کلاف سردرگم مذاکرت وین باز می‌شود؟

اختلاف ایران و اروپا درباره ادامه مذاکرات

این در حالی است که گزارش‌ها حاکی از اختلاف جدی بین ایران و قدرت‌های اروپایی، بر سر ادامه‌ی این دور از مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در وین است که روز ۸ آذر آغاز شد.

منبع گفته است بر سر این‌که دور جاری مذاکرات، چه مدت به طول خواهد انجامید، تنش‌هایی وجود دارد. منبعی دیگر می‌گوید ایران به دنبال آن است که این دور از مذاکرات را با ایجاد تفاهم بر سر "چارچوب" اصلی به پایان برساند.

در حالی که بنا بر گزارش‌ها، اهمیت مذاکرات این هفته برای دیپلمات‌های اروپایی تأکید بر سرنوشت مذاکرات هسته‌ای ایران است، طرف ایرانی اصرار دارد تا زمانی که لازم باشد به مذاکره در وین ادامه دهد.

بر اساس گزارش رویترز، روز  ۹ آذر دیپلمات‌های اروپایی ادعا کردند "اگر آن‌ها [ایران] این هفته نشان ندهند که درباره‌ی این مسئله جدی هستند، به مشکل بر خواهیم خورد." روز بعد، رسانه‌های ایرانی توضیح دادند که طرف اروپایی خواستار این است که مذاکرات "خیلی زود" به پایان برسد.

روزنامه‌ی اسرائیلی هاآرتص روز ۱۰ آذر به نقل از مقامات آمریکایی نوشت دور فعلی مذاکرات روز ۱۱ یا ۱۲ آذر به پایان خواهد رسید. جلسه‌ی عمومی اولیه‌ی این دور مذاکرات روز ۸ آذر برگزار شد.

روز ۱۰ آذر همچنین یک مذاکره‌کننده‌ی ارشد ایرانی به شبکه‌ی دولتی پرس‌تی‌وی گفت ایران "آماده‌ است تا زمانی که لازم است به گفتگوی فشرده ادامه دهد، [اما] حاضر نیست مطالبات اصلی خود و حقوق ملت ایران را قربانی ضرب‌الاجل‌ها و زمان‌بندی تصنعی کند." قدرت‌های غربی تأکید کرده‌اند که از هرگونه طولانی شدن مذاکرات پرهیز خواهند کرد.

ایران به‌دنبال تعیین چارچوب اصلی در دور هفتم است؟

یک منبع مطلع به شرط ناشناس ماندن به امواج.مدیا گفته است ایران به همتایان خود در گروه ۱+۴ (بریتانیا، فرانسه، چین، روسیه و آلمان) اعلام کرده است که مایل است دور فعلی مذاکرات را تا زمانی که پیشرفت چشمگیری حاصل شود، ادامه دهد.

به گفته‌ی این منابع، یکی از اهداف مطلوب ایران این است که نشست اخیر را با اجماع بر سر یک "چارچوب" اصلی به پایان برساند. یکی از این منابع تأکید کرد دور کنونی مذاکرات "حداقل" تا ۱۲ آذر ادامه خواهد داشت، هرچند که او معتقد است ادامه‌ی مذاکرات به نتیجه روز ۱۱ آذر بستگی داشته است.

مقامات ایران آمادگی و عزم جدی خود را برای تعامل جهت دستیابی به توافق اعلام کرده‌اند. هم‌زمان، تهران اشاره کرده است که در صورت "حسن نیت" آمریکا می‌توان به یک توافق خوب رسید. برای مثال برآورده کردن درخواست جمهوری اسلامی در ماه‌های گذشته، مبنی بر آزادسازی ۱۰ میلیارد دلار بلوکه شده از دارایی‌هایی ایران، می‌تواند یکی از این اقدامات باشد. این دارایی ایران در حال حاضر در حساب‌های خارجی مسدود شده است.

حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه‌ی ایران، روز ۱۱ آذر در توییتی نوشت: "مذاکرات وین با اولویت اساسی رفع تحریم‌ها و با جدیت جریان دارد." او با تأکید بر این‌که "اگر غرب حسن نیت نشان دهد، توافق خوب در دسترس است" اظهار داشت که ایران به دنبال "مذاکراتی منطقی و‌ نتیجه محور"است.

