چابهار؛ پروژه خاورمیانه‌ای بایدن را زمین زد/ آمریکا در تله هند افتاد

به گزارش اقتصادنیوز، 13 می، هند و ایران در قاب توافقی 10 ساله در باب ایجاد یک مسیر تجاری که ایران، هند و افغانستان را از طریق بندر استراتژیک چابهار به یکدیگر متصل می کند، به اجماع رسیدند. چنین توافقی امیدها برای ایجاد کریدور هند-خاورمیانه-اروپا (IMEC) تحت حمایت ایالات متحده را تضعیف می کند؛ پروژه ای که هند را با اروپا، غرب آسیا و اسرائیل پیوند می دهد.به گفته ناظران، امضای قرارداد بلندمدت در بندر چابهار به دلیل نقش پیش‌بینی‌شده آن در کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب (INSTC)، یک ابتکار گسترده حمل‌ونقل زمینی، ریلی و ساحلی است که روسیه را با ایران و هند مرتبط می‌کند و از اهمیت راهبردی برخوردار است.

ایران و هند بازی آمریکا را برهم زدند

در همین راستا The Cradle نوشته، توسعه بندر چابهار تحت توافق سه جانبه افغانستان-ایران-هند بدون شک بر پویایی منطقه تأثیر خواهد گذاشت، زیرا ایران و هند مشارکت خود را در افغانستان افزایش خواهند داد و ایالات متحده و پاکستان را بیشتر منزوی خواهند کرد.ضیاءالحق سرحدی، مدیر سابق و هماهنگ کننده اتاق مشترک تجارت و صنعت پاکستان و افغانستان (PAJCCI)، به این رسانه گفت: با راه اندازی نسبی بندر چابهار، پاکستان تاکنون 80 درصد از سهم تجارت ترانزیتی با افغانستان را از دست داده است. با امضای این قرارداد، تجارت ترانزیتی باقیمانده به بنادر ایران منتقل می‌شود و پاکستان را کاملاً از صحنه خارج می‌کند.سرحدی خاطرنشان می کند که اسلام آباد خود به واسطه عوارض و مالیات های سنگین بر تجارت ترانزیتی، از جمله ضمانت بانکی 100 درصدی کانتینرهای حامل کالاهای ترانزیتی، واردکنندگان افغان را دلسرد کرد.

علاوه بر این، ناامیدی واشنگتن از کریدور ایران و هند منعکس کننده تغییر اولویت ها به دلیل بازتعریف تاکتیک ها است. در ابتدا، ایالات متحده با مشارکت هند در پروژه چابهار مخالفت نکرد و معتقد بود که این کشور با طرح چند میلیارد دلاری کمربند و جاده چین (BRI) رقابت خواهد کرد و با گسترش نفوذ پکن در اقیانوس هند و دریای عرب مقابله می کند. ایالات متحده بندر ایران را رقیب بندر گوادر در استان بلوچستان پاکستان می دانست، بندری که از حمایت مالی چین برخوردار است.با این حال، بعد از انقضای این توافق توسط ایران و هند، ایالات متحده کشورهای همسایه ایران را بر آن داشت تا از هرگونه تجارت با جمهوری اسلامی ایران که در حال حاضر تحت تحریم های آمریکا قرار دارد، خودداری کنند. محافل سیاسی پاکستان تأکید می‌کنند که ایالات متحده یک تهدید ژئوپلیتیکی احساس می‌کند و به خوبی می داند که تأسیس بندر چابهار و هماهنگی آن با کریدورشمال-جنوب، مشارکت اقتصادی و نظامی قابل‌توجهی بین ایران، روسیه و هند ایجاد خواهد کرد.

چالش جدید واشنگتن

هند و پاکستان قبلاً قراردادهای چند میلیون دلاری با ایران منعقد کرده‌اند و دهلی نو متعهد به ادغام بندر چابهار با کریدور شمال-جنوب است. زاهد خان، دبیر مرکزی اطلاعات حزب ملی عوامی (ANP)، به The Cradle می گوید که چرا ایالات متحده چنین تنشی را احساس می کند.خان واکنش تکان دهنده آمریکا را به کاهش شهرت و موقعیت آسیب پذیر واشنگتن در منطقه در نتیجه حمایت نظامی و مالی این کشور از عملیات نسل کشی اسرائیل در فلسطین نسبت می دهد.او در این باره گفت: «آن‌ها نمی‌خواستند تهران در مرکز تجارت منطقه‌ای و بین‌المللی قرار بگیرد، زیرا تمام اهداف سیاست‌های آمریکا و خاورمیانه را کاملاً تضعیف می‌کند. آنها مدعی اند تهران شانسی ندارد».همان روزی که هند و ایران این توافقنامه را امضا کردند، وزارت خارجه آمریکا بلافاصله اعلام کرد که اگر هند به سرمایه گذاری در ایران ادامه دهد، از تحریم های آمریکا مستثنی نخواهد شد.یک روز پس از هشدار ایالات متحده به هند در مورد "خطر احتمالی تحریم ها"، اس جایشانکار، وزیر امور خارجه هند تاکید کرد که این پروژه به نفع کل منطقه خواهد بود و گفت: "نباید دید محدودی داشت." او به واشنگتن یادآور شد که آنها قبلاً اهمیت بندر چابهار را درک کرده بودند.

