تهران به دنبال توافق استراتژیک با ایروان/ پلن ایران برای خنثی کردن جاه‌طلبی آذربایجان و ترکیه در زنگزور چیست؟
به گزارش اقتصادنیوز، دژئوپلتیکس با انتشار یادداشتی مدعی شد: مهدی سبحانی، سفیر ایران در ارمنستان اعلام کرده که ایروان و تهران در حال تدوین توافقنامه جامع استراتژیک توسعه‌یافته هستند که توسط رهبران هر دو کشور امضا خواهد شد.
مهدی سبحانی، که به‌عنوان دیپلماتی با سابقه شناخته می‌شود، پیش از تصدی عنوان سفارت در ارمنستان در سال ۲۰۲۳، هماهنگ‌کننده مرکزی فعالیت‌های ایران در سوریه در دوران بشار اسد بود. او در این باره گفت که توافق جامع استراتژیک پیش‌رو، توافقی بلندمدت خواهد بود. این موضع گیری برای پژوهشگرانی که بر اتحاد ایران و ارمنستان تمرکز دارند، شگفت‌آور نبود، زیرا این همکاری از سال ۲۰۲۰ به‌شدت گسترش یافته است.
بازی ایروان در دو جهبه
به ادعای این موسسه، در روزهای پایانی ریاست بایدن، رئیس جمهوری پیشین آمریکا که سیاست‌هایی مبتنی بر حمایت از ارمنستان را در منطقه قفقاز جنوبی دنبال می‌کرد، آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه وقت، با شتاب توافقنامه مشارکت استراتژیک با ایروان را امضا کرد.
به ادعای ناظران، رویکرد کوته‌بینانه سیاست خارجی بلینکن در قفقاز جنوبی موجب دوری شرکای دیرینه غرب مانند آذربایجان و گرجستان از آمریکا شد؛ درحالی‌که این کشورها به‌عنوان بازیگران کلیدی ۹۶ درصد از کل پروژه‌های ژئوپلیتیکی، ژئواکونومیکی و لجستیکی منطقه شناخته می‌شوند و ارمنستان هیچ نقشی در این طرح‌ها ندارد.
در عوض، دولت بایدن صدها میلیون دلار کمک مالی و تسلیحاتی به ارمنستان اختصاص داد، آن هم در شرایطی که این کشور متحد رسمی روسیه بوده، نیروهای روسی در خاک آن مستقر هستند و کنترل مرزهایش را در دست دارند. همچنین ایروان در دور زدن تحریم‌های بین‌المللی نقش داشته و مکانیسمی برای صادرات مجدد کالا به روسیه ایجاد کرده است.
پس از امضای شتاب‌زده توافق بلینکن با ارمنستان، انتظار می‌رفت که ایران هم برای امضای توافق مشابهی با ارمنستان خیز بردارد. به ادعای ناظران، به شکلی قابل پیش‌بینی، پس از سفر آرارات میرزویان، وزیر امور خارجه ارمنستان به واشنگتن جهت امضای توافق با بلینکن، او راهی مسکو شد، در حالی‌که معاونش، کوستانیان، به تهران سفر داشت.
هدف از این سفرها، اشتراک گذاری اطلاعات با ایران و روسیه، متحدان ارمنستان بود تا تهران و مسکو بدین طریق از جزئیات توافق آمریکا-ارمنستان مطلع شوند. در همین راستا، سبحانی، سفیر ایران اعلام کرد که توافق استراتژیک امضا شده بین ارمنستان و دولت بایدن با روابط ایران و ارمنستان مغایرتی ندارد و هر دو کشور قصد دارند روابط خود را از تأثیرات خارجی مصون نگه دارند.
چرایی اهمیت ارمنستان برای ایران
از سال ۲۰۲۱، گزارش‌های رسانه‌ای ارمنستان نشان داده که ایران در حال پیگیری توافق استراتژیک با ارمنستان بوده است. در اکتبر ۲۰۲۳، سرلشکر محمد باقری، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ایران در دیدار با آرمن گریگوریان، دبیر شورای امنیت ارمنستان، پیشنهاد اعزام ناظران نظامی ایرانی به مرز مشروط ارمنستان و آذربایجان را مطرح کرد.
