ژئوپلتیک اتصال ایران به آسیای میانه

به گزارش اقتصادنیوز ؛ پس از تقریباً 15 سال، پیشنهاد ایران برای عضویت دائم در سازمان همکاری شانگهای (SCO) توسط اعضای دائم این اتحادیه تایید شد. امری که به باور جومارت اوتوربایف، نخست وزیر سابق جمهوری قرقیزستان این واقعیت واضح را تأیید می کند که «ایران یک شرکت کننده مهم در تأمین ثبات و امنیت منطقه است و سازمان همکاری شانگهای در حال تبدیل شدن به بستر اولیه این بحث است». اوتوربایف، استاد برجسته مدرسه کمربند و جاده دانشگاه پکن و عضو مرکز بین المللی نظامی گنجوی در مقاله‌ای برای CGTN نوشت:

 پیوستن ایران به سازمان همکاری شانگهای برای هر دو خبر خوبی است.

15 سپتامبر بیستمین سالگرد سازمان همکاری شانگهای (SCO) بود و اجلاس 16 تا 17 سپتامبر برگزار شد. علاوه بر رویدادهای بزرگداشت سالگرد، یک رویداد دیگر نیز از اهمیت یکسانی برخوردار بود: اضافه شدن ایران به سازمان همکاری شانگهای.

پیش از این نیکولای پاتروشف، دبیر شورای امنیت روسیه در 11 آگوست با دریادار علی شمخانی ، همتای ایرانی خود تماس گرفت و درباره همکاری های امنیتی روسیه و ایران ، افغانستان ، سوریه و وضعیت خلیج فارس گفتگو کرد. وی همچنین اعلام کرد که ایران به زودی با تصمیم مشترک کشورهای عضو انجمن به سازمان همکاری شانگهای ملحق می شود. در همان روز ، شمخانی در توئیتی نوشت: "خوشبختانه موانع سیاسی بر سر راه عضویت ایران در توافقنامه شانگهای برداشته شده است و عضویت ایران از طریق تشریفات فنی نهایی می شود."

عضو نهم

همه چیز در سال 1996 با "شانگهای۵" آغاز شد؛ قزاقستان، قرقیزستان، چین، روسیه و تاجیکستان، کمی بعد ازبکستان نیز به به آن‌ها ملحق شد و در سال 2001، SCO با شش عضو موسس تأسیس شد. در سال 2017 هند و پاکستان به عنوان عضو هفتم و هشتم به عضویت این نهاد منطقه‌ای درآمدند که به امنیت، اقتصاد و همکاری های بشردوستانه اختصاص داده شده است. و حالا ایران به عضو نهم شانگهای بدل شده است.

با این حال روند پیوستن ایران ممکن است مدتی طول بکشد. به عنوان مثال ، برای هند و پاکستان ، تقریباً دو سال طول کشید تا مراحل رسمی آنها به پایان برسد. آغاز رسمی مراحل پیوستن ایران به سازمان همکاری شانگهای باید به عنوان یک پیشرفت واقعی شناخته شود زیرا این کشور بیش از 10 سال را در انتظار عضویت کامل صرف کرده است.

عضویت در شانگهای بدون برجام ممکن بود؟

تهران در سال 2005 در سازمان همکاری شانگهای وضعیت ناظر را دریافت کرد و پس از آن در سال 2008 درخواست عضویت دائم کرد. با این حال، تا سال 2015 ، ایران به دلیل تحریم های بین المللی موجود نمی‌توانست در این سازمان پذیرفته شود. طبق قوانین سازمان همکاری شانگهای، کشوری که تحت تحریم شورای امنیت سازمان ملل متحد است نمی‌تواند به عضویت آن درآید. این تحریم ها در سال 2015 هنگامی که تهران و قدرت‌های جهانی درباره محدودسازی برنامه هسته‌ای ایران به توافق رسیدند، لغو شد.

از جمله مزیت‌های گسترده توافق مهم برجام که باعث شد ایران به جای مقابله‌به‌مثل با آمریکا و خروج از برجام، صبر استراتژیک پیشه کند و همچنان در توافق بماند، ملزومات و محصولات قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت (قطعنامه تأیید برجام در سازمان ملل) بود که تمام قطعنامه‌های سهمگین و الزام‌آور قبلی این شورا علیه ایران را لغو کرد. بدون قطعنامه ۲۲۳۱ و برجام -توافقی که جنگ تمام‌عیار محمد بن‌سلمان، بنیامین نتانیاهو و دونالد ترامپ برای نابودی آن کافی نبود و ازطوفان «فشار حپاک»- اساساً عضویت ایران در سازمان شانگهای حتی قابل بررسی هم نبود.

و اگرچه عضویت ایران در شانگهای بدون برجام غیرممکن بود اما حتی برجام نتوانست درهای شانگهای را به روی تهران بگشاید. چراکه به طور غیرمنتظره‌ای، تاجیکستان برنامه ایران را مسدود کرد، هرچند که مدتها بین همه کشورهای SCO هماهنگ‌ترین روابط را با ایران داشت. دوشنبه تهران را به حمایت از حزب رنسانس اسلامی تاجیکستان متهم می‌کرد.

