات شامل توقف فعالیت‌های [ادعایی] سپاه در مناطق جنگی مانند یمن و سوریه و حمایت از حزب الله بوده است.

این مقام ادعا کرد: «آنها آماده نبودند این کار را انجام دهند و اکنون از روی میز خارج شده است».

نکته اصلی دیگر، اصرار مکرر ایران بر این بود که دولت ایالات متحده تضمین کند که دولت آینده دوباره از توافق خارج نخواهد شد، چیزی که بایدن از نظر قانون اساسی حتی اگر بخواهد قادر به انجام آن نیست. این مقام گفت: «ما بارها و بارها این را پشت سر گذاشته‌ایم.

این مقام گفت: «اگر آنچه قرار است مطرح کنند، مسائلی فراتر از [حوزه] برجام باشد... بازگشایی موارد قدیمی یا مطرح کردن موارد جدید، کارساز نخواهد بود».