تعداد مهاجران غیرقانونی افغان در ایران نگران کننده است؟/ چرا آمار وزیر کشور همان 5میلیون نفر سابق است؟

ایران در باتلاق گنگ مهاجرت

پس از قدرت گرفتن طالبان در افغانستان و شروع دولت سیزدهم در ایران، اتفاق عجیبی در مسئله مهاجرت کشورمان رخ داد و ایران را در باتلاق گنگ مهاجرت گیر انداخت. بسیاری از متخصصان و کارشناسان ایرانی که برای تحصیل و کسب تجربه آنها، دولت هزینه‌های گزافی داده است، در دو سال اخیر به دلایل متعدد مهاجرت کرده‌اند اما در مقابل شاهد هجوم اتباع افغانی بیشتر به‌صورت غیرمجاز هستیم. این ورود غیرقانونی موجب شده تا انتقادات بی‌شماری نسبت به مدیریت مرزبانی اعلام شود. البته هرازچندگاهی شاهد اخراج این اتباع هستیم؛ برای نمونه طبق آماری رسمی در مرداد امسال تنها از یک نقطه مرزی خراسان رضوی بیش از 7 هزار افغانستانی توسط مرزبانان هنگ مرزی تایباد طرد شدند.

این روزها حضور افغانستانی‌ها در شهرهای ایران به‌ویژه تهران به‌صورت ملموسی افزایش یافته و غیرقابل انکار است. فیلم‌هایی که از ورود افغانستانی‌ها به‌صورت غیرقانونی از مرز ایران منتشر می‌شود نیز نگران‌کننده است. برخی از کارشناسان بر این عقیده‌اند که اگر قرار است برای عبور افغانستانی‌ها آن‌هم به‌صورت غیرقانونی از مرز با طالبان همکاری صورت گیرد، باید این موضوع به اطلاع شهروندان ایران برسد.

حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، نماینده سابق مجلس در مرداد امسال در این باره اعلام کرد: «یک‌پنجم جمعیت افغانستان در ایران حضور دارند. امروز هر ایرانی امکان رصد امنیتی، اقتصادی و اجتماعی دارد اما برای مهاجران افغانستانی چنین امکانی وجود ندارد. حضور آنها منجر به چالش‌های مختلفی شده است.»

موضوع دیگر آمار موالید افغانستانی‌های مقیم ایران است. با آنکه آمارهای غیررسمی حاکی از افزایش میزان موالید اتباع افغانستانی‌ها است، اعلام شد تنها در شهر قم از مجموع موالید امسال حدود 21 درصد مربوط به اتباع افغان است. اما اکبر زارعی، مدیرکل اتباع و مهاجران خارجی استانداری قم اعلام کرد: «نرخ زاد و ولد اتباع در قم جای هیچ‌گونه نگرانی ندارد. کمتر از ۲۰ درصد جمعیت استان قم را اتباع خارجی تشکیل داده‌اند. طبق آخرین سرشماری‌های اتباع در سال ۱۴۰۱، ۲۲۰ هزار تبعه از ۱۲۰ ملیت جهان در قم زندگی می‌کنند که بخش زیادی از آن‌ها را مهاجران افغانستانی تشکیل داده‌اند.»

این آمارها بر این موضوع صحه می‌گذارد که جمعیت افغانستانی‌ها در ایران خیلی بیشتر از 5 میلیون نفری است که وزیر کشور روز گذشته به آن اشاره کرده است.

هرچند خبرگزاری فارس درباره حضور افغانستانی‌ها در ایران نوشت: «طبق آمار منتشرشده جمعیت افغان‌ها در ایران اکنون به ۸ میلیون نفر رسیده و هر روز حدود ۱۰ هزار نفر به‌صورت غیرقانونی و قانونی وارد مرز‌های ایران می‌شوند. افزایش جمعیت دانش‌آموزان افغانستانی به ۷۰۰ هزار نفر رسیده است که این آمار تکان‌دهنده است و باید نمایندگان مجلس و وزارت امور خارجه برای تصویب طرح‌های فوریتی و راهکارهای عملی و جدی برای خروج داوطلبانه یا اجباری آنها وارد عمل شوند.»

