احیای برجام قربانی گردش به شرق می شود؟

به گزارش اقتصادنیوز، قدرت‌های اروپایی که به طور سنتی از تعامل با ایران دفاع می‌کردند، در حال فشار آوردن به جمهوری اسلامی هستند و یکی از آخرین درهای باز تهران روی به غرب در زمان افزایش تنش‌ها در خارج و داخل در حال بسته شدن.

این تغییر و تحول خطیر تحت تاثیر اتهامات غرب علیه ایران، به رغم تکذیب تهران درباره عرضه هواپیماهای بدون سرنشین ایران به روسیه و حمایت غرب از ناآرامی ها در داخل کشور رخ داده است. بدین ترتیب چشم انداز بازگشت به توافق هسته ای 2015 تقریباً در حال از بین رفتن است.

تغییر نگرش خطرناک

یک دیپلمات اروپایی که نخواست نامش فاش شود به میدل ایست آی گفت: «در افکار عمومی و مطبوعات، تأکید بر مسائل داخلی ایران است، اما وقتی با مقامات دولت‌ها به‌صورت خصوصی صحبت می‌کنید، به نظر می رسد ممکن است آنها [به بهانه] محموله‌های پهپادها ابتدا وارد عمل شوند».

این تغییر نگرش در اجرای سریع تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه ایران مشهود است - اقدامی شگفت‌انگیز برای کسانی که با رویکرد غالباً ثابت اتحادیه در سیاست‌گذاری آشنا هستند.

بسته های تحریمی غیرقابل تصور و سمی شدن روابط متقابل

از 10 اکتبر، اتحادیه اروپا سه بسته تحریمی را علیه ایران اعلام کرده است - بیش از تحریم های اتحادیه اروپا در 9 سال گذشته. دو بسته تحریمی پس از آغاز ناآرامی ها در ایران اعمال شده است.

در 20 اکتبر -حدود یک ماه پس از انتشار اولین گزارش‌های ادعایی مبنی بر متهم کردن مسکو به استقرار پهپادهای ایرانی در جنگ- اتحادیه اروپا تحریم‌هایی را علیه ایران به بهانه ارسال پهپاد به روسیه وضع کرد.

دیپلمات مذکور به میدل ایست آی گفت: «اگر شما با هر دیپلمات حرفه‌ای در بروکسل صحبت می‌کنید، تائید می کند تا همین اواخر بازگشت تحریم‌ها غیرقابل تصور بود.»

الی گرانمایه، کارشناس مسائل ایران در شورای روابط خارجی اروپا، به میدل ایست آی گفت: «به نظر می رسد که ایران دچار اشتباه محاسباتی شده، چرا که جنگ در اوکراین باعث مسموم شدن روابطش با اروپا شده است . در حال حاضر بحث ایران در اروپا امروز به همان اندازه که در آمریکا سمی شده است».

چرخش شرقی

روابط ایران با اروپا در حالی رو به سردی است که روابط نوپای تهران با روسیه مسیری متفاوت را در حال طی کردن است. این دو در جنگ سوریه متحد یکدیگر بودند و نیروی هوایی روسیه با همراهی مستشاران زمینی ایران برای نجات دولت بشار اسد با یکدیگر ترکیب شد.

امروز، تحلیلگران و دیپلمات ها می گویند که این دو از یک همکاری ساده در نقاط بحران زده فراتر می روند و به سمت یک مشارکت ایدئولوژیک تر می روند.

اولین سفر ولادیمیر پوتین به خارج از روسیه و فراتر از کشورهای عضو اتحاد جماهیر شوروی سابق پس از حمله به اوکراین به ایران بود. پوتین وعده داده که تلاش ایران برای پیوستن به سازمان همکاری شانگهای -یک بلوک امنیتی در آسیای مرکزی که به عنوان وزنه تعادلی برای نفوذ غرب در اوراسیا طراحی شده- را تسریع کند.

مقامات روسی از جمله نیکلای پاتروشف، رئیس شورای امنیت ملی روسیه، که توسط ایالات متحده تحریم شده، در جمهوری اسلامی مورد استقبال قرار گرفته اند و سرمایه گذاران روسی برای فرار از تحریم های غرب به ایران مراجعه کرده اند.

کنار گذاشتن یک سیاست دیرینه؟

هنری روم، کارشناس ارشد موسسه واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک، مدعیست: «اگر همه این عوامل را کنار هم بگذاریم، آنچه به دست می آید پایان آرمان نه شرقی و نه غربی ایران و اولویت دادن به شرق است».

