حیات‌و‌ممات برجام در دست کیست؟

به گزارش اقتصادنیوز؛ تا چندی پیش اغلب کارشناسان غربی به ویژه در رسانه‌های جریان اصلی بر اساس شواهد و نشانه‌ها بر این تحلیل تأکید داشتند که انتخابات ریاست‌جمهوری تأثیر حداقلی بر روند تعامل هسته‌ای ایران و قدرت‌های جهانی با هدف احیای برجام، دارد، و از سوی دیگر بر این باور بودند که توافق احتمالاً تا پیش از تحلیف دولت جدید ایران حاصل خواهد شد.

اما به نظر می‌رسد چنین گمانه‌زنی‌هایی کمابیش غلط از آب درآمده و به باور مایکل هرش، خبرنگار ارشد مجله فارن پالیسی «امیدهای یک توافق سریع -یا هر توافقی- در حال کمرنگ شدن است».

حیات و ممات برجام در دست کیست؟ 

مایکل هرش، معاون سردبیر بخش خبر این نشریه آمریکایی در گزارش تازه خود نوشته است: برخلاف امیدواری‌ها مبنی بر اینکه رهبران ایران ممکن است به دنبال احیای سریع توافق هسته‌ای 2015 «قبل از ورود دولت جدید محافظه‌کار» در ماه آینده باشند، مقامات آمریکایی و اروپایی اکنون مدعی هستند که «موفقیت یا شکست [در احیای برجام] در دستان رئیس جمهور جدید ایران، ابراهیم رئیسی است».

بر اساس این گزارش یک مقام ارشد آمریکایی می‌گوید به نظر می‌رسد که ایران در حال حاضر آمادگی ادامه مذاکرات برای احیای برجام را ندارد و برای ازسرگیری گفتگوها باید تا ماه آینده صبر کرد، یعنی زمانی که رئیسی جایگزین حسن روحانی رئیس‌جمهور میانه‌رو ایران شود.

در هفته های پیش برخی از مشارکت‌کنندگان در مذاکرات وین ادعا می‌کردند که «ایران خواستار امضای توافق قبل از خروج روحانی است تا هرگونه پیامد احتمالی توافق و واکنش عمومی نسبت به مصالحه -به جز عواید ناشی از رفع تحریم های آمریکا- منجر به آسیب به اعتبار رئیس‌جمهور آینده نشود».

اما ظاهراً این گمانه‌زنی نادرست بوده و این اتفاق رخ نخواهد داد. و تطویل و تمدید تأخیرها می‌تواند هرگونه توافق نهایی را - اگر نه غیرممکن- دست‌کم دشوارتر کند.

احتمال خطای محاسباتی

به نوشته فارن پالیسی، برخی از ناظران مدعی‌اند که «اکنون ممکن است ایران بیش از حد در موضع خود پیشروی کند، چراکه امیدوارند با پیشرفت‌های کمی و کیفی در فن‌آوری غنی‌سازی، آمریکایی‌ها را مجبور به مصالحه‌ای بهتر از نگاه ایران کند».

علی واعظ عضو ارشد گروه بین المللی بحران و یکی از مشاوران نزدیک رابرت مالی، مذاکره کننده اصلی ایالات متحده، مدعی شد: «آنها (رهبران ایران) به این نتیجه رسیده اند که گذر زمان به نفع‌شان است و در عرض چند هفته یا چند ماه، قدرت کافی برای گرفتن امتیازات بیشتر را خواهند داشت».

واعظ افزود: «اما اگر آن‌ها فکر کنند که می‌توانند اهرم هسته‌ای خود را سریع‌تر از واکنش غرب تقویت کنند و از این طریق امتیازاتی که غربی‌ها مایل نبودند به دولت روحانی بدهند را به دولت جدید اعطا کنند، این یک اشتباه محاسباتی بزرگ است ... این می‌تواند توافق را نابود کند».

ایران در حال تشکیل تیم مذاکره جدید است

به نوشته مایکل هرش، با تعلیق گفتگوها، محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه فعلی ایران در حال تحویل خلاصه مذاکرات به جانشین خود -که هنوز نامش فاش نشده- است. یک دیپلمات اروپایی گفت: «آنها در حال تشکیل یک تیم جدید مذاکره هستند».