چرا وزیر کشور آمار را اعلام کرد؟

اما زمانی که رضا مراد‌صحرایی، وزیر آموزش و پرورش از تحصیل ۶۰۰ هزار دانش‌آموز اتباع در مدارس ایرانی خبر داد و گفت: «‌امروز، روز تولد دوباره امید و آینده در کشور ماست»، شاید نمی‌دانست چه آمار تکان‌دهنده‌ای را اعلام می‌کند و اطلاع‌رسانی آن چه انتقاداتی را به سوی دولت روان می‌کند؛ وگرنه از این موضوع به‌عنوان سرفرازی دولت سیزدهم یاد نمی‌کرد. همین آمارها و انتقاداتی که در پی آن مطرح شد و شایعات مبنی بر حضور 10 تا 15 میلیون افغانستانی در ایران بود که وزیر کشور را وادار به اعلام آمار افغانستانی‌های حاضر در ایران کرد. چراکه احمد وحیدی در تیرماه امسال اعلام کرده بود که تمایلی برای اعلام رسمی آمار افغانستانی‌ها در ایران ندارد اما حضورشان آنقدر پررنگ نیست که او بخواهد نگرانی از حضور آنها داشته باشد یا مشکل امنیتی به وجود آید.

از سوی دیگر شایعات مبنی بر آنکه دولت سیزدهم و گروه خاصی از طیف اصولگرایان از ورود غیرقانونی اتباع خارجی استقبال می‌کنند نیز در اعلام آمار توسط وزیر کشور بی‌تاثیر نبود.

وزیر کشور روز گذشته گفت: «مسئله مهاجرین و اتباع خارجی تبدیل به یک مسئله قابل‌توجهی شده است که در دستور کار جدی دستگاه‌های ذیربط از جمله وزارت کشور است. البته آنچه در رسانه‌ها بعضاً گفته می‌شود ممکن است گاهی مبالغاتی است راجع به عدد آن، که هیچ مرجع رسمی آن عددهای آنچنانی را تایید نمی‌کند و اطلاعات ما چنین عددهایی را نشان نمی‌دهد.»

او با اشاره به اینکه حدود ۵ میلیون اتباع خارجی در ایران حضور دارند، تاکید کرد: «در هر حال کاملا مشخص است براساس برنامه طراحی‌شده نسبت به ساماندهی ابتاع خارجی اقدام خواهد شد و این برنامه عملاً در دست اجراست. طبیعتاً افغانستانی‌هایی که اتباع غیرمجاز هستند باید به هر ترتیب بازگردانده شوند، چون حضور غیرقانونی دارند. در مواردی که مجوز حضور دارند باید طبق ساماندهی عمل کنند و این کار در دست اجراست و دنبال می‌شود.» با وجود آنکه یک مقام رسمی – وزیر کشور – این آمار را ارائه می‌کند اما باز هم این آمار قابل اتکا نیست. چراکه ماموران سرشماری دسترسی کاملی به این مهاجران غیرقانونی ندارند.

یک میلیون افغانستانی در راه ایران؟

در این میان موضوعی که باعث افزایش دلواپسی بیشتر در ایران می‌شود خبر اخراج یک میلیون افغانستانی از پاکستان است؛ دستور اخراجی که ایران را با چالش حتمی روبه‌رو می‌کند و بیم آن می‌رود که این یک میلیون نفر نیز از ایران سر در بیاورند. پاکستان شاید با اخراج این تعداد از افغانستانی‌ها بتواند امنیت داخلی کشور خود را کنترل کند اما این اقدام، برای کشورهای منطقه به‌ویژه ایران خطری بزرگ محسوب می‌شود و اگر مسائل ربودن اشتغال از دست کارگران ایرانی در کشورمان را فاکتور بگیریم و کنار بگذاریم، نمی‌توانیم از این موضوع بگذریم که ورود غیرقانونی این مهاجران، رصد و ردیابی آنها را بسیار دشوار می‌کند و هزینه‌های کشور را افزایش می‌دهد.

اعطای تابعیت سیاسی به افغانستانی‌ها؟

محمود احمدی‌بیغش، نماینده شازند در مجلس اما از موضوع بسیار مهمی پرده برداشته است. او درباره موضوع مهاجرت در ایران گفت: «طرح سازمان ملی مهاجرت با دادن تابعیت سیاسی به افغانستانی‌های مقیم ایران، تنها به‌دنبال انتقال جمعیت و قانونی کردن حضور میلیون‌ها تبعه افغان در ایران بدون هرگونه نگرانی در خصوص مهاجرت سالانه 150 تا 200 هزار ایرانی متخصص و وضعیت میلیون‌ها ایرانی خارج از کشور است.»

