عراق؛ میدان رویارویی تهران و واشنگتن/ برگ برنده بغداد در زمین بازی ایران و کشورهای حاشیه خلیج فارس

به گزارش اقتصادنیوز، همزمان با حمله هفتم اکتبر حماس به اسرائیل و آغاز جنگ در غزه چرخه خطرناکی از تشدید تنش در سراسر خاورمیانه آغاز شده است. ایران و محور مقاومت _جریان هایی چون انصار الله در یمن، حزب‌الله لبنان، و گروه های عراقی_ مواضع اسرائیل و آمریکا را در سراسر منطقه هدف حملاتشان قرار داده‌اند. این وضعیت منطقه را در آستانه جنگی تمام عیار قرار داد به‌ویژه پس از رویارویی بی‌سابقه ایران و اسرائیل. در همین راستا شورای روابط خارجی اروپا یادداشتی را منتشر کرده است. اقتصادنیوز این یادداشت را در سه بخش ترجمه کرده که بخش نخست در ادامه آمده است.

عراق در کشاکش رویارویی تهران واشنگتن

دولت عراق بار دیگر خود را بین یک قدرت منطقه ای و یک قدرت جهانی درگیر می‌بیند. کنش‌ها و واکنش‌های میان محور مقاومت عراق و واشنگتن، بغداد را در معرض خطر تشدید درگیری ها قرار داده است.

به ادعای ناظران چنین شرایطی برای عراق فاجعه بار خواهد بود. تا 7 اکتبر، عراقی‌ها سرانجام پس از دهه‌ها ناآرامی، احساس عادی بودن و امنیت را تجربه کردند. نگرانی‌های داخلی از موضوعات وجودی مانند تروریسم، اشغالگری و جدایی طلبی جای خود را به موضوعات کمتر خشونت آمیز مانند تغییرات آب و هوایی، فساد و بیکاری داد. عراق میزبانی کنفرانس های بین المللی برجسته ای را آغاز کرد و به دنبال تثبیت نقش خود به عنوان تسهیل کننده بی‌طرف برای ایجاد ثبات در گفتگو های خاورمیانه ای بود – کاری که از سال 2012 در تلاش بود انجام دهد. واضح است که دولت عراق نمی‌خواهد به میدان رویارویی با آمریکا تبدیل شود. اما مردمان این کشور به طور پیوسته از آرمان فلسطین حمایت کرده و به شدت با اقدامات اسرائیل در غزه مخالفت می کنند. این چالش‌های مهمی را برای دولت عراق در تنظیم واکنش خود به محور مقاومت در داخل و حمایت ایالات متحده از جنگ اسرائیل در خارج ایجاد می‌کند.

مواضع دیرینه عراق در قبال فلسطین با ایران همسو است، بااین همه موضع گیری محور مقاومت در برابر اسرائیل، عراق را در برابر امریکا در شرایط سختی قرار داده و  نیروهای آمریکایی را به انتقام دعوت می کند. برخی از احزاب سیاسی عراق که رابطه نزدیکی با ایران دارند، دولت بغداد را برای خروج نیروهای آمریکایی تحت فشار قرار داده اند. این در حالی است که محمد شیاع السودانی، نخست وزیر عراق برای توجیه حضور آمریکایی ها در این کشور به مقوله امنیت متوسل می شود. گروهی از ناظران از افزایش نفوذ ایران در عراق می گویند؛ گزاره ای که ریشه آن به حمله 2003 آمریکا به عراق و پایان رژیم بعث در این کشور باز می‌گردد. همزمان لغو تحریم های جهانی علیه عراق پس از سال 2003 نیز فرصت های اقتصادی را برای ایران ایجاد کرد تا کالاهای خود را به بازار گرسنه این کشور صادر کند.نقش برجسته تهران در عراق _به ویژه در حوزه امنیتی_ همچنان قوی است. اما طی 20 سال گذشته، دولت‌های عراق به بلوغ سیاسی دست یافته اند و همزمان موقعیت بغداد به عنوان دروازه اقتصادی برای ایران و نقش آن به عنوان میانجی بین ایران و کشورهای حاشیه خلیج فارس، اهرم این بازیگر را به ویژه در دوران سودانی و مصطفی الکاظمی، بیشتر کرده است.