ایران و ایالات متحده از زمان سرنگونی شاه و تأسیس جمهوری اسلامی در سال 1357 فاقد روابط رسمی بودند - اما اروپا روابط خود را با ایران حفظ کرد. یکی از جنبه های این تعامل، حضور گردشگران در ایران و تبادل دانشجو بود. اما تضعیف روابط در حال حاضر با موجی از بازداشت اروپایی ها در خاک ایران رخ می دهد. امانوئل مکرون، رئیس جمهور فرانسه، ایران را به همین بهانه مورد انتقاد قرار داده است.

سیاست خارجی ضعیف و چشم انداز رو به تیرگی

قدرت های اصلی اروپایی از لحاظ تاریخی تمایلی به رویارویی مستقیم با تهران ندارند. تروئیکای اروپایی - آلمان، فرانسه و بریتانیا - مذاکراتی را آغاز کردند که منجر به توافق هسته ای 2015 شد. آنها همچنین با تصمیم دولت ترامپ مبنی بر خروج یکجانبه از این پیمان مخالفت کردند و تلاش های آمریکا برای اعمال مجدد تحریم های سازمان ملل را ناکام گذاشتند.

با این حال گرانمایه معتقدست محافظه کاران ایرانی که امروز تمام اهرم های اصلی قدرت را در ایران کنترل می کنند، در دوران ترامپ ضعف در سیاست خارجی اروپا را مشاهده کردند. به گفته او: «به باور آنها اروپا به تصمیم‌های ترامپ اعتراض کرد، اما منافع ملموسی برای ایران نداشت. مقامات ایران معتقدند که شرکای طبیعی آن در شرق هستند.

روز دوشنبه، آلمان -بزرگترین شریک تجاری ایران در اتحادیه اروپا- بر تغییر نگرش اروپا در مورد مذاکرات هسته ای تاکید کرد. برلین گفت که با ایالات متحده در تغییر تمرکز از احیای توافق به اعتراضات ایران موافق است. سخنگوی وزارت خارجه گفت که برلین و واشنگتن «واقعاً در یک مسیر حرکت می کنند».

صنم وکیل، معاون برنامه خاورمیانه و شمال آفریقا در اندیشکده چتم هاوس مستقر در لندن، به میدل ایست آی گفته: «دیدگاه های اروپایی در مورد ایران سخت تر شده است. این دیدگاه البته به رویکرد آنها در مورد برنامه هسته‌ای نیز سرایت می‌کند». وکیل افزود: «سطح فشار [از سوی اروپا] افزایش خواهد یافت و تروئیکای اروپایی در هماهنگی با دولت بایدن برای اجرای تحریم‌ها همکاری نزدیک‌تری خواهد داشت».

شکستن پل ها

حمایت ظاهری اروپا از بازگشت به توافق هسته ای ادامه دارد -حتی پس از اینکه آمریکا ادعا کرد اطلاعاتی در اختیار دارد که ایران در حال آماده شدن برای ارسال پهپاد به روسیه است. دو هفته پس از نشست مطبوعاتی جیک سالیوان، مشاورامنیت ملی ایالات متحده در مورد این موضوع، جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، از ایالات متحده و ایران خواست تا بر سر یک توافق سازش کنند. با این وجود، برخی موضع اخیر اروپا در قبال ایران -از جمله تحریم‌ها به بهانه ارسال ادعایی پهپاد به روسیه- را محصول مذاکرات هسته‌ای شکست خورده می‌دانند.

هنری روم، به میدل ایست آی گفت: «من فکر می کنم اگر پرونده هسته ای اوضاع بهتری داشت، اروپا احتمالا به طور متفاوتی با اتهامات پهپادی برخورد می کردند و واکنششان تا حدودی محدودتر می شد». 

دیپلمات اروپایی یاد شده هم به  میدل ایست آی گفته: «جنگ در اوکراین تلاش‌ها برای تلاش برای احیای مذاکرات را پیچیده می‌کند، چرا که هیچ‌کس در موقعیتی نیست که برای ازسرگیری توافق استدلالی داشته باشد، زیرا افکار عمومی مخالف آن و با وضعیت کنونی جنگ در اوکراین منطقی نخواهد بود».

اما همزمان با سرد شدن روابط با اروپا، تهران و همسایگانش نزدیکی محتاطانه را دنبال می کنند. امارات و کویت هر دو سفیران خود را در ایران منصوب کردند.

گرانمایه گفت: «تهران می‌پرسد آیا ما واقعاً دیگر به اروپا نیاز داریم، زیرا امارات یا قطر ممکن است به عنوان تسهیل‌کننده مذاکرات با آمریکایی‌ها مفیدتر باشند. اگر چه من هنوز فکر می‌کنم آنها در این ارزیابی اشتباه می‌کنند. باید در خاطر داشت که با آتش زدن پل‌ها با اروپا، پل احیای احتمالی برجام می‌سوزد.»