رد پای ترکیه در شام/ تنها اهرم الجولانی برای مهار تنش‌ها چیست؟

به گزارش اقتصادنیوز، موسسه مطالعاتی ispionline با انتشار یادداشتی مدعی شد: اخیرا درگیری‌ها بین نیروهای دمشق و وفاداران به رئیس‌جمهور سابق بشار اسد آغاز شد. این درگیری‌ها در استان‌های لاذقیه و طرطوس منجر به کشته شدن حدود هزار و 500 نفر شد که بیشتر آن‌ها غیرنظامیان علوی بودند.

این امر شک و تردیدهایی را ایجاد کرد که نیت رهبری جدید فقط سرکوب شورش‌های مسلحانه نبوده است، بلکه هدفش مجازات جمعیت غیرنظامی بوده است. تنش‌ها در نواحی ساحلی سوریه و کوه‌های لاذقیه نشان‌دهنده شکست دولت در آرام‌سازی اقلیت‌های قومی و همچنین ضعف‌های امنیتی در مدیریت روابط فرقه‌ای توسط هیات تحریرالشام (HTS) است.

اگرچه رئیس‌جمهور خودخوانده احمد الشرع وعده داده که تحقیقاتی درباره این حوادث انجام خواهد داد و آمادگی‌اش را برای پیگرد افرادی که مسئول این وقایع هستند، ابراز کرده، اما حوادث اخیر در غرب سوریه نشان‌دهنده روابط پرتنش میان تحریرالشام و گروه‌های وابسته به این جریان با جوامع اقلیتی است.

از سوی دیگر، تلاش‌ها برای متحد کردن کشور ادامه یافته و تنها چند روز پس از کشتار غیرنظامیان علوی، توافقی تاریخی با نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) کردها به امضا رسید. برای اولین بار، این توافق شامل به رسمیت شناختن کردها به عنوان بخشی از دولت سوریه است و به آن‌ها حقوق شهروندی و قانونی اعطا می‌کند و همچنین آتش‌بس سراسری در کشور برقرار می‌شود.

با این حال، هنوز مشخص نیست که چگونه ادغام نهادهای مدنی و نظامی کردها در ساختارهای حکومتی دمشق به پیش خواهد رفت. اندکی پس از دستیابی به این توافق با کردها، الشرع همچنین در مورد توافقی با رهبران دروزی از استان السویدا گفت. این توافق احتمالی شامل ادغام کامل این منطقه در دولت و قرار گرفتن خدمات امنیتی تحت نظارت وزارت کشور دولت مرکزی است، در حالی که اطمینان حاصل می‌شود که افسران پلیس السویدا تنها از جامعه دروزی انتخاب خواهند شد.

رویدادهای اخیر مربوط به جوامع اقلیتی سوریه می‌تواند چشم‌انداز منطقه‌ای را تغییر دهد و توجه بازیگران کلیدی مانند ترکیه، ایران و اسرائیل را جلب کند. هر کدام از آن‌ها با دقت در حال نظارت بر تحولات در حال تغییر بین دولت مرکزی و حاشیه‌های آن هستند و در حال ارزیابی پیامدهای احتمالی برای منافع استراتژیک خود هستند. اقتصادنیوز متن یادداشت این موسسه مطالعاتی را در دو بخش ترجمه کرده که بخش نخست آن با تیتر «آزمون تحریرالشام؛ شکاف در دستگاه امنیتی شام عریان شد/ اهرم الجولانی برای جلوگیری از تجزیه سوریه چیست؟» منتشر و بخش دو آن در ادامه آمده است.

موقعیت برد-برد برای دمشق و دروزی‌های سوریه

رامی ابوعبید، مدرس دانشگاه لا ساجس براین باور است که تنش‌های دروزی‌ها و تحریرالشام در نگاه اول به نظر می‌رسد که فصل جدیدی در تاریخ پرتنش روابط بین دمشق و حومه‌اش رقم زده، فصلی که شام تحت رهبری ادیب شیشکلی در سال‌های 1953-1954 تجربه‌اش کرد. اما با دقت بیشتر، می‌توان گفت که توسل به اهرم رایزنی و دیپلماتیک که اخیراً در کاهش خطر قریب‌الوقوع درگیری در جرامانه در حومه پایتخت سوریه مؤثر بود، ممکن است به یک موقعیت برد-برد منتهی شود و به حفظ وحدت سوریه و پایان دادن به خصوصیت دروزی‌ها منجر شود.

دمشق می‌تواند روی رهبر سنتی دروزی‌های لبنان، ولید جنبلاط، به عنوان یک متحد حساب کند، هرچند او به دلیل نفوذ فزاینده شیخ موفق طریف، رهبر روحانی جامعه دروزی در اسرائیل، نمی‌تواند به عنوان رهبر اصلی دروزی‌های منطقه‌ای شناخته شود.

به باور این کارشناس دروزی‌های سوریه در حال حرکت میان گسل‌های نفوذهای منطقه‌ای رقیب با واقع‌بینی هستند. ولادیمر ون ویلگنبرگ، تحلیلگر سیاست‌های کردی؛ نویسنده مشترک کتاب «کردهای شمال سوریه: حکمرانی، تنوع و درگیری‌ها» نیز با اشاره به توافق میان دولت مرکزی سوریه و کردها نوشت: پس از ماه‌ها مذاکره، در 20 مارس، احمد الشرع، رئیس‌جمهور موقت سوریه و مظلوم عبدی، رئیس نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF)، به توافق اولیه رسیدند که شامل شناسایی کردها به عنوان یک جامعه بومی می‌شود. در گذشته، دمشق همه کردها را به عنوان اقلیت های بومی شناسایی نمی‌کرد و هزاران کرد را در سال 1962 از تابعیت خود محروم کرده بود. این توافق همچنین شامل ادغام تمام نهادهای مدنی و نظامی شمال شرقی سوریه در دولت سوریه است.