عبور عراق از فصل تنش

نقش عراق به‌عنوان بستری برای رویارویی های ایران و آمریکا، حداقل به سه دهه قبل از جنگ غزه بازمی گردد. بغداد اغلب خود را در تلاقی این رقابت می بیند؛ از رقابت بر سر نفوذ سیاسی و اقتصادی گرفته تا رویارویی مستقیم نظامی. ایالات متحده از عراق در جنگ طولانی این کشور با ایران از سال 1980 تا 1988 حمایت کرد. در حالی که حمله آمریکا به عراق در سال 2003 آمریکا را در نزدیکی فزاینده با مرزهای ایران قرار داد. امروز 2500 نیروی آمریکایی در عراق باقی مانده اند ؛ گزاره ای که مورد قبول محور مقاومت نیست. مدت کوتاهی پس از روی کار آمدن سودانی در اکتبر 2022، تقابل میان طرفین تا حدودی کاهش یافت. قبل از 7 اکتبر، آخرین تبادل آتش میان محور مقاومت و نیروهای امنیتی آمریکا در مارس 2023 بود. آمریکا همچنین از عراق به عنوان صحنه ای برای رویارویی نظامی با ایران استفاده کرده است، ترور شهید قاسم سلیمانی، فرمانده ارشد سپاه پاسدارن و متعاقب آن پاسخ تند ایران نمونه ای از این رویارویی است.

روابط عراق با سایر کشورهای خاورمیانه نیز تحت تأثیر رقابت ایران و آمریکا قرار دارد. این امر به ویژه در مورد کشورهای حاشیه خلیج فارس و بالاخص عربستان سعودی که - حداقل تا همین اواخر - موضعی خصمانه در قبال عراق داشت، صادق است. پس از تهاجم ایالات متحده در سال 2003، کشورهای حوزه خلیج فارس عملا از تعامل با بغداد خودداری کردند. این به دلیل هویت عمدتاً شیعی نخبگان حکومتی جدید عراق بود که هراس بازیگران حاشیه خلیج فارس را برانگیخت. در حالی که نخست وزیران متوالی عراق تلاش کردند تا روابط خود را با عربستان سعودی و سایر کشورهای خلیج فارس توسعه دهند،  به امید تحکیم دستاوردهای اقتصادی، این امر اغلب در مواجهه با خصومت های منطقه ای گسترده تر از بین می رفت.اگرچه تلاش‌های عراق برای ادغام مجدد در منطقه به میزبانی نشست سران اتحادیه عرب در سال 2012 برمی‌گردد، اما تنها تحت ریاست دولت‌های کاظمی و سودانی بود که پیشنهادات عراق مرتباً توسط رهبران خلیج‌فارس پاسخ داده شد. در سال 2021، دولت کاظمی مأموریت خود را برای تبدیل شدن به تسهیل کننده گفتگو ها میان کشورهای خاورمیانه آغاز کرد. این واقعیت که عراق اکثریت عرب شیعه است، اکنون به این کشور توانایی منحصربفردی برای حرکت بین ایران و کشورهای حاشیه خلیج فارس می دهد، زیرا همه آنها پس از یک دهه خصومت و درگیری در معرض تنش زدایی قرار دارند.

آگوست 2021، عراق میزبان کنفرانس بغداد برای همکاری و مشارکت بود؛ گزاره ای که احیای روابط دیپلماتیک ایران و عربستان را به شکلی مثبت تحت تاثیر قرار داد. رهبران عراق دستور کار خود را بر این امید قرار دادند که روابط صمیمانه‌تر ایران و عربستان به عراق اجازه می‌دهد روابط قوی‌تری با همسایگان عرب خود در خلیج فارس برقرار کند و در نتیجه خطوط منطقه‌ای آرام‌تر را شکل دهد که بتواند از جاه‌طلبی‌های آنها برای ثبات و توسعه حمایت کند. این تلاشی فعال از سوی بغداد برای غلبه بر تأثیر تنش‌های منطقه‌ای بر این کشور و ایجاد روابط قوی‌تر با کشورهای خلیج فارس بود. بنابراین، تلاش‌های میانجی‌گری عراق در راستای منافع اصلی این کشور انجام شد.