ناگفته‌های پروژه بایدن برای تهران/ فرجام تلخ رابرت مالی؛ چرا ماموریت نماینده ویژه ایران ناتمام ماند؟

به گزارش اقتصادنیوز، وال استریت ژورنال با انتشار گزارشی مدعی شد: بهار سال 2021 بود و شهر در قرنطینه دوران همه‌گیری قرار داشت و دولت اتریش فعالیت در فضای باز را به ورزش و خریدهای ضروری محدود کرد. در چنین شرایطی هتل تعطیل شده امپریال دوره هاپسبورگ برای مالی، نماینده دولت بایدن در امور ایران و تیم مذاکره‌کننده‌اش بازگشایی شد. آنها یک سوئیت رزرو کردند و میز و صندلی‌های کنفرانس را از سفارت ایالات متحده آوردند. مالی به دنبال بازگشت به توافق سال 2015 موسوم به برجام با توسل به اهرم مذاکره بود؛ توافقی که در دوران ریاست باراک اوباما برای جلوگیری از پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران منعقد شد.

با این همه ترامپ در سال 2018 از این توافق خارج شده بود و احیای مجدد آن به عنوان بخشی از رویکرد جامع تهران در ارتباط با مسائل منطقه‌ای و امنیتی می‌توانست برای دستگاه دیپلماسی دولت بایدن برگ برنده باشد. در عوض، مالی گاهی متحدان غربی خود را سردرگم می‌کرد و با برخی از معاونان کلیدی خود در تضاد بود. در عرض 16 ماه از شروع رایزنی‌ها، مذاکرات به پایان رسید و مالی در نهایت خود را گرفتار تحقیقات پیچیده اف بی آی دید، تحقیقات در باب اینکه آیا او اطلاعات محرمانه را به درستی مدیریت کرده و احتمالاً اسناد طبقه بندی شده را به یک حساب ایمیل شخصی منتقل کرده است یا خیر.

پروژه شکست خورده بایدن

وال استریت ژونال در ادامه این یادداشت آورد، مردی که قرار بود رهبری تلاش‌ها درباره برنامه هسته‌ای تهران را بر عهده بگیرد، کنار گذاشته شد، مجوز امنیتی فوق‌محرمانه‌اش به حالت تعلیق درآمد و به مرخصی بدون حقوق رفت. وزارت امور خارجه همچنان با سوالاتی درباره مالی، از جمله از سوی بازرس کل خود مواجه است، بازرس کل در گزارشی که ماه جاری منتشر شد، گفته بود که ممکن است حتی پس از تعلیق صدور مجوز، مالی اجازه دسترسی به مواد حساس را داشته است. سقوط مالی بخشی از پروژه شکست خورده دولت بایدن برای مهار قدرت و نفوذ ایران است. آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا در ماه ژوئیه مدعی شد، علیرغم چندین سال تلاش، ایران دو هفته تا تولید مواد شکافت پذیر کافی برای عبور از آستانه گریز هسته‌ای فاصله دارد.

مالی 61 ساله در اوایل روزهای کاری خود به عنوان فردی که به مسائل ژئوپلیتیکی نه سیاه و نه سفید بلکه خاکستری نگاه می‌کند، در قامت فرزند روشنفکر برجسته مصری که خود را وقف اهداف عربی کرد، شناخته می‌شد، او همراه با بلینکن در پاریس به مدرسه رفته بود و دهه‌ها در داخل و خارج از دولت فعالیت داشت تا بیش از هر دیپلمات برجسته آمریکایی دیگری درگیر مخالفان و گروه‌های تروریستی در خاورمیانه شود. به گفته افراد آشنا با این گفت‌وگو، تحقیقات در مورد رفتار مالی منجر به یک جلسه پرتنش بین مقامات ارشد تحقیقات فدرال و مقامات وزارت خارجه شد. اف بی ای پروژه مالی را شلخته و پیامدهای آن را جدی می‌دانست، در حالی که مقامات وزارت خارجه از او دفاع می‌کردند. یکی از مقام‌های ارشد وزارت امور خارجه به بازرس کل این وزارتخانه گفت که اتهامات علیه مالی منعکس کننده سوء رفتار جدی نیست. سخنگوی وزارت امور خارجه از اظهارنظر در مورد جلسه اف بی آی یا سایر جنبه‌های تحقیقات در مورد رفتار مالی امتناع کرد، اما گفت که این وزارتخانه "هیچ وقت به دنبال هدایت اف بی آی در مورد چگونگی انجام هر گونه تحقیقات نیست."همزمان یک سخنگوی اف بی آی گفت که این نهاد وجود تحقیقات در مورد مالی را نه تایید و نه رد نمی‌کند.