او افزود: «رصد فضای سیاستگذاری و اجرایی کشور در برابر بالا رفتن بی‌قاعده و غیرطبیعی اتباع افغانستان در ایران مؤید این موضوع است که نه‌تنها اراده جدی در دستگاه‌های اجرایی متولی برای کنترل و مقابله با ورود بی‎قاعده و غیرقانونی افغان‌ها به ایران وجود ندارد که با نادیده انگاشتن تعمدی آسیب‌های گسترده اجتماعی، امنیتی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ناشی از حضور بیش از 8 تا 10 میلیون تبعه افغانستان در ایران، به سمت تسهیل ورود و اقامت آنها در کشور هستند به‌گونه‌ای‌که مجلس شورای اسلامی یازدهم در آبان 1401 کلیات طرح سازمان ملی مهاجرت را تصویب کرد.» حتی یکی از کارشناس مذهبی در یک برنامه تلویزیونی پیشنهاد کرد به مهاجرین افغانستانی مؤمن و متدین پیرو اهل بیت شناسنامه ایرانی داده شود تا حق رای داشته باشند و خواست که قانون اعطای شناسنامه به این دسته از افغانستانی‌ها در مجلس تصویب شود.

اما به نظر می‌رسد این پیشنهاد به مذاق بهارستان‌نشینان خوش نیامده و برخی از نمایندگان به عمق فاجعه ورود غیرقانونی برخی از افغانستانی‌ها اشاره کردند.

جلال رشیدی‌کوچی نماینده مرودشت در مجلس، اول مهر امسال درباره معضل ورود غیرقانونی اتباع خارجی هشدار داده و در توئیت خود نوشت: «با احترام به اتباع قانونی، معتقدم تا دیر نشده باید هزینه‌ها برای مهاجرین غیرقانونی و کسانی که امکانات در اختیار این افراد می‌گذارند چنان افزایش یابد که ماندن در ایران برایشان به‌صرفه نباشد. اگر دولت فکر عاجلی نکند به زودی با چالش‌های امنیتی و اجتماعی ناگواری روبه‌رو خواهیم شد.» هرچند که این آژیر خطر قبل‌تر هم به صدا درآمده بود. اتباع خارجی که مهارت یا تخصصی داشتند ایران را پلی برای رسیدن به کشورهای اروپایی و توسعه‌یافته کردند اما آنهایی که نه مهارتی داشتند نه تخصص، در ایران باقی ماندند.

نگرانی از افزایش تعداد پناهجویان افغانستانی

میثم مهدی‌پور، معاون رسانه‌ای نماینده ویژه ایران در امور افغانستان در توئیتی ضمن ابراز نگرانی از افزایش تعداد پناهجویان افغانستانی در ایران، نوشت: «چند نکته در خصوص روند افزایشی تعداد پناهجویان افغانستان در کشور که این روزها موجب نگرانی بسیاری شده: نخست برخلاف اخبار مغرضانه این روزها، ورودی مرزها خلوت است و کشور نیز هیچ انگیزه‌ای در خصوص افزایش تعداد پناهجویان افغانستان ندارد (دستگاه‌های مسئول نسبت به نشر این دست اخبار هدفمند مشکوک، حساس باشند) دوم اینکه، طرح انسداد فیزیکی مرزها تصویب و با جدیت در حال اجراست امید اینکه با اجرای این طرح بخش اعظمی از ورود غیرقانونی حل شود. سوم اینکه، اخراج پناهجویان، راه‌حل مشکل موجود نیست. (چند روز دیگر از طریق غیرقانونی وارد می‌شوند) فارغ از هزینه‌ای که به کشور تحمیل می‌شود. در نهایت هماهنگی جزایر تصمیم‌گیر کشور در موضوع افغانستان - تعریف صحیح از افغانستان (فرصت یا تهدید)- عمل به نقشه_ راه در قبال افغانستان و... راهکار اساسی است. تلاش شود دوستی تمدنی دو ملت در سایه مشکلات موقت آسیب نبیند.»