هزینه اقامت تیم‌های مذاکره‌کننده را چه کسی می دهد؟/ماجرای عکس های یک دقیقه ای در مذاکرات

هزینه اقامت تیم‌های مذاکره‌کننده

معمولا مذاکرات در سالن‌های ملاقات همان هتل محل اقامت هیات ایرانی صورت می‌گیرد. در زمان برگزاری سلسله‌مذاکرات هسته‌ای در بین سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۴، هزینه‌های سالن ملاقات را یک‌بار ایران و یک بار طرف مقابل (اعضای ۱+۵) پرداخت می‌کردند. هزینه‌های اتاق‌های هتل را نیز هر هیات خود حساب می‌کند.

تفاوت محیط باز با محیط بسته

معمولا زمانی که مذاکرات وارد مراحل حساس و تعیین‌کننده می‌شود، اکثرا هیات‌های حاضر در محل مذاکرات سعی دارند برای جلوگیری از شنود مذاکرات و دستیابی به تصمیم‌گیری‌های محرمانه، مذاکرات را در محلی خارج از هتل (مثلا در حال پیاده‌روی) یا در محیط‌های باز صورت دهند. این روند، پس از افشای حملات سایبری و جاسوسی از سه هتل کوبورگ در وین، اینترکانتیننتال در ژنو و بوریواژ در لوزان توسط رژیم‌صهیونیستی شدت بیشتری به خود گرفت. خصوصا هیات مذاکره‌کننده ایرانی به‌وضوح می‌داند که سالن مذاکرات یا حتی اتاق‌های محل اقامت دیپلمات‌ها، محل قابل اطمینانی برای رد و بدل شدن پیام‌ها و تصمیم‌گیری‌های مهم در خصوص مذاکرات نیست.

عکس‌های یک‌دقیقه‌ای

معمولا زمانی که مذاکرات در محل سالن جلسات آغاز می‌شود، بنابر صلاحدید هیات‌های مذاکره‌کننده و با اعلام مسئولان تشریفات، عکاسان خبری (و نه خبرنگاران) برای دقیقه‌ای در محل نشست حضور پیدا می‌کنند و از زاویه‌ای خاص (که همه عکاسان در آن باید مستقر باشند) از هیات‌های مذاکره‌کننده تصویربرداری می‌کنند. بی‌دلیل نیست که معمولا تصاویر منتشرشده از هیات‌های مذاکره‌کننده و سالن مذاکره، در اکثر رسانه‌ها یکسان بوده یا از یک زاویه گرفته می‌شود.

آغاز جنگ توییتری در پایان هر دور از مذاکرات

معمولا زمانی که مذاکرات به نقطه اوج خود می‌رسد یا مباحثی خاص در مذاکرات به محل اختلاف طرفین تبدیل می‌شود، لحظاتی قبل از ترک محل مذاکرات جنگ توییتری میان تحلیلگران، کارشناسان و خبرنگاران حاضر در محل مذاکرات آغاز می‌شود. هر یک از این افراد سعی دارند در توییتر خود، آنچه گمانه‌زنی یا بعضا اخبار دست‌اول از مذاکرات می‌خوانند را مخابره کنند. در برخی موارد نیز دیپلمات‌ها یا حتی شخص نمایندگان هیات‌های مذاکره‌کننده، برخی اخبار ویژه را بلافاصله پس از پایان نشست یا حتی در حین مذاکرات، به برخی خبرنگاران یا تحلیلگران حاضر انتقال می‌دهند.

میزبان‌هایی که به جشن توافق می‌اندیشند

معمولا هیات‌های مذاکره‌کننده، با مقامات وزارت امور خارجه کشور میزبان مذاکرات و دیدارهایی برگزار می‌کنند. با این حال، کشور میزبان در مذاکرات نماینده‌ای ندارد. هدف مقامات کشور میزبان از برگزاری مذاکرات چندجانبه و طولانی‌مدت، تقویت پرستیژ بین‌المللی خود است. در صورتی که مذاکرات در مسیر رسیدن به توافق نهایی قرار گیرد، مسئولان تشریفات وزارت امور خارجه کشور میزبان، جشن یا مراسمی را جهت امضای سند مورد توافق تدارک می‌بینند. انعقاد توافق نهایی، یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌های کشور میزبان محسوب می‌شود زیرا معمولا نام آن کشور در کنار توافق درج می‌شود. به عنوان مثال توافق موقتی که سال ۱۳۹۲ میان ایران و اعضای ۱+۵ بسته شد به نام توافق ژنو یا در برخی موارد برجام با نام توافق وین شناخته می‌شود.

جملاتی که همه به شنیدن آن عادت دارند!

مذاکرات سازنده است، هنوز هیچ چیز مشخص نیست، طرفین مذاکره انگیزه دارند، هنوز نمی‌توان درخصوص قطعیت توافق اظهارنظر کرد، هنوز مسیر زیادی تا توافق داریم، اختلافات به قوت خود باقی است و ... از جمله جملاتی هستند که خبرنگاران در کنفرانس‌های رسمی مسئولان و نمایندگان مذاکره‌کننده به ثبت و ضبط آنها عادت دارند. این جملات معمولا از سوی اکثر نمایندگان هیات‌های مذاکره‌کننده پس از هر جلسه بیان می‌شود و البته چندان نیز مورد استقبال مخاطبان قرار نمی‌گیرد!

