نوبت کاهش ساعت کار

به گزارش اقتصادنیوز ، اجرای طرح ۱۵ روزه شناورسازی ساعت شروع کار دستگاه‌های اجرایی و ادارات دولتی در تهران روز گذشته با موفقیت به پایان رسید و نتایج این طرح حاکی از اثر مثبت آن بر کاهش حجم ترافیک در ساعات پیک صبحگاهی و عصرگاهی است. نمره قبولی این طرح از سوی هر چهار ضلع موثر بر ترافیک پایتخت شامل شهرداری، پلیس راهنمایی و رانندگی، شهروندان و کارشناسان که برخی از آنها مجری، برخی ناظر و برخی مستقیما درگیر ترافیک هستند، استمرار اجرای مدل کامل‌تر این طرح به منظور کاهش بار ترافیک را به یک مطالبه عمومی تبدیل کرده است.

گزارش اولیه معاونت حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران از نتایج اجرای طرح شناورسازی ساعت شروع کار ادارات دولتی در نیمه اول مهرماه حاکی از کاهش میانگین ۲۳ درصدی ترافیک در ساعات پیک صبحگاهی و فقدان «گره ترافیکی» در عمده معابر پایتخت در ساعات پیک ترافیک بر خلاف مهر سال گذشته است. با توجه به اجماع کارشناسان و مدیران اجرایی بر آثار مثبت این طرح موقت بر کاهش حجم ترافیک، انتظار می‌رود اجرای پایدار طرح‌های ناظر بر شناورسازی و کاهش ساعت کار ادارات که دولت نیز سال گذشته با گذراندن مصوبه‌ای آن را در دستور کار قرار داد، به‌عنوان مطالبه عمومی توسط شهردار تهران در جریان جلسات هیات دولت پیگیری شود.

پیشینه اجرای طرح موقت انعطاف ساعت شروع کار در تهران به مصوبه‌ای در دولت باز می‌گردد که تیر سال گذشته ابلاغ شد. در آن زمان هیات دولت با تصویب و ابلاغ برنامه جامع کاهش آلودگی هوای کلان‌شهرها، تکالیف گوناگونی برای دستگاه‌های اجرایی در زمینه مطالعات و اجرای طرح‌هایی پیرامون ارتقای کیفیت سوخت، خروج خودروهای فرسوده از رده و جریمه تردد فرسوده‌ها، کمک به تامین ناوگان حمل‌ونقل عمومی پاک به ویژه مترو در کلان‌شهرها و نوسازی تاکسی‌های فرسوده مشخص کرد. افزون بر این موارد، در قالب یکی از بندهای این مصوبه دولت مسوولیت تشکیل کارگروهی را به سازمان حفاظت محیط‌زیست سپرد که موظف شد ظرف مدت سه ماه یعنی تا مهر سال ۹۵ بسته مدیریت تقاضای سفر را با محوریت «کاهش تغییر ساعت شروع و پایان کار دستگاه‌های دولتی» و «کاهش ایام و ساعات کار و تحصیل در طول هفته» تنظیم و به دولت ارائه کند. با گذشت بیش از یک سال از مصوبه مذکور، این کارگروه تنها چند جلسه موثر تشکیل داده و پیشنهادهایی در این رابطه از سوی اعضای کارگروه مطرح شده که به‌رغم پیگیری سازمان حفاظت محیط‌زیست، هنوز به نتیجه نرسیده است. تجربه جهانی نشان می‌دهد زمان شروع و مجموع ساعت کار در ایران اشکال دارد و نیازمند بازتنظیم است. در بسیاری از کشورها علاوه بر اینکه زمان آغاز کار بعد از ۸ صبح است، تعطیلات پایان هفته نیز دو روز است.