با این حال ظاهراً از مدتی پیش با میانجی‌گری روسیه، موضوع میان دو طرف حل و فصل شد..طرفین این درگیری را حل کردند. ابراهیم رئیسی ، رئیس جمهور ایران شخصاً برای شرکت در اجلاس به دوشنبه سفر کرد و این اولین سفر خارجی وی از زمان انتخاب به عنوان رئیس‌جمهور بود.

بسیاری از کارشناسان معتقدند که فعالیت پیشگیرانه مسکو در تلاش برای تعدیل موضع تاجیکستان در قبال ورود ایران به سازمان همکاری شانگهای نقش داشته است. در جلسه شورای وزیران خارجه کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای که در ماه ژوئیه در شهر دوشنبه برگزار شد ، روسیه به صراحت گفت: "مدتهاست که به طور مثبت درخواست ایران برای عضویت در این سازمان بررسی شده است."

نقش محوری ایران در حل مسائل افغانستان

وظیفه اصلی سازمان همکاری شانگهای بحث و اتخاذ اقدامات مشترک در مورد مسائل امنیتی منطقه است. ایران کشوری قدرتمند و تأثیرگذار است که بدون آن نمی‌توان مشکلات امنیتی منطقه را به طور کامل حل کرد. به عنوان مثال، بدون مشارکت ایران ، بعید است که وضعیت افغانستان حل شود.

بنابراین، عضویت دائم تهران در این نهاد این واقعیت واضح را تأیید می کند که ایران یک شریک مهم در تأمین ثبات و امنیت منطقه است و سازمان همکاری شانگهای در حال تبدیل شدن به بستر اولیه این بحث است. همه از مشارکت ایران سود خواهند برد.

حتی با چشم غیر مسلح، می توان به وضوح مشاهده کرد که سازمان همکاری شانگهای به مؤثرترین سازمان بین المللی برای تأمین امنیت منطقه‌ای در اوراسیا تبدیل شده است.

مهمترین چیز در روابط بین‌المللی و شخصی اعتمادسازی بین دولت‌ها یا ملت‌ها است. تنها با تلاش مشترک شرکا می‌توان فضای اعتماد ایجاد کرد و از طریق  تعامل منظم، روابط گسترده و فعالیت‌های مشترک، آن را حفظ نمود.

اکنون آشکار می‌شود که ایجاد فضای اعتماد بین اعضای سازمان همکاری شانگهای بدون شک اقدامات جمعی و پرانرژی آنها برای احیای وضعیت در افغانستان را در پی خواهد داشت، که با پیوستن ایران، دقیقاً در مرکز ثقل منطقه تحت پوشش شانگهای واقع خواهد شد. یک افغانستان قابل پیش بینی، باثبات و مرفه به نفع همه همسایگان آن است.

ایران با پیوستن به سازمان همکاری شانگهای، بدون شک به همه شرکای خود نزدیک می‌شود و در کمیسیون های مشترک بین‌المللی متعددی در پروژه های تجاری و بشردوستانه کار می‌کند. هم ایران و هم سازمان همکاری شانگهای قوی‌تر می‌شوند که این به نفع همه مردم ساکن در منطقه خواهد بود.

مزایای اتصال ایران به آسیای میانه

نیکی‌اسیا نیز در گزارشی نوشته است:‌ گروه تحت رهبری چین و روسیه در میان ترس برای مقابله با سرریز افراطی گری از افغانستان، گسترش می‌‌یابد.

کارشناسان می گویند پیوستن ایران به سازمان همکاری شانگهای باعث نفوذ بیشتر تهران بر آسیای مرکزی -از جمله همسایه جنگ زده‌اش افغانستان- خواهد شد.

شی جین پینگ، رئیس جمهور چین در سخنرانی خود در شورای سران کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای گفت: «امروز، اقداماتی را برای پذیرش ایران به عنوان عضو دائم سازمان همکاری شانگهای، و عربستان سعودی ، مصر و قطر به عنوان شرکای گفتگوی جدید آغاز خواهیم کرد."

طبق ترجمه انگلیسی که توسط شینهوا خبرگزاری رسمی چین به اشتراک گذاشته شده است ، شی گفت که او اطمینان دارد که "خانواده رو به رشد سازمان همکاری شانگهای، سازندگان صلح جهانی ، مشارکت کننده در توسعه جهانی و مدافعان نظم بین المللی" خواهند بود.

هارش. پانت ، رئیس برنامه مطالعات استراتژیک در بنیاد تحقیقات ناظر در دهلی نو، به نیکی آسیا گفت که گنجاندن ایران به عنوان یک عضو آن را "بخشی ارگانیک تر از سیستم بزرگتر آسیای میانه و خاورمیانه می کند".

وی خاطرنشان کرد که تهران با چالش هایی که از افغانستان ناشی می شود روبرو است و می خواهد بر کشور آشفته و منطقه اطراف خود نظارت داشته باشد.