جزئیات اختلاف‌ها و محتوای مذاکرات

در عین حال، جزئیات مطرح‌شده در مذاکرات وین نیز در حال آشکار شدن است. مذاکرات کارشناسی امسال در دو کارگروه متشکل از نمایندگان ایران و گروه ۱+۴ انجام شده است. یک گروه بر مسیر هسته‌ای ایران و گروهی دیگر بر لغو تحریم‌ها علیه ایران متمرکز شده‌اند.

با توجه به پافشاری ایران بر رفع تحریم‌های آمریکا، کارگروه لغو تحریم‌ها یک بار ۹ آذر و بار دیگر روز بعد تشکیل جلسه داد. کارگروه هسته‌ای روز ۱۰ آذر تشکیل شد. این ترتیب‌گذاری در جلسه‌ی عمومی اولیه در روز ۸ آذر به اصرار تیم جدید ایران مبنی بر رفع تحریم‌ها صورت گرفت.

خبرگزاری ایسنا روز ۹ آذر در گزارشی نوشت در نشست کارگروه لغو تحریم‌ها ایران خواسته‌های خود برای لغو تحریم‌ها را به صورت "دسته‌بندی‌شده" و "مشخص" به اعضای برجام ارائه کرده است. در این گزارش همچنین توضیح داده شده است که مذاکرات فنی و کارشناسی بر اساس "متون پیش‌نویس" به دست‌آمده در شش دور مذاکرات قبلی در سال جاری، صورت گرفته است.

در عین حال ایسنا گزارش داد که باقری در جلسه‌ عمومی روز دوشنبه ۸ آذر تأکید کرد که  "تغییراتی شکلی و محتوایی [در متن پیش‌نویس] در مسیر مذاکرات قاعدتاً باید انجام گیرد."

خبرگزاری تسنیم روز ۹ آذر نوشت مهم‌ترین مانع در مسیر "تفاهم حداکثری" در وین، "اصرار" طرف‌های اروپایی بر لزوم نظرخواهی "مورد به مورد" آن‌ها از آمریکا است.

این خبرگزاری همچنین مدعی شد هیئت ایرانی به کشورهای اروپایی تأکید کرده است که باید استقلال خود را از آمریکا حفظ کنند.

ایران اعلام کرده است که خواستار لغو تمامی تحریم‌های اعمال شده توسط ترامپ، جبران خسارت و تضمین عدم خروج مجدد آمریکا از توافق است.

با این وجود، ایسنا روز ۱۰ آذر نوشت تهران نگران دریافت هر نوع ضمانت رسمی و غیررسمی نیست چرا که "عادی‌سازی روابط اقتصادی و تجاری با ایران از سوی آمریکا و اروپا" می‌تواند تضمینی مطمئن‌تر از قول جو بایدن، رئیس جمهوری آمریکا باشد. این نشان‌دهنده‌ی میزان انعطاف‌پذیری ایران بر سر این درگیری کلیدی است.

یک تیر و دو نشان؟

با توجه به اصرار تیم ایران مبنی بر ماندن در وین تا زمان نتیجه‌گیری از مذاکرات، به نظر می‌رسد ایران تلاش دارد با یک تیر دو نشان بزند؛ از طرفی در داخل کشور، تیم مذاکره‌کننده می‌خواهد به مردم ثابت کند تمام تلاش خود را برای احیای برجام انجام می‌دهد، تا معیشت مردم را بهتر کند. از طرفی دیگر، به نظر می‌رسد ایران با این رویه تلاش دارد تا در صورت شکست در مذاکرات از سرزنش احتمالی و در عین حال از دست دادن امتیازات عمده جلوگیری کند.

موانع همچنان باقی است

در طول مذاکرات هسته‌ای، هم ایران و هم آمریکا نسبت به نیات طرف مقابل ابراز بدبینی کرده‌اند.

آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه‌ی آمریکا روز ۱۱ آذر گفت "در آینده‌ی بسیار نزدیک" معلوم خواهد شد که آیا ایران برای دستیابی به توافق در مذاکرات برنامه‌ی جامع اقدام مشترک (برجام)، حسن نیت دارد یا خیر. بلینکن همچنین گفت لفاظی‌های اخیر ایران جایی برای خوش‌بینی باقی نگذاشته است.

حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه‌ی ایران در همان روز در تماسی تلفنی با همتای ژاپنی خود، تأکید کرد "تهران با عزم جدی و دستورکار روشن و منطقی‌شده به وین رفته است." وی در ادامه گفت: "اما درباره‌ی اراده و نیت آمریکا و سه کشور اروپایی [برای دستیابی به توافق] خوش‌بین نیستیم."

در همین حال، هر دو طرف مذاکره، یعنی ایران و آمریکا به طور جداگانه با مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دیدار کرده‌اند. رافائل گروسی اخیراً برای توافق بر سر دسترسیز آژانس به دوربین‌های یک سایت هسته‌ای که قطعات سانتریفیوژ تولید می‌کند، به تهران سفر کرده بود. این سایت هسته‌ای اوایل سال جاری هدف حمله‌‌ای قرار گرفت که اسرائیل به انجام آن متهم است و تجهیزات نظارتی این سایت را دچار آسیب کرد. با این وجود، هنوز تفاهم مشترکی میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که به نتیجه‌ای نهایی منجر شود، حاصل نشده است.

علی باقری ‌کنی، مذاکره کننده‌ی ارشد ایران در وین، روز ۱۱ آذر با گروسی دیدار کرد. او در مورد این دیدار در توییتی نوشت: "گفتگوهای مثمر ثمری با هدف تداوم همکاری‌های فنی میان ایران و آژانس داشتم."

رابرت مالی، نماینده‌ی ویژه‌ی آمریکا در امور ایران نیز در همان روز با گروسی دیدار کرد. هر دو طرف درباره‌ی "مذاکرات برجام" و "نقش ضروری راستی‌آزمایی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی" در این توافق صحبت کردند. 

 با وجود تنش‌های ظاهری بر سر سرعت و ادامه‌ی دور کنونی مذاکرات، بازخوردهای مثبتی در فضای عمومی دیده شده است.

با این حال، موانع همچنان باقی است؛ بر سر موضوعاتی مثل معیار و ضمانتی برای جلوگیری از خروج دوباره‌ی آمریکا از توافق و فقدان فهم مشترک از این‌که چه تحریم‌هایی "نافی" برجام هستند، هنوز اختلاف نظر وجود دارد. دولت بایدن به طور مداوم از لغو صدها تحریم اعمال شده توسط ترامپ تنها به دلیل این‌که در دسته‌ی تحریم‌های غیرهسته‌ای قرار دارند، خودداری کرده است.

پیشرفت در کارگروه هسته‌ای بیش از هر زمان دیگری تابع اتفاقاتی است که در کارگروه لغو تحریم‌ها رخ می‌دهد. با این اوصاف، باید توجه داشت که مسائل کلیدی مثل توسعه‌ی سانتریفیوژهای پیشرفته در ایران و همچنین سطوح فعلی غنی‌سازی، بسیار فراتر از محدودیت‌های برجام است.

ارائه پیش‌نویس از سوی ایران

بعد از سه روز گفتگو، رسانه‌های ایران گزارش داده‌اند که آمریکا و سه کشورهای اروپایی امضاکننده‌ی برجام (انگلستان، فرانسه و آلمان) در وین به زودی مواضع خود را در مورد طرح‌های پیشنهادی ایران اعلام خواهند کرد.

علاوه بر طرح‌های پیشنهادی ارائه شده به دو کارگروه هسته‌ای و لغو تحریم‌ها که نمایندگانی از هر دو طرف را شامل می‌شود، مذاکره‌کنندگان ایرانی می‌گویند سند سومی در مورد راستی‌آزمایی لغو تحریم‌ها بعداً ارائه خواهد شد.

رسانه‌های ایران نیز از اقدامات احتمالی در مقابل واکنش‌های غرب به پیشنهادهای ایران در وین خبر داده‌اند. هر دو کارگروه متشکل از نمایندگان ایران و ۱+۴ (انگلستان، فرانسه، چین، روسیه و آلمان) هستند. یک گروه بر گام‌های هسته‌‌ای ایران و گروه دیگر بر رفع تحریم‌ها علیه ایران تمرکز دارد.