طرح موقت شناورسازی ساعت شروع کار ادارات و بانک‌ها در دو هفته اول مهر که به پیشنهاد شهرداری تهران و با نظر مساعد دولت و ابلاغ از سوی معاون اول رئیس‌جمهوری با هدف کاهش حجم عبور و مرور در ساعات پیک اجرا شد، توانست با توزیع بار ترافیک در بازه زمانی وسیع‌تر، مدت زمان ماندن در ترافیک را کاهش دهد. گزارش اولیه معاونت حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران از آنالیز وضعیت ترافیک در ۱۵ روز اجرای طرح شناورسازی ساعت شروع کار که در اختیار «دنیای اقتصاد» قرار گرفته، حاکی از این است که در هفته اول اجرای این طرح شروع بار اولیه ترافیک در ساعت ۵:۴۵ دقیقه صبح بوده و تا ساعت ۱۰ آخرین علائم پیک وجود داشته است؛ اما اوج ترافیک صبحگاهی به طور میانگین در ساعت ۷:۴۵ ثبت شده است.

به این ترتیب بر خلاف سال گذشته که بار ترافیک صبحگاهی در یک بازه سه ساعته توزیع شده بود، امسال در چهار ساعت توزیع شد و در نتیجه از حجم ترافیک کاسته شد. در طول هفته اول مهر میانگین مدت زمان سفرهای درون‌شهری در ساعات پیک در تهران به طور میانگین ۲۳ درصد کاهش یافت و این عدد در هفته دوم با ۲ واحد درصد نوسان به طور میانگین، تحت تاثیر آغاز سفرهای عزاداران حسینی به سمت هیات‌های مذهبی در ساعات عصر و شب و نیز وقوع ناپایداری‌های جوی تکرار شد. پیک ترافیک عصرگاهی تهران نیز در این مدت از ساعت ۱۶ آغاز شد و تا ساعت ۲۱:۳۰ آخرین نشانه‌های پیک در معابر مشهود بود. در عین حال حجم کاهش حجم ترافیک عصرگاهی با میزان میانگین ۲۳ درصدی نیز در گزارش‌های اولیه معاونت حمل‌ونقل و ترافیک تایید شد که اثبات‌کننده اثر مثبت این طرح بر کاهش ترافیک پایتخت است.

با اثبات نتیجه‌بخش بودن این طرح در گزارش‌های معاونت حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران به‌عنوان متولی اصلی مدیریت ترافیک شهر، اکنون دیگر تردیدی وجود ندارد که بازتنظیم ساعت کار بر میزان ترافیک اثرگذار است. تحلیل مثبت پلیس راهنمایی و رانندگی پایتخت و تایید اثر مثبت اجرای این طرح بر کاهش ترافیک در ساعات پیک نیز نشان می‌دهد که پلیس هم به این شیوه مدیریت تقاضای سفر که اعمال شد، به‌عنوان یک راه‌حل برای مهار ترافیک اعتقاد دارد. کارشناسان اعتقاد دارند اکنون که زمینه حضور دوباره شهردار تهران در جلسات هیات دولت پس از سال‌ها فراهم شده است، فرصت مغتنمی در اختیار شهرداری قرار دارد تا به نیابت از شهروندان و دیگر اضلاع درگیر ترافیک پایتخت، اجرای طرح کامل‌تری را که دولت سال گذشته تصویب کرد به‌عنوان مطالبه عمومی پیگیری کند. در قالب طرح اصلی دولت، مدیریت تقاضای سفر تنها از طریق انعطاف در ساعت شروع کار میسر نمی‌شود، بلکه دو مسیر «تغییر ساعت شروع و پایان کار ادارات دولتی» و نیز «کاهش روزها و ساعات کاری و تحصیلی در طول هفته» به منظور کاهش ترافیک و به دنبال آن کاهش آلودگی هوا هموار شده است.

تحقیقات حاکی است سازمان حفاظت محیط زیست با مشارکت اعضای کارگروه بازتنظیم ساعات و روزهای کار و تحصیل به منظور کنترل آلودگی هوای کلان‌شهرها شامل وزارتخانه‌های آموزش و پرورش، راه‌وشهرسازی، اطلاعات، صنعت و معدن، فرهنگ و ارشاد اسلامی، علوم، تحقیقات و فناوری و نیز سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور و نیروی انتظامی سال گذشته بسته مدیریت تقاضای سفر پیشنهادی را تهیه کرده است. این بسته شامل مواردی از قبیل تاخیر در زمان آغاز کار ادارات و دستگاه‌ها، بازتنظیم زمان شروع کار مدارس، کسبه و اصناف با اختلاف زمانی نسبت به یکدیگر و نیز پیش‌بینی تعطیلات زمستانی دو هفته‌ای در فاصله نیمه آذر تا نیمه دی هر سال بوده است. اما پیگیری برای به نتیجه رساندن ثمره تشکیل جلسات این کارگروه آن‌گونه که باید صورت نگرفته و طرحی که به پیشنهاد دولت کلید خورده، عملا فرصت اجرا پیدا نکرده است. این در حالی است که با توجه به تعامل مثبت میان دولت و مدیریت شهری به دنبال تصدی پست شهرداری تهران توسط محمدعلی نجفی، اکنون فرصت مناسبی برای پیگیری این طرح از سوی مدیریت شهری به ویژه با توجه به اثبات اثر مثبت آن بر کاهش ترافیک ایجاد شده که انتظار می‌رود شهردار آن را مغتنم بشمارد.

