پروژه تونل زیردریایی ایران و قطر؛ طولانی‌ترین تونل حمل‌ونقلی جهان
به گزارش اقتصادنیوز به نقل از ایرنا و بنا بر اعلام دبیرخانه کازان فروم ۲۰۲۵، نشست وزیران حمل‌ونقل کشورهای عضو توافقنامه کریدور بین‌المللی شمال – جنوب و کنفرانس توسعه ظرفیت لجستیک حمل‌ونقل این کشورها در کازان به بررسی ابعاد این تحولات می‌پردازد.
کازان فروم ۲۰۲۵ میلادی، ۱۳ تا ۱۸ مه برابر با ۲۳ تا ۲۸ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۴ در کازان مرکز تاتارستان روسیه برگزار می‌شود.
دبیرخانه این اجلاس پیش‌تر در گزارشی از توجه ویژه به توانمندی‌های ایران از جمله دانش فنی در تولید توربین‌های گازی و همچنین برنامه‌ریزی برای برگزاری نشست وزیران فرهنگ کشورهای اسلامی و همچنین نشست وزیران حمل و نقل کریدور شمال – جنوب در این اجلاس خبر داده بود.
اقتصادنیوز: گروهی از ناظران با استناد به تلاش‌های ناموفق برای احیای برجام، به رویکرد اخیر ایران که همانا نزدیک‌تر شدن به بلوک شرقی و کشورهایی چون چین و روسیه است، استناد کرده و مدعی‌اند، اگر غرب نخواهد در باب برنامه هسته‌ای ایران با تهران به توافق دست یابد، باید خود را برای واکنش به کنش تازه بازیگرانی چون ایران و روسیه آماده کند؛ بازیگرانی که هدف تحریم‌ها هستند و همین گزاره بستر را برای هم‌صدایی‌شان هموار کرده است.
پیش‌بینی تغییرات بزرگ در جنوب جهانی به ویژه جهان اسلام
در گزارش ارسالی روز دوشنبه دبیرخانه کازان فروم ۲۰۲۵ با اشاره به اینکه کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی «شمال – جنوب» در حال گسترش است، آمده است: در سال جاری میلادی، تغییرات بزرگی به واسطه فعالیت این راهگذر پیش‌بینی می‌شود که کشورهای «جنوب جهانی» به ویژه جهان اسلام را تحت تأثیر قرار خواهد داد.
در این گزارش آمده است: در سال ۲۰۲۵، پروژه ملی پنجساله جدید «سیستم حمل‌ونقل کارآمد» در روسیه آغاز خواهد شد. این پروژه با هدف افزایش سرعت و حجم جابجایی کالاها در داخل روسیه و فراتر از مرزهای این کشور طراحی شده است. در نتیجه اجرای این طرح، یک سیستم حمل‌ونقل یکپارچه ایجاد خواهد شد که به حمل و نقل کالاها برای کشورهای اوراسیا و فراتر از آن شتاب می‌بخشد.
بنا بر این گزارش، این پروژه شامل افزایش ظرفیت زیرساختهای کریدورهای بزرگ بین‌المللی، مانند کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی«شمال جنوب» می‌شود و در این میان، توجه ویژه‌ای به توسعه شبکه‌های بنادر دریایی و مسیرهای آبی داخلی معطوف شده است.
در این گزارش آمده است: این پروژه ملی روسیه، نوسازی زیرساختهای مرزی را نیز شامل می‌شود که هدف آن، کاهش زمان استاندارد بازرسی وسایل نقلیه باری به ۱۰ دقیقه است. این اقدام به افزایش ۱.۵ برابری حجم حمل‌ونقل در مسیرهای بین‌المللی کمک خواهد کرد.
در این میان، توافق‌های بین‌المللی جدید در سال ۲۰۲۵، امکان افزایش بیشتر ظرفیت، سرعت و دسترسی به مرزهای جدید را فراهم خواهند کرد:
۱. ایران و روسیه در آستانه اجرای توافقنامه ساخت راه‌آهن رشت – آستارا (آخرین بخش باقیمانده از مسیر ریلی غربی کریدور «شمال – جنوب» در اطراف دریای خزر) هستند.
در این پیوند، سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه ۲۵ فوریه ۲۰۲۵ برابر با هشتم اسفند ۱۴۰۳ در کنفرانس مطبوعاتی مشترک با عباس عراقچی همتای ایرانی خود در تهران اعلام کرد: امیدواریم ساخت این پروژه در کوتاهترین زمان ممکن آغاز شود. برای این هدف، وام روسیه تأمین خواهد شد.
این پروژه، راه‌آهن روسیه، جمهوری آذربایجان و ایران را به یکدیگر متصل خواهد کرد و مسیر یکپارچه، جریان کالاها در اوراسیا را به شکل چشمگیری افزایش میدهد.
