پیام‌های سفر رئیسی به چین

به گزارش اقتصادنیوز، پرواز بالن‌های چینی در ارتفاع بالا که حریم هوایی ایالات متحده را نقض کردند، دوباره توجهات را به افزایش جاه‌طلبی‌های پکن جلب کرده است.

بسیاری در جهان با موشکافی به دنبال آن‌چه ممکن است در آینده از چین سر بزند، هستند. اما هفته گذشته دیداری از پکن انجام شد که در مقایسه با بحران بالن توجه کم‌تری را در آمریکا برانگیخت.

ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران هفته گذشته با شی جین پینگ رهبر چین در پکن دیدار کرد. در پایان این سفر سه روزه، شی دعوت رئیسی برای سفر آینده‌اش به ایران را پذیرفت. این دعوت پس از سفر شی جینپینگ به عربستان سعودی و دیدار با رهبران خلیج فارس در ماه دسامبر صورت گرفت. 

شورای آتلانتیک طی اقتراحی از کارشناسان خود، چگونگی دستیابی چین به خاورمیانه و آن‌چه ایران به ویژه از پکن انتظار دارد را مورد بررسی قرار داده است.

جاناتان فولتون یک کارشناس ارشد غیر مقیم در برنامه های خاورمیانه و ابتکار امنیت خاورمیانه اسکوکرافت در شورای آتلانتیک و استادیار علوم سیاسی در دانشگاه زاید در ابوظبی است. پل فولی مشاور پروژه استراتژی ایران در شورای آتلانتیک و سفیر سابق استرالیا در جمهوری اسلامی ایران است. توویا گرینگ یک عضو غیر مقیم در مرکز جهانی چین شورای آتلانتیک است.

1. هدف چین از میزبانی رئیس‌جمهور ایران چه بود؟

جاناتان فولتون: من گمان می کنم بخشی از این استقبال به موجب ترمیم روابط دو طرف، پس از دیدار شی جین‌پینگ از ریاض در ماه دسامبر، باشد. زمانی که شی آخرین بار در سال 2016 به عربستان سعودی سفر کرد، در راه خانه در ایران توقف کرد. اما این بار در سفر اخیر خود نه تنها سفری به ایران نداشت، بلکه بیانیه مشترک اجلاس سران شورای همکاری خلیج فارس و چین نوعی از لفاظی را به نمایش گذاشت که حاکی از حمایت پکن از موضع امارات متحده عربی در ادعای طولانی مدتش بر سر جزایر ایرانی  تنب کوچک، تنب بزرگ و ابوموسی (جزایر نزدیک تنگه هرمز) بود. این داستان منجر به اظهارنظرهای تند زیادی از سوی ایرانیان شد که تعهد چین به این کشور و توانایی دولت برای مدیریت مهم‌ترین روابط دوجانبه خود را زیر سوال بردند. دیدار رئیسی احتمالاً راهکاری برای بازگرداندن کمی تعادل به حضور چین در خلیج فارس است.

2. سفر رئیس جمهور ایران به چین، پس از اعتراضات داخلی، چه پیامی برای ایرانیان دارد؟

پل فولی: سفر رئیسی به چین اولین سفر بین المللی وی از زمان آغاز اعتراضات در زمان حضور وی در مجمع عمومی سازمان ملل در ماه سپتامبر بود البته غیر از سفر یک شبه وی به آستانه، قزاقستان، در ماه اکتبر. پیامی که دولت قصد دارد از این سفر بفرستد احتمالاً این است که اوضاع به اندازه کافی در کنترل رئیس‌جمهور است تا بتواند به سفر برود و دوستان قدرتمند بین‌المللی ظاهرالصلاح‌تری از ولادیمیر پوتین هم دارد.

این سفر هم‌چنین ممکن است به منظور ارسال این پیام باشد که دولت به دنبال کاهش فشار اقتصادی بر مردم عادی ایران از طریق پیگیری منافع اقتصادی احتمالی توافقنامه مشارکت استراتژیک 2021 است. با این حال، این امر با این واقعیت مورد تردید قرار می‌گیرد که تعامل اقتصادی با چین تا به امروز آن‌گونه که انتظار می‌رفت پیش نرفته و دولت در مخمصه روابط با چین پس از سفر اخیر شی به عربستان سعودی گیر افتاده است. در نهایت، هم بعید است که مردم ایران فراموش کرده باشند که مدل چینی کنترل اجتماعی، به ویژه اینترنت، امر قابل تحسینی باشد و این چالشی برای دولت رئیسی محسوب می‌شود.