افزون بر این لازم است همزمان دو طرح دیگر نیز در جریان حضور شهردار در جلسات هیات دولت به منظور مدیریت ترافیک و به دنبال آن کاهش آلودگی هوای پایتخت دنبال شود.

یکی از این دو طرح «افزایش ساعت فروش برخی از کالاها و خدمات به نیمه شب» است که می‌تواند علاوه بر نجات تهران از شب‌مردگی، مانع همزمانی بخش عمده سفرهای به قصد خرید با سفرهایی که در پیک عصرگاهی در جریان بازگشت افراد شاغل به خانه صورت می‌گیرد، شده و در نتیجه از بار سنگین ترافیک در ساعات پیک عصرگاهی که عموما تا پاسی از شب ادامه دارد، بکاهد. در حال حاضر ساعت مجاز کار عمده مراکز تجاری تا ۲۳ و بعضا تا ۲۴ است و این در حالی است که اگر فردی بخواهد بعد از پایان قطعی بازه پیک ترافیک، یعنی بعد از ساعت ۲۱ به قصد خرید از منزل خارج شود، عملا فرصتی برای رسیدن به مراکز تجاری و جست‌وجو و گشت‌وگذار به قصد خرید را ندارد.

محمد علیخانی، رئیس کمیسیون عمران و حمل‌ونقل شورای شهر تهران با اشاره به اثر مثبت شناورسازی ساعت شروع کار ادارات دولتی در نیمه اول مهرماه بر کاهش بار ترافیک، گفت: افزون بر اینکه امکان استمرار این تجربه کوچک و پربازده در دیگر ایام سال نیز وجود دارد و می‌تواند بر مهار ترافیک فلج‌کننده تهران اثرگذار باشد، راهکارهای دیگری هم در زمینه مدیریت ترافیک وجود دارد که مغفول مانده است. یکی از این راهکارها ۲۴ ساعته شدن برخی از مراکز خدماتی و تجاری در پایتخت است. پیشنهاد علیخانی این است که در هر منطقه شهرداری یک یا چند مرکز تجاری و خدماتی به‌صورت ۲۴ ساعته خدمت‌رسانی کند و به این ترتیب بخشی از سفرهای درون‌شهری به ساعات خلوت نیمه شب منتقل شود تا به این ترتیب از حجم تردد در ساعات پیک به ویژه پیک عصرگاهی کاسته شود. وی در عین حال تایید کرد که عملیاتی شدن این تصمیم نیازمند همکاری بین بخشی و کسب مجوزهای لازم از نهاهای دولتی و حاکمیتی است.

طرح دیگری که باید اجرای آن از طریق حضور شهردار در جلسات هیات دولت پیگیری و تسهیل شود، طرح ترافیکی «مناطق کم‌انتشار آلاینده (LEZ) است که مدیریت شهری از آن با عنوان طرح «کاهش (کنترل آلودگی هوای شهر)» یاد می‌کند. فاز نخست این طرح به‌رغم تغییراتی که با نظر شورای عالی ترافیک در آن اعمال شد، از پاییز سال گذشته اجرا شد و به موجب آن تردد کلیه خودروهای فاقد معاینه فنی در محدوده طرح زوج و فرد ممنوع و جریمه ۲۰ هزار تومانی برای هر ساعت تردد این خودروها در محدوده مذکور منظور شد. اما بر اساس برنامه اولیه قرار بود اجرای آن صرفا سه ماه به طول بینجامد، با این حال اکنون با گذشت حدود سه فصل از اجرای آن، هنوز مخالفت‌هایی در وزارت کشور، پلیس و شورای عالی ترافیک درباره اجرای فاز دوم آن وجود دارد. وحید حسینی، مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای شهر تهران با اشاره به اینکه قطعا پیگیر اجرای فاز دوم این طرح خواهد بود، به اجرای کند این طرح اذعان کرد اما در عین حال گفت: همین میزان پیشرفت طرح مذکور هم گام بزرگی است. سه سال قبل که این شرکت طرح مذکور را مطرح کرد حتی ترمینولوژی این واژه برای همه بیگانه بود، اما امروز این طرح برای عموم مردم شناخته شده و نتیجه مطالعاتی که این شرکت انجام داد در دولت به‌عنوان برنامه و سیاست‌گذاری تصویب شده است.