در همین حال، تیم رئیس جمهور ایالات متحده جو بایدن تمایلی به تسلیم امتیازات بیشتری از آنچه قبلاً به تهران ارائه داده، ندارد. و ایران که یک سال پس از خروج دولت ترامپ از توافق در سال 2018 نقض تدریجی تعهدات هسته‌ای خود را آغاز کرده به طور مداوم توانایی خود را در غنی سازی اورانیوم و کاهش زمان گریز هسته‌ای بهبود بخشیده -دقیقاً انواع اقداماتی که برجام مانع انجام آن شده بود.

ایران برای رفع تحریم عجله دارد؟

دنیس راس، دیپلمات ارشد سابق ایالات متحده و عضو موسسه سیاست خاورنزدیک در واشنگتن مدعی شد: «ایرانیان خواهان تخفیف تحریم‌ها هستند و از آن سو با پیشرفت برنامه هسته ای خود در حال ایجاد فشار [بر آمریکا] هستند. آنها به برنامه خود ادامه خواهند داد؛ غنی سازی با سانتریفیوژهای پیشرفته، غنی سازی تا خلوص 60 درصد، تولید فلز اورانیوم و محدودیت دسترسی بازرسان آژانس انرژی هسته ای و …».

دنیس راس افزود: «با این حال [مقامات ایران] خواهان رفع سریع تحریم ها هستند، حتی اگر می‌خواهند نشان دهند که برای تحقق آن عجله ندارند».

بر اساس این گزارش، پیشرفت‌های فنی ایران  علی‌الخصوص سانتریفیوژهای جدید و بسیار سریع IR9 که باعث تغییر در جدول زمان‌بندی گریز هسته‌ای ایران شده، چالشی بحث برانگیز است.

فارن پالیسی در ادامه می‌افزاید: مسئله پیچیده‌‌تر این است که دولت ابراهیم رئیسی احتمالاً خواهان لغو تحریم هایی خواهد شد که ایالات متحده علیه شخص او [با ادعاهای حقوق بشری] اعمال کرده است. اما انجام این کار برای بایدن از نظر سیاسی بسیار دشوار خواهد بود؛ مگر اینکه در ازای آن امتیاز قابل توجهی دریافت کند.

اگر بن‌بست هسته‌ای طولانی شود ...

فارن پالیسی در ادامه مدعی شد که اگر بن بست هسته‌ای طولانی شود، بازگشت به برجام ممکن است با چالش‌های جدی‌تر هم مواجه شود باشد، زیرا محدودیت‌های توافق اصلی دیگر قادر به جلوگیری از پیشرفت هسته‌ای ایران نیستند. نکته‌ای که از ابتدای حصول توافق برجام از سوی منتقدان به شیوه‌های مختلف مطرح شده است.

پیش از این، رافائل گروسی، مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی، درباره برخی از سوالات بی‌جواب درباره اورانیوم کشف‌شده [ادعایی] با منشاء انسانی در مکان‌های اعلام نشده و مهمتر، عدم موافقت ایران با سومین تمدید تفاهم موقت فنی با آژانس هشدار داده است.

به ادعای فارن پالیسی، «اگر ایران مشکلات خود با آژانس بین المللی انرژی هسته ای را تا ماه سپتامبر -زمانی که شورای حکام آژانس تشکیل جلسه می دهد- حل نکند ، این تخلفات به شورای امنیت سازمان ملل گزارش می شود. این می تواند منجر به تحمیل تحریم های سازمان ملل شود و ایران و قدرت های غربی را به جایی که پیش از آغاز مذاکرات احیای برجام بودند برگرداند».

تمرکز بایدن روی برنامه داخلی و مهار چین است

آرون دیوید میلر از بنیاد کارنگی برای صلح بین المللی گفت: «سه ماه آینده برای برنامه داخلی بایدن و ریاست جمهوری او حیاتی خواهد بود. او به حواس پرتی احتیاج ندارد».

وی گفت: «اگر من مشاور سیاسی بایدن بودم، می خواستم این توافق را با آهستگی انجام دهد. هیچ توفیق سیاسی از دستیابی به توافق با ایران برای بایدن وجود ندارد و تقریباً هیچ حاشیه برتری و مزیتی برای تحقق این امر وجود ندارد».

میلر افزود: «جمهوری خواهان از آن [توافق] متنفر هستند و از [سوابق ادعایی] رئیس جمهور جدید برای ضربه زدن به بایدن استفاده می کنند. خیلی از دموکرات های با نفوذ هم همین رویکرد را دوست ندارند».