تمدیدهای دردسرساز برای خبرنگاران

گرچه در برخی ادوار مذاکرات، تاریخ و حتی ساعت هر دور از مذاکرات مشخص بوده و طبق همان برنامه عمل می‌شود اما در مواردی مانند آنچه اخیرا در وین شاهد آن هستیم، طول مدت زمان مذاکرات باز است. به‌عبارت بهتر، بنابر صلاحدید رئیس کمیته مشترک برجام و اعضای شرکت‌کننده، نشست‌های سیاسی یا کارشناسی با حضور هیات‌های مذاکره‌کننده تمدید می‌شود. این موضوع برای خبرنگارانی که از کشورهای مختلف جهت پوشش مذاکرات حضور پیدا می‌کنند بسیار دردسرساز است.

مراقب باشید! جلسه محرمانه است

گرچه در دوران شیوع کرونا خبرنگارها کمتر در محل برگزاری نشست کمیته مشترک برجام در وین حاضر می‌شوند اما معمولا هیات‌های مذاکره‌کننده، برای خبرنگاران رسانه‌های داخلی خود جلساتی را به‌عنوان جلسات محرمانه یا off the record برگزار می‌کنند. در این جلسات معمولا نکاتی که به صورت معمول و در مصاحبه‌های رسمی از سوی دیپلمات‌ها بیان نمی‌شود، مورد توجه قرار می‌گیرد و خبرنگاران به صورت جزئی‌تری نسبت به روند مذاکرات آگاه می‌شوند. البته به قول برخی صاحب‌نظران رسانه، جلسات محرمانه دیپلمات‌ها برای خبرنگاران، در حقیقت شامل نکاتی می‌شود که آنها مشتاق هستند از طریق اصحاب رسانه به مخاطبان درز پیدا کند! البته دیپلمات‌هایی که جلسه را با خبرنگاران برگزار می‌کنند در ابتدای جلسه تاکید می‌کنند: «مراقب باشید! جلسه محرمانه است! لطفا این نکات به بیرون درز پیدا نکند!» این قاعده شامل اکثریت قریب به اتفاق جلسات محرمانه از سوی هیات‌های دیپلماتیک شرکت‌کننده در مذاکرات برجام می‌شود. البته همان‌طور که اشاره شد، تنها فایده شیوع ویروس کرونا این است که محل مذاکرات به کانون تجمع خبرنگاران و مطالبه‌گری آنها درخصوص کم‌وکیف گفت‌وگوها تبدیل نمی‌شود!

چه کسانی کمتر مصاحبه می‌کنند؟

معمولا در بین هیات‌های حاضر در مذاکرات وین، دیپلمات‌های چینی تمایل کمتری درخصوص مصاحبه با رسانه‌ها دارند. سرپرست تیم مذاکره‌کننده چینی، مواضع خود را معمولا هنگام بازگشت به کشورش و در مصاحبه با رسانه‌های رسمی چینی مطرح می‌کند. در مقابل نمایندگان ایرانی، آمریکایی، روسی و اروپایی روایتگر مواضع خود و شرح حال مذاکرات در گفت‌وگو با رسانه‌های مختلف هستند.

زبان بدن در مذاکرات

بدون شک زبان بدن در حوزه روابط بین‌الملل و مذاکرات دیپلماتیک، یکی از فاکتورها و مؤلفه‌هایی است که خبرنگاران، مخاطبان و تحلیلگران با استناد به آنها بسیاری از وقایعی که پشت میز مذاکره اتفاق افتاده را تفسیر می‌کنند. به‌عنوان مثال، در جریان برگزاری مذاکرات هسته‌ای ایران و اعضای ۱+۵ در بین سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۴، لوران فابیوس، وزیر خارجه فرانسه در برخی موارد با تکان‌دادن سر خود پس از خروج از اتاق مذاکرات (به نشانه نارضایتی) خبر شکست در برخی توافقات را به رسانه‌ها مخابره می‌کرد. حتی سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه نیز با بازکردن کراوات خود در پایان یکی از ادوار مذاکرات (به نشانه نفسگیر و نامطلوب بودن مذاکرات) پیام خاصی را به رسانه‌ها مخابره کرد. البته در حال حاضر و در جریان مذاکرات موسوم به احیای برجام در وین، با توجه به حضور اندک خبرنگاران در محل مذاکرات، دیپلمات‌ها کمتر از زبان بدن خود در انتقال پیام‌ها استفاده می‌کنند.

از دیپلماسی پنهان تا دیپلماسی آشکار

معمولا در ماورای مذاکرات رسمی میان اعضای ۱+۴ در وین، برخی رسانه‌ها نیز سعی دارند از نقش کشورهایی که بیرون از گود مذاکرات هستند در اثرگذاری بر مواضع مذاکره‌کنندگان کشورهای عضو، پرده بردارند. در این میان، اخباری در میان مذاکرات در خصوص رایزنی‌های پنهان کشورهایی مانند عربستان سعودی و امارات متحده عربی با تروییکای اروپایی (بر سر شرایط بازگشت به برجام) یا مذاکرات پشت پرده و همزمان کاخ سفید و رژیم صهیونیستی و همفکری این دو در قبال موضوعات متعددی که در مذاکرات مطرح می‌شود، منتشر می‌شود. این اخبار با توجه به تاثیری که در فضای مذاکرات می‌گذارد، مورد توجه بسیاری از تحلیلگران قرار می‌گیرد.