ایران سابقه طولانی در روابط فرهنگی و سیاسی با افغانستان دارد و میزبان 780،000 پناهنده افغان ثبت شده به همراه 2 میلیون پناهنده بدون سند است.

سازمان همکاری شانگهای - که دو دهه پیش تأسیس شد به غیر از چین، روسیه و تاجیکستان، همچنین شامل هند، قزاقستان، قرقیزستان، پاکستان و ازبکستان به عنوان اعضای دائمی می شود. بلاروس و مغولستان نیز ناظر هستند ، در حالی که چندین کشور دیگر دارای موقعیت شریک گفتگو هستند.

 پانت گفت که از دیدگاه دیگر اعضا ، مهمترین نگرانی کنونی عواقب خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان است، نشتی آن احتمالاً ابتدا در آسیای مرکزی احساس می شود. دولت‌های منطقه و روسیه می‌خواهند اطمینان حاصل کنند که "اسلام افراطی طالبان نباید در آسیای میانه گسترش یابد".

پانت استدلال کرد که "داشتن ایران در کابین، امکان سیاستگذاری بهتر و رویکرد جامع تری را برای برخورد با چالش‌های منطقه فراهم می کند."

نارندرا مودی، نخست وزیر هند در سخنرانی خود در نشست عمومی اجلاس سازمان همکاری شانگهای ، تهدید رادیکالیزاسیون را برجسته کرد. وی گفت: «بزرگترین چالش ها در این [منطقه] مربوط به صلح ، امنیت و بی‌اعتمادی است و علت اصلی این مشکلات افزایش رادیکالیسم است. تحولات اخیر در افغانستان این چالش را [حتی] آشکارتر کرده است [و] سازمان همکاری شانگهای باید در این زمینه ابتکار عمل داشته باشد».

در همان زمان ، مودی از ایران به عنوان یک کشور عضو جدید در کنار شرکای جدید گفتگو استقبال کرد. وی در این اجلاس ، که برخی از رهبران شخصاً در آن شرکت کردند ، گفت: "گسترش SCO نشان دهنده نفوذ روزافزون سازمان ما است."

انگیزه‌های ضدغرب

در حالی که افغانستان ممکن است یکی از دغدغه های اصلی ایران باشد، عضویت آتی آن در سازمان همکاری شانگهای نیز می‌تواند به آن کمک کند تا روابط قوی تری با چین و روسیه - بزرگترین نیروهای این گروه - ایجاد کند.

پانت گفت: «ایران همچنین به طور وسیعی در یک اردوگاه [مانند چین و روسیه] قرار دارد به این معنا که یک قدرت ضد آمریکایی و ضد غربی در خاورمیانه است و به تهران این امکان را می دهد تا روابط خود را با پکن و مسکو نیز به طور اساسی توسعه دهد».

این انگیزه ضدغربی در سخنان خود رئیسی هم موج می‌زد. رئیسی در سخنرانی خود در اجلاس عمدتا بر اصلی ترین هدف خود در سیاست خارجی تاکید کرد که گسترش روابط سیاسی ، اقتصادی و فرهنگی با کشورهای منطقه و حفاظت از ایران در برابر تحریم‌های غرب است.

وی گفت موقعیت ژئوپلیتیک ایران، جمعیت، منابع انرژی، پتانسیل حمل و نقل، نیروی کار و فرهنگ می تواند حرکت معناداری را برای برنامه های اصلی منطقه‌ای ، از جمله ابتکار کمربند و جاده چین، فراهم کند.

رئیسی گفت: «جهان وارد دوره جدیدی شده است. هژمونی و یکجانبه گرایی در حال شکست است. توازن بین المللی به سمت چندجانبه گرایی و توزیع مجدد قدرت به نفع کشورهای مستقل پیش می رود».

در همین راستا، رئیس جمهور ایران از تحریم ها یا تروریسم اقتصادی به عنوان موانع اصلی پیشرفت منطقه یاد کرد و از کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای خواست ساختارها و سازوکارهایی را برای مبارزه با تحریم ها به صورت گروهی ایجاد کنند.

وی گفت: تحریم های یکجانبه تنها علیه یک کشور نیست. همانطور که در سالهای اخیر آشکار شده است ، تحریمها کشورهای مستقل بیشتری ، به ویژه اعضای سازمان را مورد هدف قرار داده است.

رئیسی در مورد توافق هسته ای گفت که دیپلماسی را ابزاری برای تأمین منافع ملی می‌داند. اما او گفت که این تنها زمانی مؤثر است که همه کشورها به آن پایبند باشند.

وی در پیامی به آمریکا گفت: «متأسفانه برخی از کشورها معتقدند که می توانند با استفاده از ابزارهای تهدید و فشار دیپلماسی را به نفع خود تمام کنند». رئیس جمهور ایران گفت هیچ چیز نمی تواند فعالیت های هسته ای مسالمت آمیز ایران را متوقف کند.

رئیسی همچنین قرار بود شخصاً با ولادیمیر پوتین ، رئیس جمهور روسیه ملاقات کند، اما پس از اینکه پوتین مجبور به قرنطینه شد این دو توافق کردند که در آینده‌ای نزدیک ملاقات کنند.