سفر رئیسی به پکن احتمالاً به این منظور است که به ایرانیان نشان دهد که کشورشان آن‌گونه که غرب ادعا می‌کند، منزوی نیست. علی‌رغم اعتراضات داخلی و اقتصاد ضرب‌‌دیده توسط تحریم‌ها، جمهوری اسلامی هنوز یک شریک قدرت بزرگ دارد که می‌تواند به آن تکیه کند. با این حال، برای چین، این پیام ممکن است به ویژه در افقی طولانی‌تر چندان پرشور نباشد.

3. آیا دوستی آشکار چین با ایران در روابط این کشور با سایر کشورهای خاورمیانه مانند عربستان سعودی تاثیرگذار است؟

توویا گرینگ : در دنیای ایده‌آلی که سیاست‌گذاران چینی تصور می‌کنند، کشور آن‌ها به طور منحصربه‌فردی برای انجام غیرممکن‌ها موقعیت دارد: افزایش نفوذ و حضور خود در خاورمیانه بدون درگیر شدن در درگیری‌های بی‌پایان آن. نیازی به گفتن نیست که دنیای ما تا ایده‌آل‌ها فاصله زیادی دارد. در حالی که در دهه گذشته مشارکت چین در خاورمیانه در سراسر جهان افزایش یافته، حفظ موضع بی طرفانه و بی طرفانه دشوارتر شده است.

اکنون، منافع مشترک چین هم‌زمان با نیاز به حمایت از آن‌ها افزایش یافته است. از سوی دیگر، پکن هم‌چنین مشاهده می‌کند که چگونه ایالات‌متحده متحدان و شرکای منطقه ای خود را تحت فشار قرار داده تا همکاری خود را با «رقیب استراتژیک» اصلی خود محدود کنند. این مطابق با جاه‌طلبی رو به رشد شی برای به چالش کشیدن هژمونی ایالات متحده و ترویج برتری «مدل چین» است که شامل «معماری امنیتی جدید برای خاورمیانه» است. 

علاوه بر این، دشمنان ایران هر دلاری را که چین برای نفت ایران خرج می‌کند، دلار دیگری برای تحکیم دشمن خود می‌پندارند. ایران، به نوبه خود، از سفر ماه دسامبر شی به ریاض، یادداشت‌های همکاری چشم‌گیر و بیانیه‌های مشترک با رقبای خود در خلیج فارس، خشمگین شد. در نتیجه، پکن از دسامبر گام‌های متعددی برای رفع نگرانی‌های تهران برداشته که آخرین آن سفر فوق‌العاده صمیمانه رئیسی بود.

در نهایت، اگر چین در اولین بیانیه مشترک ایران را نادیده گرفت، حالا نوبت اسرائیل بود. بیانیه چین و ایران نه تنها نسبت به فعالیت‌های منطقه‌ای سکوت کرده، بلکه به طور مشخص انگشت اتهام را به سوی اسرائیل نشانه رفته است. واضح است که چین دقیقاً آنچه را که  دیگران می‌خواهند بشنوند به همه می‌گوید. از نظر پکن، این تجلی ایده‌آل دیپلماسی «متوازن» و «دوستانه» آن است. در عمل، این رویه، این کشور را به یک شریک غیر قابل اعتماد تبدیل می کند، زیرا وقتی همه با شما دوست هستند، هیچ‌کس دوست شما نیست.

4. آیا «محور سه‌گانه» چین، ایران و روسیه در حال ظهور است که در آن هر سه با هماهنگی نزدیک‌تری علیه غرب کار می‌کنند؟

پل فولی: ایران قطعاً از ظهور چنین «محور سه‌گانه» برای کاهش فشارهای بین‌المللی، تضعیف اراده خارجی برای اقدام علیه ایران از طریق رژیم‌های تحریمی دوجانبه و چندجانبه و به‌عنوان عقب‌نشینی در رسیدگی به پرونده هسته‌ای حمایت می‌کند. تهران هم‌چنین جایگاه تمدنی چنین محوری را، تأییدی بر این حضور می‌داند.

در حالی که ایران و روسیه در حال همکاری [ادعایی] در اوکراین و تا حدی سوریه هستند، ممکن است منافع آن‌ها در پرونده هسته‌ای هم‌سو نباشد. علاوه بر این، بدیهی نیست که چین مشتاق چنین محور دقیقی در مورد موضوعات بحث‌برانگیز باشد. بنابراین، فراتر از تمایل مشترک برای تضعیف نظم بین‌المللی شکل‌گرفته از هنجارهای غربی، هر «محور سه‌گانه» در حال ظهور ممکن است وابسته به موضوع در حال وقوع باشد.