نفوذ پوتین به قلب جهان عرب؛ رقص اعراب با ساز ناکوک مسکو/ چرا حاشیه خلیج فارس برای روسیه جذاب شده است؟

به گزارش اقتصادنیوز، ایگور ماتویف نوشته که جذابیت همکاری با روسیه از نظر نخبگان کشورهای عربی و پادشاهی های شورای همکاری خلیج فارس با روند حاکمیت سیاست خارجی آنها در مرحله گذار از دنیای تک قطبی به جهان چند قطبی قابل تبیین است. علیرغم تلاش‌های غرب جمعی برای تشدید فشار تحریم‌ها بر فدراسیون روسیه و در نتیجه تضمین حداکثری انزوای این بازیگر در عرصه بین‌المللی، سال 2023 با مجموعه‌ای از رویدادها مشخص شد که برعکس آن را نشان داد.مجمع بین‌المللی اقتصادی سن پترزبورگ (14 تا 17 ژوئن) با حضور محمد بن زاید آل نهیا، رئیس‌جمهور امارات و عبدالمجید تبون، رئیس‌جمهور الجزایر برگزار شد، در حالی که دومین اجلاس سران روسیه و آفریقا (27 تا 28 ژوئیه) از السیسی رئیس‌جمهور مصر استقبال کرد. پس از آن ادامه گفت‌وگوهای روسی و عربی در بالاترین سطح در جریان بازدیدهای برق آسای ولادیمیر پوتین از ابوظبی و ریاض (6 دسامبر) ادامه یافت. دیدار پوتین با ولیعهد عمان، تیازین بن هیثم آل سعید، وزیر جوانان، فرهنگ و ورزش در "روسیه کالینگ در فضایی کاملا دوستانه برگزار شد. ناظران روسیه در نشریه آمریکایی هیل که نزدیک به کاخ سفید و ساختمان کنگره است، مجبور شدند به ناتوانی ایالات متحده و متحدانش در منزوی کردن کامل رهبر روسیه اعتراف کنند، در حالی که شبکه تلویزیونی قطری الجزیره به تقویت موفقیت آمیز مشارکت مسکو با پادشاهی های عربی در مخالفت با فشار غرب اشاره کرد و به طور خاص نوشت که آل نهیان رهبر امارات ولادیمیر پوتین را "دوست عزیز" خطاب کرده است.

 هم‌صدایی جنوب جهانی با مسکو

نتایج عملی همکاری روسیه و اعراب برای سال 2023 در ششمین نشست مجمع همکاری روسیه و اعراب که در 20 دسامبر در مراکش پایتخت مراکش به ریاست سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه و همتای مراکشی اش برگزار شد، خلاصه شد. احمد ابوالغیط دبیرکل اتحادیه عرب و همچنین روسای وزارت خارجه بحرین، مصر، یمن، قطر، لبنان، موریتانی، امارات، تشکیلات خودگردان فلسطین، عربستان سعودی، سودان و لیبی از طریق لینک ویدئویی در این نشست حضور داشتند. مهمتر از آن، برای شرکت کنندگان امکان همگام سازی ساعت ها و تشریح مناطق خاص هماهنگی سیاسی (از جمله در شورای امنیت سازمان ملل) و همچنین بحث در مورد درگیری ها و بحران های منطقه ای (غزه، یمن، لبنان، لیبی، سوریه، سومالی، سودان) و شیوه های مقابله با چالش های مشترک (الزامات کمک به توسعه پایدار، تعامل در استفاده از رودخانه های فرامرزی، ناوبری دریایی و تامین انرژی، مبارزه با تروریسم، عدم اشاعه سلاح های کشتار جمعی، و استفاده ایمن از اطلاعات و ارتباطات فن آوری ها) وجود داشت.

