شعله ور شدن آتش جنگ در قره باغ /خطر بروز یک بحران انسانی

چهار هفته از محاصره قره‌باغ کوهستانی - منطقه‌ای کوهستانی که در سطح بین‌المللی به عنوان بخشی از آذربایجان شناخته می‌شود، اما برای سه دهه تحت کنترل موثر ارمنستان قرار دارد - می‌گذرد. گزارش‌ها از کاهش سریع عرضه دارو، مواد غذایی و سایر ملزومات ضروری حکایت می‌کنند و ظاهراً هیچ راه‌حلی برای رفع آن دیده نمی‌شود. روسیه، داور تاریخی منطقه که سرگرم جنگ خود در اوکراین است، نشان داده که یا نمی‌خواهد یا قادر به پایان دادن به بحران جاری نیست.

فعالان آذربایجانی که خود را به عنوان حامیان محیط زیست معرفی می‌کنند، تقریبا یک ماه است که کریدور لاچین - تنها جاده‌ای که قره‌باغ کوهستانی را به ارمنستان متصل می‌کند - مسدود کرده‌اند. آن‌ها خواستار توقف اقدامات غیرقانونی استخراج معادن در خاک آذربایجان و انتقال تسلیحات (بویژه مین) از طریق کریدور هستند.

احتمال شعله‌ور شدن دوباره جنگ

مقامات در استپانکرت - پایتخت واقعی منطقه - از کارشناسان بین‌المللی دعوت کرده‌اند تا معادنی را که به گفته آن‌ها «با بهترین استانداردها مشغول فعالیتند»، بررسی کنند و ادعاهای باکو مبنی بر استفاده از این جاده برای حمل سلاح را رد کرده‌اند. با این حال، آذربایجان همچنان بر موضوع انتقال تسلیحات در صحنه بین‌المللی فشار می‌آورد.

این مسائل، خطر شعله‌ور شدن مجدد جنگ بین ارمنستان و آذربایجان را به همراه خواهد داشت و پیامدهای بالقوه فاجعه‌باری برای ثبات منطقه‌ای خواهد داشت، زیرا روسیه ضعیف‌شده، دیگر قادر نخواهد بود حافظ صلح این خطه باشد.

خطر بروز یک بحران انسانی

وزارت امور خارجه ارمنستان اخیرا هشدار داده که «خطر سوءتغذیه برای 120 هزار ارمنی منطقه مشهود است». با توجه به این‌که روزانه 400 تن لوازم و مواد ضروری از طریق این کریدور به قره‌باغ می‌رسید، ادامه محاصره احتمالاً باعث ایجاد یک بحران انسانی جدی می‌شود. این در حالی است که تنها به چند کاروان صلیب سرخ اجازه عبور برای ارسال فوریت‌های پزشکی داده شده است. تنها وسیله جایگزین برای حمل‌ونقل به قره‌باغ کوهستانی، فرودگاهی است که در خارج از استپاناکرت قرار دارد، اما در حال حاضر منحصراً برای تامین مجدد و جابه‌جایی نیروهای حافظ صلح روسیه استفاده می‌شود.

علاوه بر این، فرودگاه، صحنه تظاهرات ارامنه در اواخر ماه گذشته، برای چندین دهه از استفاده غیرنظامیان خارج شده و باکو تهدید کرده است که با قاطعیت نسبت به استفاده بیشتر احتمالی از آن، با توجه به اینکه در داخل مرزهای بین‌المللی شناخته شده آذربایجان قرار دارد، پاسخ خواهد داد.

فشارهای بی‌سرانجام

از زمان آغاز محاصره قره‌باغ کوهستانی در 12 دسامبر، اتحادیه اروپا و ایالات متحده از جمهوری آذربایجان خواسته‌اند آزادی و امنیت رفت‌وآمد در طول این کریدور را تضمین کند. با این حال، این درخواست‌ها با هیچ فشار واقعی بر آذربایجان همراه نبوده و به نظر می‌رسد تاثیر خاصی بر تصمیم‌گیری باکو نداشته است. در همین حال، ترکیه، سرسخت‌ترین حامی و تامین‌کننده تسلیحات آذربایجان، از زمان آغاز جنگ در اوکراین به عنوان یک دلال قدرت جهانی شکوفا شده است.

