ترکیه پای ایران را به بحران آسیای مرکزی باز می کند؟

به گزارش اقتصادنیوز ، ایران و ترکیه برای نفوذ در آسیای مرکزی به طور سنتی رقابت داشته اند. اما در سه دهه گذشته، تهران به دو اهرم با اهمیت متوسل شده. نخست: ایران روابطش را با تاجیکستان احیا کرده و همزمان به مردمان ترک‌ آسیای میانه نزدیک شده است. تا همین اواخر، ترکمنستان همیشه از سیاست انزواگرایانه و در عین حال بی طرفانه‌ای پیروی کرده و سایر جمهوری های ترک منطقه به دلیل مناقشه بر سر مرزها، مقوله آب و مسائل دیگر دچار اختلاف بوده و هستند. اکنون، عشق آباد در حال برداشتن گام هایی برای پایان دادن به انزوای خود است و سایر کشورهای آسیای مرکزی در راستای همکاری های تقویت شده در زمینه مسائل متعدد قدم برمی دارند. تحولات اخیر مواضع بازیگران منطقه ای را تغییر داده است.

خیز آنکارا برای دور زدن تهران

آنگونه که ناظران مدعی اند، آنکارا بیش از هر زمان دیگر از طریق افزایش فغل و انفعال های آذربایجان، نفوذ مستقیم و غیر مستقیم منطقه ای اش را افزایش داده و تهران را ناچار کرده تا رویکردش را بازتعریف کند. اجلاس اخیر سران پنج کشور آسیای مرکزی در دوشنبه بی سابقه بود بالاخص به واسطه آن که جایگاه الهام علی اف، رئیس جمهور آذربایجان به عنوان "میهمان افتخاری" برجسته شد. به همین دلیل ناظران منطقه ای تاکید دارند که دوشنبه امروز بیشتر به عنوان یکی از بازیگران فعال در آسیای مرکزی عمل می کند تا یک کشور سنی فارس زبان.

آذربایجان به ترکیه برای گسترش نفوذ منطقه ای اش کمک کرده است. مفسران حامی مسکو در کانال تلگرامی «جمهوریت» تاجیکستان با اشاره به این موضوع مدعی اند که نقش آفرینی آذربایجان بخشی از «تلاش طولانی مدت ترکیه جهت کاهش نفوذ ایران در آسیای مرکزی» است.آنکارا باور دارد «باکو می‌تواند دوشنبه را از تهران دور کند» و «در درازمدت روابط نزدیک مردم ایران و تاجیک را از بین ببرد». امروز تهران و دوشنبه در حوزه نظامی نیز با یکدیگر تعامل دارند؛ گزاره ای که برای تاجیکستان به واسطه مرز ناامنش با افغانستان بسیار با اهمیت است.

احتمال رویارویی قدرت ها در آسیای مرکزی

با این حال، آنگونه که موسسه مطالعاتی جیمز تاون نوشته، روابط آذربایجان با تاجیکستان «بسیار نزدیک‌تر از آن چیزی است که به نظر می‌رسد». به ادعای این موسسه مطالعاتی، روابط قدرتمند و نزدیک دو بازیگر تا حدی محصول سیاست خارجی قاطعانه باکو در آسیای مرکزی از زمان پیروزی در جنگ دوم قره باغ است.در همین راستا مفسران از مدت ها پیش مدعی اند که نقش آفرینی آذربایجان و ترکیه در آسیای مرکزی احتمالا زمینه ساز رویارویی میان باکو و آنکارا از یک سو و مسکو و تهران از سوی دیگر خواهد شد. با این همه از آنجایی که روسیه درگیر جنگ اوکراین است، بعید است به هرگونه تنشی سریعا پاسخ دهد. اما تهران ممکن است، به سرعت پاسخ دهد. این احتمال نیز وجود دارد که ایران برای مقابله با گسترش نفوذ ترکیه و آذربایجان در منطقه، راهی برای گسترش همکاری با پکن بیابد. با این حال، علاقه چین به آسیای مرکزی به عنوان یک گره کلیدی مسیرهای ترانزیتی حیاتی، احتمال چنین همکاری‌هایی را کاهش خواهد داد.

ایران و روسیه با دقت تحولات منطقه را می کنند. گروهی بر این باورند که چنین تفسیرهایی اغراق‌آمیز است هرچند ممکن است سیاست‌های رسمی ایران و روسیه را هدایت کنند.در زمان شوروی، اکثر ناظران در مسکو و غرب از این منطقه به عنوان "آسیای مرکزی و قزاقستان" یاد می کردند. این چرخش عبارت توجه را به این واقعیت جلب کرد که قزاقستان جمعیت روس قومی بسیار بیشتری نسبت به سایر کشورهای منطقه دارد. در سه دهه گذشته، با کاهش درصد روس‌های قومی در قزاقستان، مفسران از این منطقه تحت عنوان آسیای مرکزی یاد می کنند. اکنون، با در نظر گرفتن ژئوپلیتیک منطقه، ممکن است زمان آن فرا رسیده باشد که توجه زیادی به این منطقه داشته باشیم.