ایران ارمنستان را به‌عنوان منطقه‌ای قلمداد کرده و هر بار فرایند عادی‌سازی روابط بین ارمنستان و همسایگانش یعنی آذربایجان و ترکیه را رصد کرده است. همزمان، تهران با پروژه کریدور زنگزور، که قرار است آذربایجان را به جمهوری خودمختار نخجوان و ترکیه متصل کند، مخالفت کرده چرا که این طرح دسترسی ارمنستان به مسیرهای ارتباطی منطقه‌ای را محدود خواهد کرد. اگر ارمنستان اجازه ایجاد مسیرهای ارتباطی از طریق خاک خود را می‌داد، می‌توانست نفوذ ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی خود را تقویت کند.
ایران همچنین به دنبال تضعیف اتحاد راهبردی آذربایجان و اسرائیل و همچنین جلوگیری از شکل‌گیری یک چارچوب استراتژیک بین آذربایجان، اسرائیل و ترکیه است. به ادعای ناظران، تهران با افتتاح بزرگ‌ترین مرکز تجاری خود در ایروان، پایتخت ارمنستان، قصد دارد از این کشور به‌عنوان پایگاهی برای ورود به اتحادیه اقتصادی اوراسیا، تحت رهبری روسیه، استفاده کند. این امر به ایران امکان می‌دهد تا بدون لحاظ کردن محدودیت‌های تحریم‌های غرب، به بازارهای جدید دسترسی داشته باشد و صادرات خود را در بخش‌هایی مانند پتروشیمی، مصالح ساختمانی و کشاورزی که از صنایع کلیدی اقتصاد این کشور هستند، افزایش دهد.
معنای بازگشت ترامپ
حال با انتخاب مجدد دونالد ترامپ به‌عنوان رئیس‌جمهور آمریکا، دولت جدید اعلام کرد که سیاست «فشار حداکثری» که رئیس جمهوری آمریکا در دور نخست ریاستش بدان متوسل شده بود را کلید خواهد زد. این سیاست با این هدف ادعایی تعریف شده که تهران نتواند از طریق کشورهای همسایه مانند ارمنستان تحریم‌ها را دور بزند.
از آنجایی‌که ارمنستان توافقنامه شراکت استراتژیک با ایالات متحده را امضا کرده، واشنگتن می‌تواند از ارمنستان بخواهد که روابط سیاسی، نظامی و اقتصادی خود را با تهران کاهش دهد. دولت ترامپ همچنین قادر است ایروان را از امضای توافق استراتژیک با ایران منع کرده و به‌جای آن، این کشور را فشار قرار دهد تا به عادی‌سازی روابط با همسایگانش تن داده و موانع صلح ادعایی، مانند ادعاهای تجدیدنظرطلبانه ارمنستان در قانون اساسی‌اش درباره سرزمین‌های آذربایجان، را از میان بردارد.
به ادعای ناظران، ایران قصد دارد به واسطه نزدیکی به ارمنستان از این کشور به‌عنوان ابزاری برای تضعیف منافع ژئوپلیتیکی مشترک شرکای آمریکا، یعنی اسرائیل، ترکیه و آذربایجان، استفاده کند. همزمان، سفیر ایران، سبحانی، صریحاً اعلام کرد که ایران به روابط ارمنستان-اتحادیه اروپا به‌عنوان ابزاری برای پیشبرد منافع تهران در اروپا نگاه می‌کند. بنابراین به ادعای گروهی از تحلیلگران، اجرای سیاست فشار حداکثری و تلاش‌های دولت ترامپ برای افزایش تحریم‌های روسیه مستلزم مهار مکانیسم صادرات مجدد ارمنستان و کاهش سطح روابط ارمنستان-ایران است.