تأکید خبرگزاری‌های داخلی بر اختلاف میان اروپایی‌ها

خبرگزاری تسنیم، گزارش داده است روز ۱۱ آذر کارگروه‌های هسته‌ای و رفع تحریم برای تبادل نظر درباره‌ی پیش‌نویس ارائه‌شده از جانب ایران دیدار کرده‌اند.

این خبرگزاری به نقل از یک منبع ناشناس گفت که اواخر روز ۱۱ آذر می‌توان "ارزیابی اولیه‌ای" از میزان جدی بودن آمریکا و سه کشور اروپایی امضاکننده‌ی برجام (E3) داشت.

خبرگزاری مهر روز ۱۱ آذر نوشت که "احتمالاً" طرف غربی موضع خود را در برابر دو سند ارائه‌شده از هیئت ایرانی تا اواخر همان شب اعلام خواهد کرد.

این خبرگزاری همچنین گفت "شکاف و اختلاف عمیقی" بین سه کشور اروپایی ایجاد شده است که این موضوع مورد اعتراض چین و روسیه قرار گرفته است.

روز ۱۱ آذر، خبرگزاری دولتی ایرنا نوشت کشورهای اروپایی تلاش می‌کنند مذاکرات را "تا کسب تکلیف از مقامات بالاتر خود به تعویق بیندازند."

ایرنا همچنین اروپا را به این متهم کرد که تلاش دارد تیم ایرانی را مقصر "عدم جمع‌بندی اولیه" در دور کنونی مذاکرات نشان دهند.

این خبرگزاری در ادامه افزود تیم مذاکره‌کننده‌ی ایران تروئیکای اروپایی را به "رسمیت نشناخته" و باهمتایان انگلیسی، فرانسوی و آلمانی به صورت جداگانه به مذاکره پرداخته است. بر اساس این گزارش، چنین رویکردی به هدف جلوگیری از مانع‌سازی اروپایی‌ها بر سر راه مذاکرات اتخاذ شده است.

در خور توجه است که رسانه‌های ایرانی در روز ۱۱ آذر از باقری‌کنی نقل کرده‌اند که تهران سند دیگری در اختیار دارد که هنوز این سند تحویل طرف مقابل نشده است.

او در ادامه افزوده است این سند سوم مربوط به مدت "راستی‌آزمایی" از رفع تحریم‌ها است. باقری‌کنی در ادامه تأکید کرده است که لغو تحریم‌ها به صورت "گام به گام" انجام نخواهد شد.

اصرار تیم مذاکره‌کننده‌ی جدید ایرانی بر نشست‌های جداگانه با امضا‌کنندگان اروپایی برجام، به جای جلسه‌ی یکباره با تروئیکا، احتمالاً می تواند منجر به اختلاف میان این کشورها شده باشد.

با این حال، موانع اصلی همچنان باقی است. اختلاف نظر بر سر ابعاد اصلی پایبندی متقابل به برجام، در مذاکرات احیای برجام، از جمله میزان کاهش تحریم‌های اعمال شده علیه ایران، وجود دارد. تهران تأکید کرده است که همه‌ی تحریم‌های دوران ترامپ باید برداشته شود؛ از جمله تحریم‌هایی که تحت عنوان تحریم‌های غیرهسته‌ای اعمال شده‌اند و بایدن تاکنون لغو آن‌ها را نپذیرفته است.

همچنین ایران مدت‌هاست که خواستار راستی‌آزمایی لغو تحریم‌های آمریکا در احیای احتمالی برجام است. هدف از فرآیند "راستی‌آزمایی" این است که اطمینان حاصل شود تهران می‌تواند در عمل از سود اقتصادی وعده داده شده در توافق هسته‌ای، برخوردار شود.

دیپلمات‌ها دست خالی برنمی‌گردند؟

نتایجی که از جلسات دو کارگروه هسته‌ای و لغو تحریم حاصل شود، احتمالاً مسیر مذاکرات در وین را مشخص خواهد کرد.

به نظر می رسد تیم ایران نمی‌خواهد دست خالی به ایران بازگردد. به همین دلیل دولت رئیسی به دنبال این است که دور فعلی مذاکرات را با ایجاد تفاهم بر سر "چارچوب" اصلی به پایان برساند.