پیوند مالی با برجام

مالی در سال 2008 در آکسفورد گفته بود که هرگز کاملاً از سایه پدرش که یک روزنامه‌نگار و ناشر متعهد با پاسپورت‌های 9 کشور بود، کنار نرفت. سیمون مالی، پدر رابرت به یاسر عرفات، رهبر سازمان آزادی‌بخش فلسطین نزدیک بود و از مخالفان سرسخت فعالیت‌های ایالات متحده در خارج از کشور قلمداد می‌شد. مالی در این سخنرانی گفت که پدرش یهودی مصری است که ناسیونالیسم عربی را پذیرفته بود. سایمون مالی اغلب سیاست خارجی ایالات متحده را محکوم کرده بود. رابرت مالی در تشکیلات واشنگتن شغلی را دنبال کرد؛ او برای خدمت به بایرون وایت، قاضی وقت، در دیوان عالی منصوب شد و بعداً در شورای امنیت ملی در دولت کلینتون مشغول به کار شد. او در سخنرانی آکسفورد گفت: «دنیایی را کشف کردم که شباهت کمی به تصویر بدخواهانه مملو از توطئه داشت که پدرم هنوز به آن چسبیده بود».

در خارج از دولت، مالی از تماس‌هایی استقبال می‌کرد که بسیاری از افراد در محافل سیاست خارجی واشنگتن از آن اجتناب می‌کردند. او در حین کار در گروه بین‌المللی بحران، یک اندیشکده مستقر در بروکسل، با رهبران حماس و حزب‌الله برای حل مناقشه ها رایزنی داشت. در دوره دوم ریاست جمهوری اوباما، رئیس جمهور به توافقی برای مهار پیشرفت‌های برنامه هسته‌ای ایران دست یافت و اینگونه روابط مالی با ایران ناگهان ارزشمند شد. مالی با میانجی‌گری توافق هسته‌ای 2015 به ایران کمک کرد, توافقی که با اتحادیه اروپا و چندین عضو منفرد آن به همراه روسیه و چین امضا شد. این توافق دوام زیادی نداشت، دونالد ترامپ در سال 2018، ایالات متحده را از توافق خارج کرد و آن را خطرناک و ساده لوحانه توصیف کرد. پس از اینکه بایدن در انتخابات 2020 پیروز شد، بلینکن با مالی تماس گرفت و از او پرسید که آیا حاضر است تلاش دیگری برای توافق انجام دهد.

ماموریت ناکام مالی

با توجه به تغییر سیاست ایالات متحده در مورد ایران از تعامل دیپلماتیک به فشار حداکثری اقتصادی، بایدن، بلینکن و مالی ترسیم شرایط برای بازگشت به شرایط توافق را آغاز کردند. اینگونه مذاکرات با ایران در آوریل 2021 در وین آغاز شد. مالی در اتریش آماده بود تا اولین حرکت را انجام دهد. ایالات متحده خواهان حراست از هسته اصلی توافق 2015 بود تا به ادعای خود ایران را حداقل یک سال از تولید مواد شکافت پذیر کافی برای عبور از آستانه گریز هسته‌ای دور نگه دارد. با این حال، از همان ابتدا این ظن ادعایی وجود داشت که ایران قبلاً از این آستانه عبور کرده و نمی تواند - یا نمی خواهد - به عقب برگردد. ایران در واکنش به تحریم‌های مجدد ایالات متحده در ژانویه 2020 اعلام کرده بود که دیگر به شرایط توافق هسته‌ای پایبند نیست. از آن زمان این کشور ذخایر سوخت هسته ای خود را افزایش داده بود.

مقامات ایران که از خروج ایالات متحده از توافق هسته‌ای عصبانی بودند، از مذاکره مستقیم با همتایان آمریکایی خود خودداری کردند. در عوض، دیپلمات‌های اروپایی و چینی برای ارسال پیام‌ها بین مذاکره‌کنندگان آمریکایی و ایرانی فعال شدند. مالی پیشنهاد کرد بخشی از تحریم‌های ایالات متحده را که مربوط به برنامه هسته‌ای ایران بود، حذف شود. رویکرد مستقیم مالی برخی از اعضای تیم مذاکره کننده 10 نفره‌اش را نگران کرد، آنها معتقد بودند که او خیلی زود دست خود را نشان می دهد. انریکه مورا، مذاکره کننده اسپانیایی که در مذاکرات شرکت داشت، گفت: «انتقاد اساسی درباره نوع بازی مالی بود». برخی از مذاکره‌کنندگان غربی، همتایان ایرانی خود را فرصت‌طلب می‌دانستند و مدعی بودند آن‌ها آماده حمله به هر چیزی هستند که ایالات متحده در طول مذاکرات پیچیده پیشنهاد می‌کرد، -گویی یک پیشنهاد رسمی است- و معتقد بودند که از مذاکرات برای خرید زمان برای پیشبرد برنامه هسته‌ای استفاده می‌کنند. مقامات آمریکایی انتظار داشتند که این بخش از مذاکرات با آرامش بیشتری پیش برود. اما وقتی که رایزنی ها به درازا کشید، تردیدها افزایش یافت. ایران پیشنهادهای ایالات متحده را نادیده گرفت و خواستار امتیازهای بیشتری در توافق شد، از جمله خروج نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، از لیست سیاه ایالات متحده.