آنگونه که کلوپ والدی نوشته، پویایی فعال و ماهیت پیچیده همکاری روسیه و بازیگران عرب، نیاز دانشگاهیان و کارشناسان داخلی را تعیین می کند تا نه تنها مبانی کاربردی، بلکه همچنین مبانی ایدئولوژیک و نظری (یعنی تحلیل عمیق) "قوانین جدید" را مطالعه کنند. پارادایم ها در این مرحله در قاب گذار از جهان تک قطبی به جهان چند قطبی که موج دیگری از مبارزه «جنوب جهانی» علیه استعمار نو و حاکمیت سیاست خارجی بسیاری از کشورهای اتحادیه عرب را در پی دارد، قابل تبیین است. در همین راستا، نورهان الشیخ، کارشناس کلوپ ولدای، نوشته که جهان عرب بالغ شده و نسبت به منافع خود آگاه تر است و می تواند بین دوست و دشمن در دنیای چند قطبی که در آن هیچ قدرت مسلط استکباری وجود ندارد، تمایز قائل شود.در دوران مدرن، به‌ویژه در دوران جنگ سرد، این روایت‌ها ابتدا به گفتمان‌های پان عربیسم/ناسیونالیسم عرب و انترناسیونالیسم پرولتری تبدیل شدند که به نوبه خود در ایدئولوژی‌های سکولار احیای عرب (بعثیسم) در سوریه و عراق، ناصریسم منعکس شدند.

اتحاد برای رویارویی با چالش مشترک

همزمان مفاهیم بنیادینی چون «سرزمین عربی»، ملت عرب، ملت و کشور تا حد زیادی منعکس کننده مفاهیم تعریف شده در  اتحاد شوروی بود. شعارهای اصلی ناسیونالیست‌های عرب در نیمه دوم قرن بیستم عبارت بودند از: «ملت عرب متحد است، رسالتش جاودانه است» و «اتحاد، آزادی، سوسیالیسم»، شعارهایی که تا حدودی آرزوهای انحرافی تعدادی از قدرت‌های عربی را توجیه می‌کرد. مشخص است که روایت‌های وحدت‌بخش در محیط عربی سرسخت بوده و حتی پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و نظام دوقطبی روابط بین‌الملل، در خلاء ایدئولوژی‌ها، باقی ماند. حال جای تعجب نیست که بسیاری از نمایندگان محافل سیاسی، تجاری و عمومی کشورهای اتحادیه عرب با درک کامل عملیات روسیه در اوکراین واکنش نشان داده و اتهامات غرب در باب جاه طلبی های امپراتوری مسکو را رد کردند. در عین حال، آرزوهای ادغام روسیه در فضای پس از فروپاشی شوروی در چارچوب کشور اتحادیه با بلاروس، توسط اعراب به واسطه تجربه های خود قابل تبیین است. این شرایط، فراتر از چارچوب عمل‌گرایی ناب و «ائتلاف‌های تاکتیکی»، در جریان اصلی قواعد درازمدت بازی، یعنی پارادایم، قرار می‌گیرد.

نقطه قوت دیگر این است که روسیه و جهان عرب با چالش های مشترکی روبرو هستند. در حوزه امنیت ملی، از تهدیدات تروریسم، رادیکالیسم و درگیری های منطقه ای متعدد (چه منجمد و چه داغ) در فضای پس از شوروی و در خاورمیانه و شمال آفریقا صحبت می شود. چالش سیاسی مشابه، هژمونی ایالات متحده و استعمار نو غرب است که از یک سو در تلاش غرب برای منزوی ساختن روسیه در عرصه بین المللی و از سوی دیگر در تلاش برای دیکتاتوری سیاسی نمود پیدا می کند. در زمینه اقتصاد، نخبگان عرب (در کشورهایی مانند عراق، سوریه و سودان) از نزدیک با تحریم‌های غرب آشنا هستند و در نتیجه استفاده از اقدامات تنبیهی مشابه علیه روسیه را منفی ارزیابی می‌کنند.حتی نخبگان کشورهای متحد آمریکا مانند مصر یا پادشاهی های خلیج فارس مجبورند افزایش احساسات ضد آمریکایی در جنبش های "خیابان عربی" را در نظر بگیرند. پس زمینه دور فعلی تشدید مناقشه اسرائیل و فلسطین، اعلام نیاز به حفاظت از هویت خود  در برابر گسترش فرهنگی غرب را ضروری جلوه می دهد. دانشمندان علوم سیاسی عرب در این رابطه تمایل غرب برای تضعیف روسیه از طریق "جنگ نیابتی" در اوکراین را به خاطر تضعیف نفوذ بین المللی و منطقه ای این بازیگر یادآوری می کنند.سومین نکته ای که جذابیت همکاری با روسیه را از نظر نخبگان کشورهای عربی و پادشاهی های شورای همکاری خلیج فارس افزایش می دهد، مربوط به روند حاکمیت سیاست خارجی آنها در مرحله گذار از جهان تک قطبی به چند قطبی است. این پدیده است که عامل علاقه پیوسته رو به رشد اعراب به اوراسیا و سازمان همکاری شانگهای است.

