شکست همه جانبه آل سعود در برابر ایران

در ژانویه سال‌جاری میلادی محمد بن‌سلمان، جوان‌ترین جانشین ولیعهد که درعمل عربستان را اداره می‌کند، پایان اغمای سیاست خارجی این کشور را اعلام کرد و تصمیم گرفت ایران را عقب براند. در آن زمان به نظر می‌رسید شورشیان سوری که او از آنها حمایت می‌کند، در حلب شکست‌ناپذیر هستند. ژنرال‌های او از بازپس گرفتن قریب‌الوقوع صنعا، پایتخت یمن، از حوثی‌ها صحبت می‌کردند. او مانع شده بود ایران و حزب‌الله، رئیس‌جمهوری موردنظر خود را برای لبنان برگزینند. مقامات عربستان، به‌رغم خواست شرکای اوپک، از به ورشکستگی کشاندن ایران از طریق اشباع بازار از نفت، سخن می‌گفتند. حتی برای نخستین‌بار طی 25 سال گذشته، سفیر عربستان به بغداد بازگشت. اما در پایان سال‌جاری وضعیت عربستان به گونه‌ای بوده که از همه جبهه‌ها عقب‌نشینی کرده است. سفیر عربستان، عراق را ترک کرده است، شورشیان مورد حمایت عربستان در حلب که از کمک‌های مستشاری ایران و همچنین نیروهای ارتش سوریه و روسیه به‌شدت آسیب دیده‌اند، در آستانه شکست قرار گرفته‌اند. سعودی‌ها همچنین مجبور شدند در برابر رئیس‌جمهوری مورد حمایت ایران در لبنان سر تعظیم فرود آورند و سرانجام در نشست اوپک که در تاریخ 30 نوامبر برگزار شد، سعودی‌ها توافق کردند بیشترین سهم کاهش تولید را به دوش بکشند تا قیمت‌ها افزایش یابد و این در شرایطی است که ایران اجازه یافته است تولید را تا سطح پیش از تحریم‌ها افزایش دهد.

در یمن به نظر می‌رسد حوثی‌ها مصمم هستند که برنامه خروج از قدرت مطرح شده از سوی محمد سلمان را نپذیرند و به‌طور مکرر به مرز عربستان حمله می‌کنند. حوثی‌ها به جای آنکه مطابق میل سلمان، دولتی با حضور منصور هادی، رئیس‌جمهوری مستعفی یمن تشکیل دهند، هفته گذشته دولت نجات ملی تشکیل دادند. یکی از مقامات ایران می‌گوید: «یمن، ویتنام عربستان سعودی خواهد بود. ارتش عربستان به خاک و خون کشیده می‌شود و اعتبار دیپلماتیک آن از بین می‌رود.» اکونومیست به نقل از این مقام ایرانی مدعی شده است که اگر عربستان از بقیه قسمت‌های منطقه خارج شود، ایران به سعودی‌ها اجازه خواهد داد بحرین را نگه دارند.

این بخت‌برگشتگی عربستان به دلیل موفقیت‌های ایران در حمایت از شیعیان جهان عرب و متحدانی مانند بشار اسد، نیروی‌های ارتش و بسیج مردمی عراق و حزب‌الله لبنان، بوده است. احمد عسیری که مشاور محمد سلمان در جنگ یمن است، می‌گوید: «آنها ما را با نیروهای شبه‌نظامی احاطه می‌کنند.» اما عربستان درحال از دست دادن قدرت نرم خود هم هست. این کشور کمک‌های مالی خود را به متحدان سنتی سنی خود کاهش داده و این متحدان برای دریافت کمک به کشورهای دیگر چشم دوخته‌اند. سعد حریری که به دلیل کاهش هزینه‌های دولت عربستان شرکت ساختمانی‌اش در این کشور دچار مشکل شده است، سمت نخست‌وزیری را تحت ریاست‌جمهوری گزینه حزب‌الله پذیرفته است. این در شرایطی است که از زمانی که عربستان صادرات نفت رایگان به مصر را قطع کرده، عبدالفتاح سیسی، رئیس‌جمهوری این کشور، درحال برقراری تماس با سوریه، روسیه و حتی ایران است.