دبیرخانه کازان فروم ۲۰۲۵ در ادامه به نقل از الکسی ددوف سفیر روسیه در ایران نوشت: مهمترین وظیفه در سال ۲۰۲۵، تحقق خرید کامل یا واگذاری اراضی است که برای ساخت بخش رشت – آستارا مورد استفاده قرار خواهند گرفت. این کار به ما اجازه میدهد، مطابق توافقنامه بین دولتی مرتبط، نه تنها مطالعات فنی، بلکه فعالیت‌های ساخت‌وساز را نیز آغاز کنیم.
بنا بر این گزارش، نتیجه نهایی این پروژه میتواند منجر به حرکت یکپارچه و پرسرعت قطارهای باری در مسیری از بندر روسیه «اوست-لوگا» در دریای بالتیک تا شهر بندری ایران، «بندرعباس»، در ساحل خلیج فارس شود.
افزایش حمل‌ونقل جادهای از طریق ایران در کریدور «شمال – جنوب» نیز با توافقنامه صدور کارت‌های سوخت ایرانی برای رانندگان روسی امکانپذیر خواهد شد. بر اساس این توافق، تنها مبلغ سوخت تأمین‌شده در خاک ایران دریافت می‌شود.اینگونه اقدامات، سطح خدمات در گذرگاه‌های مرزی خودرویی را در تمام مسیر کریدور، هنگام عبور از مرز ایران، ارتقا دهند.
۲. در فوریه، باکو توافقنامه بین دولتی جمهوری آذربایجان و روسیه را در مورد همکاری در حمل‌ونقل ترانزیتی کالاها در امتداد کریدور بین‌المللی حمل‌ونقل «شمال-جنوب» را تصویب کرد.
این سند شرایط توسعه زیرساختهای ریلی و حمل‌ونقل ترانزیتی را به منظور افزایش کارایی ارتباطات حمل‌ونقل و تقویت پتانسیل شاخه غربی این کریدور تعیین می‌کند.
۳. در چارچوب همکاری‌های راهبردی بین جمهوری اسلامی ایران، فدراسیون روسیه و جمهوری آذربایجان، توافقنامه اجرایی برای ایجاد مسیر ریلی ایمیشلی (جمهوری آذربایجان) – پارس‌آباد (ایران) تا پایان سال ۲۰۲۵ امضا شد.
بنا بر این گزارش، این پروژه که بخشی از برنامه توسعه شاخه غربی کریدور بین‌المللی حمل‌ونقل شمال-جنوب محسوب می‌شود، جایگزین بهینه‌ای برای مسیر پرترافیک رشت-آستارا خواهد بود.
حجم حمل‌ونقل کالاها در مسیر جدید بین جمهوری آذربایجان و ایران تا سال ۲۰۳۰ ممکن است به ۳۰ میلیون تن برسد (شامل غلات، فلزات، کودها، زغال‌سنگ و محصولات پتروشیمی).
برای مدیریت لجستیک در تمام مسیر، برنامه‌ریزی شده است که یک پلتفرم دیجیتال یکپارچه ایجاد شود. پیشنهاد شده است که این پروژه با مشارکت فعال روسیه اجرایی شود.
۴. تعرفه‌های جدید ترجیحی می‌توانند حجم حمل‌ونقل در شاخه شرقی کریدور بین‌المللی «شمال–جنوب» را نیز افزایش دهند. این امکان در نشست ژانویه ۲۰۲۵ توسط نمایندگان شرکت‌های ریلی ملی قزاقستان، ترکمنستان، روسیه و ایران مورد بررسی قرار گرفت.
در سال ۲۰۲۴، کشورهای قزاقستان، ایران، ترکمنستان و روسیه نقشه راهی برای توسعه هماهنگ ظرفیت مسیر حمل‌ونقل امضا کردند. بر اساس این برنامه‌ریزی، ظرفیت ترابری شاخه شرقی کریدور بین‌المللی «شمال–جنوب» باید تا سال ۲۰۲۷ از ۱۰ میلیون تن به ۱۵ میلیون تن و تا سال ۲۰۳۰ به ۲۰ میلیون تن افزایش یابد. این برنامه‌ها در نشست بین‌المللی کریدور «شمال–جنوب» در قزاقستان تدوین شد که هیأت‌های نمایندگی از کشورهای جمهوری آذربایجان، افغانستان، بلاروس، امارات متحده عربی، عراق، عمان و ازبکستان نیز در آن حضور داشتند.