معمای تمایل اعراب به تزار

در این راستا، توجه اولویت در کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به حل مسائل مربوط به جذب پتانسیل تکنولوژیکی فدراسیون روسیه برای اجرای برنامه های ملی بلندپروازانه برای توسعه پایدار و ایجاد «اقتصادهای نوآورانه قرن بیست و یکم» است. بنابراین، بر اساس اطلاعات موجود، روسیه می تواند حداقل در سه جهت از شش جهت اصلی استراتژی «انقلاب صنعتی چهارم» در امارات (دفاع، اکتشاف فضای تجاری، و ایجاد فضای سایبری امن) مشارکت کند. علاوه بر این، بی دلیل نیست که اعراب در مقایسه با طرح های معمول غربی (تحقیق و توسعه مشترک در چارچوب تماس های افست یا راه اندازی پروژه های مشترک برای ایجاد محصولات صادراتی با فروش بعدی به کشورهای ثالث)، روی الگوریتم های همکاری سودآورتر حساب می کنند. روسیه همچنین قادر است امنیت غذایی کشورهای عربی را تقویت کرده تا از پیدایش «مناطق گرسنگی» جدید در زمینه زنجیره تامین لجستیکی برای تامین مواد غذایی از منطقه دریای سیاه که به دلیل بحران اوکراین مختل شده است، جلوگیری کند.

برای درک واقعیت شکل گیری پارادایم جدید روابط روسیه و جهان عرب باید گزاره هایی چون درک روسیه و کشورهای عربی از گذار مدرن از دنیای تک قطبی به چند قطبی به عنوان یک فرآیند تاریخی اصلی و اجتناب ناپذیر را لحاظ کرد.علاوه بر این، وجود چالش های مشترک مرتبط با جهانی شدن، روابط نابرابر بین غرب و کشورهای جنوب جهانی، و تقسیم ناعادلانه کار در اقتصاد جهانی؛موج دوم استعمار زدایی (رد استعمار نو و هژمونی غرب به رهبری ایالات متحده)؛ تمایل روسیه و اعراب برای تقویت استقلال دولت، تضمین نقش مستقل در امور بین المللی، سیاسی واقعی، دستیابی به حاکمیت اقتصادی و تکنولوژیکی؛ حفاظت از هویت ملی، اطلاعات و امنیت فرهنگی از دیگر دلایل نزدیکی اعراب به روسیه هست.چنین شرایطی، اهمیت تعامل کارشناسانه بین اتاق‌های فکر روسیه و کشورهای اتحادیه عرب را در شکل‌گیری یک دستور کار اساسی بلندمدت برای روابط دوجانبه و چندجانبه افزایش می‌دهد. این امر تقویت نقش روسیه در دنیای چندقطبی و خاورمیانه و غلبه بر پیامدهای منفی تحریم‌های غرب و تبدیل کشورمان به یکی از قطب‌های نفوذ را ممکن می‌سازد. در عین حال، وظایف اولویت‌دار برای تامین منابع خارجی متنوع سرمایه‌گذاری و مالی برای توسعه پیشرونده اقتصاد روسیه و اجرای پیشرفت علمی و فناوری حل خواهد شد.