در شرایطی که روابط در حوزه‌های وسیع‌تری درحال ضعیف شدن است، محمد سلمان تلاش می‌کند پیوندها با امیرنشین‌های حیاط‌ خلوت عربستان را مستحکم‌تر کند. ملک سلمان، پدر محمد سلمان، در اوایل ماه دسامبر در سفری کم‌سابقه از چهار کشور حوزه خلیج‌فارس بازدید کرد. اجلاسی که در منامه، پایتخت بحرین برگزار شد و در تاریخ 7 دسامبر به پایان رسید، با هدف تبدیل «شورای همکاری خلیج‌فارس» به «اتحادیه خلیج‌فارس» با هماهنگی‌های دفاعی بیشتر، تشکیل شده بود اما در این اجلاس نیز عربستان موفقیت چندانی به‌دست نیاورد. بکا واسر، تحلیلگر حوزه خلیج‌فارس از موسسه رند، می‌گوید: «نگرانی پنهان نسبت به هژمونی عربستان سعودی وجود دارد.» عمان به‌طور خاص ترجیح می‌دهد که کشوری نیمه‌مجزا باشد.

با این وجود، توافق اوپک پیش‌بینی‌ها را درهم شکست و نشان داد که هم عربستان و هم ایران می‌توانند اقتصاد را نسبت به مواجهه منطقه‌ای در ارجحیت قرار دهند. براساس ادعای اکونومیست، این دو کشور نمی‌توانند هزینه‌های داخلی را پوشش دهند، چه رسد به ماجراجویی‌های خارجی. براساس گزارش صندوق بین‌المللی پول ایران برای اینکه بتواند به نقطه سر به سری سود و زیان برسد به نفت بشکه‌ای 55 دلار نیاز دارد و این رقم برای عربستان 80 دلار است. یکی از اقتصاددانان سابق بانک جهانی در بیروت می‌گوید: «تولیدکنندگان نفت دیگر نمی‌توانند مانند زمانی که نفت بشکه‌ای 120 دلار بود به جنگ‌های خارجی ادامه دهند. آنها متوجه می‌شوند که باید تغییر کنند.» یک مقام ایرانی نیز می‌گوید ثبات بیشتر و مرزهای بازتر به ایران کمک می‌کند بازارهای جدیدی برای کالاهای صادراتی مانند خودرو و سیمان پیدا کند.

انتخاب دونالد ترامپ به ریاست‌جمهوری آمریکا نیز دلیل دیگری برای خویشتن‌داری است. عدنان طباطبایی، رئیس اتاق فکر کارپو، می‌گوید: «هر دو کشور درحال وقت‌کشی هستند.» هر دو کشور نگران اقدام غیرقابل پیش‌بینی ترامپ هستند. حتی یکی از شاهزاده‌های ارشد سعودی به ترامپ گفته است که توافق هسته‌ای ایران را لغو نکند. ایران و عربستان نمی‌دانند که آیا ترامپ تحریم‌ها علیه ایران را تشدید خواهد کرد یا قانون «جاستا» را به اجرا درخواهد آورد یا خیر. «جاستا» قانون جدیدی است که به آمریکایی‌ها امکان می‌دهد از عربستان سعودی به دلیل حملات یازده سپتامبر 2001 شکایت کنند. علاوه بر این مسائل و به‌رغم نفوذ تندروها در هر دو جناح، هیچ‌یک خواهان چیزی شبیه به یک جنگ مستقیم نیستند. با این وجود، تنش‌ها فروکش نمی‌کند، بلکه کاملا برعکس درحال تشدید است. عربستان در ماه ژانویه به دلیل حمله به سفارتش در تهران، روابط دیپلماتیک خود را با ایران قطع کرد. این حمله درپی اعدام شیخ نمر، روحانی شیعه روی داد. هفته گذشته این خبر منتشر شد که عربستان 15 شیعه را به اتهام جاسوسی برای ایران به اعدام محکوم کرده است.