با این حال، این توافق برای کردها اهمیت زیادی نخواهد داشت اگر قانون اساسی آینده سوریه حقوق و خواسته‌های آن‌ها را به‌طور رسمی به رسمیت نشناسد. به عنوان مثال، در عراق، توافق خودمختاری کردها بین بغداد و کردها در سال 1970 هرگز اجرا نشد و فقط در سال 2005 کردهای عراقی به شناسایی قانونی دست یافتند.

اسرائیل؛ چالش الشرع

هوشنگ حسن، روزنامه‌نگار و ویراستار اخبار، روژاوا نیز براین باور است که توافق بین نیروهای دموکراتیک و دمشق یک توافق مقدماتی است، اما خوب است و امیدواری‌هایی برای رسیدن به توافق نهایی که حقوق کردها را تضمین کند وجود دارد. جزئیات بسیاری هستند که بین دو طرف مورد بحث قرار خواهند گرفت و آخرین نکته توافق می‌گوید که کمیته‌های مشترک بر روی حل مسائل باقی‌مانده پیش از پایان 2025 کار خواهند کرد.

این توافق به معنای شناسایی نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) به عنوان نیروهای سوری است، در حالی که قبلاً آن‌ها با اتهاماتی مبنی بر تلاش برای جدایی مواجه بودند. کردها امیدوارند که توافق نهایی حقوق ملی و فرهنگی آن‌ها را تضمین کند و همچنین نمایندگی عادلانه‌ای در پارلمان و مقامات کشور داشته باشند.

نیمروید گورن، رئیس و بنیان‌گذار، مؤسسه میتوییم؛ عضو هیئت اجرایی، دیپلومدز – شورای دیپلماسی مدیترانه‌ای- هم براین باور است که، اسرائیل با جوامع دروزی و کردی در سوریه ابراز همبستگی می‌کند و گاهی اوقات وعده می‌دهد که در زمان نیاز از آن‌ها دفاع خواهد کرد.

با این حال، منافع اصلی اسرائیل در ارتباط با انتقال قدرت در سوریه امنیت خود این بازیگر است. اسرائیل در سال‌های اخیر اقدامات نظامی زیادی در این راستا انجام داده و این رویکرد پس از سقوط بشار اسد شدت یافته است. اسرائیل توانایی‌های اصلی ارتش سوریه را نابود کرده، حضور نظامی در داخل سوریه برقرار کرده و خواهان بی‌طرفی در جنوب دمشق و نزدیک مرز خود شده است. اما اسرائیل نمی‌تواند تنها به اقدامات امنیتی تکیه کند. این بازیگر نیاز به تقویت اقدامات دیپلماتیک دارد؛ باید فرصت‌ها در انتقال قدرت سوریه را نه تنها با تهدیدها ببیند؛ بلکه باید تعهد خود را به یکپارچگی سرزمینی سوریه و توافقات دوجانبه قبلی نشان دهد؛ باید کانال‌های پشتیبان با رهبری جدید سوریه برقرار کرده؛ دیالوگ استراتژیک با ترکیه را در مورد تحولات سوریه احیا؛ حمایت از ادغام سوریه در سازمان‌های منطقه‌ای (مانند فوروم گاز شرق مدیترانه) را تقویت و به‌طور موثر به جنبه سوری مذاکرات مرزی اسرائیل-لبنان پرداخته و روابط همسایگی با دروزی‌های سوریه و روابط دیرینه با کردها را حفظ کند.

سودای اردوغان

گونول تول، پژوهشگر ارشد، موسسه خاورمیانه به نقش ترکیه در این معادلات اشاره کرده و نوشته، اهداف اصلی اردوغان در سوریه، ایجاد یک شریک قابل اعتماد برای ترکیه در تجارت، انرژی و دفاع، امکان بازگشت میلیون‌ها پناهنده سوری و از بین بردن منطقه خودمختار کردهای مرتبط با پ‌ک‌ک است. آنکارا توافق اخیر بین دمشق و نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) را گامی به سوی دستیابی به این اهداف می‌بیند.

برای احمد الشرع، رهبر سوریه این توافق روشی برای نشان دادن ثبات و اطمینان دادن به غرب از تعهدش به حفاظت از اقلیت‌هاست. این گزاره ممکن است به او کمک کند تا حمایت غربی را کسب کند، گزاره‌ای که آنکارا امیدوار است از آن برای بازسازی سوریه استفاده کند، زیرا ترکیه منابع مالی کافی برای رهبری تلاش‌های بازسازی به تنهایی ندارد. اگر این توافق منجر به انحلال خودمختاری کردی شود، اردوغان می‌تواند یک پیروزی سیاسی بزرگ را پیش از انتخابات 2028 به نام خود ثبت نماید.

این توافق همچنین درهایی را برای ادغام نیروهای کرد در ارتش ملی سوریه باز می‌کند که ممکن است راه را برای خروج نیروهای آمریکایی هموار سازد؛ متغیری که یکی از نقاط تنش در روابط ترکیه و آمریکا است. این توافق همچنین می‌تواند اسرائیل را تحت فشار قرار دهد، بازیگری که از گروه‌های کردی برای مقابله با نفوذ ترکیه در سوریه استفاده کرده‌اند.