ایالات متحده همچنین در ماه گذشته هنگامی که ابراهیم رئیسی رئیس جمهور فقید ایران از 22 تا 24 آوریل از پاکستان بازدید داشت، هشدار مشابهی به پاکستان داد. در این سفر، اسلام آباد متعهد شد که همکاری های امنیتی و اقتصادی بیشتری با تهران داشته باشد و ایران نیز قول داد تا در پنج سال آینده تجارت دوجانبه را از دو میلیارد دلار فعلی به 10 میلیارد دلار افزایش دهد.دو طرف همچنین توافق کردند که در بخش انرژی از جمله تجارت برق، خطوط انتقال نیرو و پروژه خط لوله گاز ایران و پاکستان همکاری کنند. در آخرین روز سفر ابراهیم رئیسی، آمریکا بدون نام بردن از پاکستان به این کشور هشدار داد.پاکستان به نظر نمی تواند فشارهای اعمالی آمریکا بر پروژه خطوط لوله اش با ایران را نادیده بگیرد.ماه مارس سال جاری، دکتر مسادیک مالک، وزیر نفت به خبرنگاران گفت که دولت به دنبال معافیت از تحریم های آمریکا برای پروژه خط لوله گاز است.با این حال ممتاز زهرا بلوچ، سخنگوی وزارت خارجه پاکستان، گفت که تصمیم پاکستان برای پیشبرد خط لوله مربوط به حاکمیت این کشور است، زیرا می‌خواهد یک خط لوله در قلمرو خود بسازد.

محاسبات آمریکا برهم خورد

عجیب است که ایالات متحده قبلاً معافیت خط لوله ایران-پاکستان را رد کرده بود و در ماه مارس اعلام کرد که هیچ جایی برای معافیت برای عرضه گاز ایران به پاکستان وجود ندارد زیرا موضع ایالات متحده در مورد چابهار برگشت ناپذیر است. با این حال، در ماه فوریه، دولت موقت پاکستان که در حال خروج است، ساخت یک امتداد 80 کیلومتری خط لوله را تصویب کرد تا از پرداخت 18 میلیارد دلار جریمه به ایران برای سال‌ها تاخیر در پروژه جلوگیری کند.

در جریان اجلاس سران گروه 20 در دهلی نو که سال گذشته برگزار شد، ایالات متحده، امارات، عربستان سعودی و اتحادیه اروپا توافق اولیه ای را امضا کردند که به ایجاد یک کریدور جدید میان اسرائیل، اتحادیه اروپا، امارات و هند اشاره دارد.این در حالی است که ماهیت این کریدور در قاب رقابت با طرح کمربند و جاده چین قابل تبیین است.مسیر تجاری پیشنهادی 4800 کیلومتر است و از دو کریدور اصلی تشکیل شده است: کریدور شرق که هند را به خلیج فارس وصل می کند و کریدور شمالی که خلیج فارس را به اروپا وصل می کند.ایالات متحده قصد داشت با کمک هند اقتصاد اسرائیل را در غرب آسیا ادغام کند و بین اسرائیل و بازارهای غرب آسیا، اروپا و شرق آسیا ارتباط برقرار کند.این پروژه نه تنها تلاش مشترک ایران، روسیه و هند در کریدور شمال-جنوب، بلکه سرمایه گذاری ایران و هند در بندر چابهار را نیز به چالش کشید و هند را در موقعیت دشواری قرار داد. واشنگتن در اتکای بیش از حد به این پروژه‌ها مردد بود، که به طور بالقوه می‌تواند وابستگی هند به روسیه و ایران را افزایش دهد و حتی پاکستان را تشویق کند که پروژه خط لوله گاز را اجرایی کند. با در نظر گرفتن این نکات، به راحتی می توان دریافت که چرا آمریکا به این شدت نسبت به توافق چابهار واکنش نشان داد.با توجه به برنامه های بریکس برای جایگزینی دلار با یک وسیله مبادله ای بریکس در نشست آتی سران خود در روسیه در سال جاری، هند از فرصت منحصر به فرد برای امضای قرارداد بندر چابهار استفاده کرده ، به این امید که واشنگتن در این شرایط حساس بار دیگر در باب تحریم ها فکر کند. تجارت ایران با قطر پس از سال 2017 رشد بی سابقه ای را تجربه کرد. در این میان، مشارکت راهبردی هند و ایران برای توسعه بندر چابهار نشان دهنده یک تغییر اساسی در ژئوپلیتیک منطقه است که پیامدهای عمیقی بر مسیرهای تجاری و اتحادها دارد. این همکاری نه تنها کریدور شمال-جنوب را تقویت می کند، بلکه نفوذ ایالات متحده در منطقه را که در حال حاضر در حال کاهش است، به چالش می کشد.