سقوط نماینده ویژه ایران

تنش‌ها در تیم مذاکره‌کننده ایالات متحده به دلیل انگیزه‌های رقابتی افزایش یافت – سوال این بود، هدف توافقی سریع است یا دنبال کردن یک توافق پایدار- ژوئن 2021، با روی کار آمدن دولت سیزدهم مذاکرات بدون توافق قطع شد. هنگامی که مذاکره‌کنندگان ایرانی در اواخر نوامبر 2021 با همتایان آمریکایی خود دیدار کردند، ایران گفت که می‌خواهد مذاکرات را از صفر آغاز کند. مالی از ماندن دفاع می‌کرد و معتقد بود که بهای متقاعد کردن تهران برای بازگشت به مذاکرات بعداً بسیار گران تمام می‌شود. ایالات متحده ماند؛ تصمیمی که تیم مذاکره کننده ایالات متحده را شکست.

ریچارد نفیو،  معاون مالی، در شبکه ایکس با اشاره به «اختلاف نظر صادقانه در مورد سیاست» از استعفای خود خبر داد. یکی از مذاکره کنندگان اروپایی در این باره مدعی شد: «ایالات متحده نشان داد که برای دستیابی به توافق کاملاً ناامید است. ایرانی‌ها می‌دانستند که می‌توانند آن را حل کنند». مذاکرات دوباره برای چندین ماه متوقف شد، اما به واسطه آنچه مقامات غربی آن را آخرین فشار توصیف کردند، مذاکره‌کنندگان اروپایی پیش‌نویس توافقی را در اختیار تهران قرار دادند که شامل لغو تحریم‌ها برای بانک‌های ایرانی و مجموعه‌ای از نهادها و مقامات دیگر می‌شد، اما پیشنهادها از جانب تهران رد شد.

طبق گزارش بازرس کل، بهار گذشته، مقامات فعال در وزارت امور خارجه «اطلاعات نامطلوب» در مورد مالی دریافت کردند، به گفته منابع آگاه، مالی روی یک پیوند فیشینگ متمرکز بود که یک حساب ایمیل شخصی را به خطر انداخت. در حالی که بازرسان این نقض را بررسی می کردند، شواهدی را کشف کردند که نشان می‌داد مالی به طور بالقوه مطالب طبقه بندی شده، از جمله یادداشت‌های جلسه را به یک حساب شخصی منتقل کرده است. در 22 آوریل، مقامات آمریکایی نامه‌ای را به مالی تحویل دادند که در آن به او اطلاع داده شد که مجوزش به حالت تعلیق درآمده است. هنگامی که کمیته روابط خارجی سنا در ماه مه گذشته جلسه‌ای پشت درهای بسته برای گفتگو درباره ایران تشکیل داد، نماینده دولت بایدن در ایران غایب بود.

مقامات وزارت امور خارجه به قانونگذاران گفتند که مالی به یک موضوع شخصی رسیدگی می‌کند.چند ماه بعد، عکسی از نامه دو صفحه‌ای که مالی دریافت کرده بود منتشر شد که نشان می‌داد مجوزش به حالت تعلیق درآمده است. سخنگوی وزارت امور خارجه با استناد به سیاست محرمانه بودن مجوزهای امنیتی فردی، از اظهار نظر در مورد این موضوع خودداری کرد. مالی اکنون به دانشجویان دانشگاه پرینستون و دانشگاه ییل در مورد سیاست خارجی ایالات متحده و حقوق بشر آموزش می دهد، اگرچه او همچنان در مرخصی بدون حقوق به سر می‌برد و در انتظار حل و فصل تحقیقات اف بی آی است. در حالی که دولت بایدن هرگز رسماً پایان تلاش‌ها برای احیای توافق هسته‌ای با ایران را اعلام نکرده، اما مقامات آشنا با این روند می‌گویند که حداقل در حال حاضر این توافق عملاً پایان یافته است.