۵. دبیرخانه کازان فروم ۲۰۲۵ در ادامه این گزارش نوشت: پیش‌بینی می‌شود که کریدور «شمال-جنوب» از طریق احداث خطوط ریلی جدید به کریدور ترانس‌افغان نیز متصل شود. این مسیر جدید امکان تغییر مسیر بخشی از محموله‌های ترانزیتی از روسیه و کشورهای سازمان همکاری اسلامی را از طریق ازبکستان و افغانستان به پاکستان و کشورهای جنوب شرق آسیا فراهم می‌کند. این پروژه همچنین حمل‌ونقل کالا از چین به پاکستان و اروپا را از طریق کشورهای آسیای مرکزی افزایش خواهد داد.
طرح طولانی‌ترین تونل زیردریایی جهان بین ایران و قطر
مرحله فعلی توسعه فعال و گسترش پروژه «شمال-جنوب» میتواند مشارکت کنندگان بیشتری را جذب کند، به ویژه از کشورهای جنوب آسیا و خلیج فارس که فرصت‌های لجستیکی جدیدی برای آنها ایجاد شده است. به عنوان مثال، در اوایل سال ۲۰۲۵ اعلام شد که ایران و قطر بررسی پروژه عظیم احداث تونل زیردریایی در بستر خلیج فارس بین دو کشور را آغاز کرده‌اند. طبق برنامه‌ریزی‌ها، این تونل که طول کلی آن به ۱۸۵ کیلومتر می‌رسد، طولانی‌ترین تونل حمل‌ونقلی جهان خواهد بود. این مسیر عمدتاً برای قطارها طراحی شده اما امکان تردد خودروها نیز در حال بررسی است.
در صورت اجرای این پروژه، محموله‌ها می‌توانند از طریق ایران، خلیج فارس و قطر به دیگر کشورهای عربی منطقه هدایت شوند.
یک پروژه بزرگ دیگر، قرار است کویت، عربستان سعودی (شهرهای جبیل و دمام)، بحرین (منامه)، قطر (دوحه)، امارات متحده عربی (ابوظبی، دبی و فجیره) و مسقط پایتخت عمان را با شبکه ریلی دو هزار و ۱۷۷ کیلومتری به هم متصل کند.
هم اکنون عملیات ساخت بخشی از این طرح بین قطر و عربستان سعودی در جریان است، در حالی که کارهای مربوط به بخش امارات متحده عربی و عربستان سعودی به پایان رسیده است. هر دو پروژه ادغام کریدور «شمال-جنوب» را با خاورمیانه تسریع کرده و دسترسی به بازارهای آفریقا از جمله مصر را فراهم خواهند کرد.
پیوستن کشورهای جنوب خلیج فارس به طرح‌های کریدور حمل و نقل شمال-جنوب میتواند مسأله بارگیری واگن‌های ریلی در مسیر برگشت و کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل را حل کند. این منطقه هم محصولات هیدروکربنی و هم کالاهای فناوری پیشرفته تولید می‌کند که از طریق کریدور «شمال-جنوب» به سمت شمال قابل عرضه هستند.
کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی «شمال - جنوب» به طول هفت هزار و ۲۰۰ کیلومتر از روسیه (بنادر دریایی در بالتیک) تا هند (بنادر دریایی در خلیج فارس) پیش‌بینی شده و مسیرهای خودرویی، شبکه‌های ریلی و مسیر دریایی را شامل می‌شود. این کریدور شامل سه مسیر اصلی است: مسیر میانی زمینی دریایی با گذر از دریای خزر، غربی (از طریق جمهوری آذربایجان) و شرقی (از طریق قزاقستان، ازبکستان و ترکمنستان) به سمت ایران.
بنا بر محاسبات کارشناسان، اجرای پروژه «شمال - جنوب» زمان حمل و نقل کالاها در اوراسیا را دو تا سه برابر کاهش خواهد داد. به عنوان مثال، حمل و نقل از سن‌پترزبورگ روسیه به بمبئی هند ممکن است حدود ۱۰-۲۰ روز به جای ۳۰-۴۵ روز به روش دریایی سنتی طول بکشد. بدین ترتیب، هزینه حمل و نقل نیز بین ۳۰ تا ۴۰ درصد کاهش می‌یابد.
مجمع اقتصادی بین‌المللی روسیه – جهان اسلام به عنوان بستر اصلی همکاری‌های تجاری روسیه و کشورهای جهان اسلام در 15 دوره گذشته در کازان مرکز تاتارستان روسیه برگزار شده است. این رویداد بنا بر فرمان ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه، از سال ۲۰۲۳ میلادی، در رویدادهای این کشور به وضعیت فدرال ارتقا پیدا کرده است.
همکاری بین‌المللی، کسب‌وکار، مالیات اسلامی، صنعت حلال، حمل‌ونقل و لجستیک، علم و فناوری، فناوری اطلاعات، صنعت، ساخت‌وساز، پزشکی، آموزش، گردشگری، فرهنگ و رسانه از موضوعات اصلی شانزدهمین مجمع اقتصادی روسیه – جهان اسلام در کازان اعلام شده است.