در حالی که آنکارا از اجرای تحریم‌های غرب علیه روسیه امتناع می‌ورزد و نقشی پیشرو (در کنار سازمان ملل) در اجرای توافق صادرات غلات در سال گذشته بین کی‌یف و مسکو ایفا می‌کند، آنکارا از جهات خاصی خود را به کرملین تحمیل کرده است. به نظر می‌رسد آذربایجان از اهرم جدید متحد خود و همچنین اهمیت افزایش‌یافته خود در تامین گاز به اروپا، برای پیشبرد منافع خود در قفقاز جنوبی استفاده می‌کند.

گروه‌های ارمنی خارج از کشور و برخی سازمان‌های بین‌المللی غیردولتی حقوق بشر - از جمله دیده‌بان نسل‌کشی و موسسه لمکین برای پیشگیری از نسل‌کشی - با امضای نامه‌ای نسبت به پتانسیل جدی پاکسازی قومی در قره‌باغ کوهستانی در نتیجه اقدامات باکو هشدار داده‌اند. در واقع ارامنه منطقه نگران بقای خود هستند.

در نشست  شورای امنیت سازمان ملل  متحد در ماه گذشته، ایالات متحده به همراه متحدانش موضع محکمی اتخاذ کردند و خواستار باز شدن این کریدور و پایان محاصره شدند. در حالی که قرار بود بیانیه شورا پس از این نشست منتشر شود، اما پس از شکست دیپلماتیک میان فرانسه و روسیه، هرگز محقق نشد. در هر صورت، یک بحران انسانی در قره‌باغ کوهستانی، با توجه به حضور جوامع بزرگ و با نفوذ سیاسی ارمنی در آمریکا و فرانسه، حداقل یک مشکل سیاسی جدی برای آن‌ها ایجاد خواهد کرد.

کریدوری مناقشه‌برانگیز

با این حال، واشنگتن این توانایی را دارد که بر اوضاع تأثیر بیشتری بگذارد. ممکن است این کشور فشار دیپلماتیک بیشتری را نسبت به امروز بر آذربایجان اعمال کند تا فوراً کریدور را باز کند و همچنین با ایروان و مسکو هماهنگ شود تا اطمینان حاصل شود که نگرانی‌های باکو در چارچوب توافق آتش‌بس نوامبر 2020 رسیدگی خواهد شد.

یکی از منافع کلیدی باکو و آنکارا ایجاد یک کریدور موسوم به زنگزور است که منطقه نخجوان آذربایجان (هم‌مرز با ترکیه) را به سرزمین اصلی آذربایجان متصل می‌کند و در نتیجه ارتباط مستقیمی بین دو کشور ایجاد می‌کند؛ سناریویی که به شدت مورد مخالفت ایران و ارمنستان قرار دارد.

این‌که دقیقاً چه نیرویی چنین مسیر حمل و نقلی را که از منطقه سیونیک در جنوب ارمنستان عبور می‌کند، کنترل می‌کند، به عنوان نقطه اختلاف در مذاکرات پس از توافق آتش‌بس مطرح شده است. در همین حال، آذربایجان تمایل خود را برای اعمال فشار نظامی برای تسریع مذاکرات نشان داده است. با توجه به این وضعیت، واشنگتن ممکن است مذاکرات بیشتری را برای پیشبرد صلح منطقه‌ای و کاهش تنش‌ها از طریق راه‌حل دیپلماتیک قابل قبول برای همه طرف‌های درگیر تشویق کند.

علاوه بر این، شاید واشنگتن به دنبال اقدامات بیشتر در شورای امنیت سازمان ملل برای حل بحران کریدور لاچین در چارچوب بین‌المللی باشد. با این حال، اگر چنین اقدامات دیپلماتیک به ثمر نرسد، واشنگتن ممکن است از حمل‌ونقل هوایی بشردوستانه برای رساندن تجهیزات مورد نیاز به قره‌باغ کوهستانی حمایت کند.

در حالی که در مورد فشارهایی که واشنگتن می‌تواند اعمال کند و رشته‌هایی که ممکن است برای حل این وضعیت اعمال کند، محدودیت‌هایی وجود دارد، هرگونه عمل قاطعانه بین‌المللی برای جلوگیری از بروز قحطی گسترده یا بدتر از آن در قفقاز جنوبی احساس می‌شود.