وی با بیان اینکه به‌طور کلی این طرح هم مصوبه هیات وزیران، هم شورای عالی ترافیک و هم شورای ترافیک تهران را دارد، یادآور شد: ما برای اجرای فاز دو این طرح نیز مصوبه داریم و نیازی نیست که مصوبه جدیدی برای آن دریافت شود. در فاز دوم قرار بود ورود کلیه خودروهای کاربراتوری (اعم از واجد یا فاقد معاینه فنی) در محدوده طرح LEZ (محدوده زوج و فرد)از ساعت ۶:۳۰ تا ۱۹ ممنوع شود که اجرای آن بستگی به نظر شورای عالی ترافیک و وزارت کشور دارد.

حسینی معتقد است در دو سه سال اخیر مقدمات قانونی اجرای این طرح فراهم شده است به نحوی که محدوده طرح زوج و فرد به‌طور کامل به دوربین مجهز شده و سامانه یکپارچه معاینه فنی (سیمفا) شکل گرفته است. به این ترتیب اکنون خودروهای فاقد معاینه فنی از روی پلاک تشخیص داده و جریمه می‌شوند. بنابراین گام‌های پایه برای اجرای فازهای بعدی این طرح برداشته شده است. به اعتقاد وی، طبیعی است که نهادهای دولتی ملاحظات فرهنگی، سیاسی و اجتماعی را نیز برای اجرای فازهای بعدی این طرح لحاظ می‌کنند و به خاطر همین ملاحظات است که هنوز فاز دوم «LEZ» اجرا نشده است. وی ابراز امیدواری کرد با اجرای فاز دوم این طرح جذابیت استفاده از خودروهای بیش آلاینده در تهران از بین برود.  مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای شهر تهران درخصوص نتایج اجرای طرح شناورسازی ساعات و ایام کاری نیز به «دنیای‌اقتصاد» گفت: در برنامه جامع کاهش آلودگی هوا که از سوی دولت تهیه شده است، به موضوع تغییر ساعت شروع و پایان کار و همچنین کاهش ساعات و روزهای کار نیز به منزله یک راهکار اشاره شده اما برای اولین بار است که اجرای عملیاتی آن در قالب یک طرح موقت در دو هفته اول مهر صورت می‌گیرد.

وی با بیان اینکه میزان دقیق تاثیر اجرای این طرح بر کاهش آلودگی هوا در قالب یک پروژه مطالعاتی اندازه‌گیری و اعلام خواهد شد، در عین حال گفت: «مدیریت تقاضای سفر» به‌عنوان یکی از راهکارهای کاهش ترافیک و آلودگی هوا در دنیا پذیرفته شده است و در ایران نیز می‌تواند با مطالعه پیاده شود.محمد رستگاری، معاون پایش و نظارت اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان تهران نیز که در زمره کارشناسان فعال حاضر در نخستین جلسات کارگروه بازتنظیم ساعات و روزهای کار و هفته محسوب می‌شود معتقد است تردیدی در اثر مثبت شناورسازی ساعت کار بر کاهش ترافیک در ساعات پیک صبحگاهی و عصرگاهی وجود ندارد، اما در عین حال گفت: پیگیری این طرح از سوی کارگروه ملی که با مسوولیت سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور تشکیل شده است، صورت می‌گیرد و از اختیارات اداره کل حفاظت محیط زیست استان تهران خارج است.