رقابت قدرت‌های هسته ای بر سر جنوب آسیا

چشم انداز امنیت جنوب آسیا در گرو رقابت چین و هند

آنگونه که شورای روابط خارجی اروپا با انتشار گزارشی بدان اشاره کرده، هند، چین را به تلاش یکجانبه برای جا‌به‌جایی مرز از طریق اعزام نیرو به خارج از منطقه کنترل میان دو کشور متهم کرده است.در شرایطی که حل و فصل مناقشه به نفع چین و هند است، به نظر می رسد که پکن برای شرکت در مذاکرات مرتبط با خط عملی کنترل (ال ای سی) تمایلی ندارد در عوض امیدوار است که دو طرف بتوانند از این وضعیت خارج شوند و اعتماد متقابل را تقویت کنند.

اختلاف هند و چین در امتداد مرز نشان دهنده رقابت فزاینده میان دو کشور است که چشم انداز امنیتی و محیط استراتژیک جنوب آسیا را شکل می‌دهد. چین در آستانه تبدیل شدن به قدرتی با نفوذ در اقیانوس هند و آرام است؛ جایی که هند برای مدت زمانی طولانی قدرت غالب بوده است. با این همه چین تلاش دارد تا منطقه اقیانوس آرام را به میدان دیگری برای رقابت های استراتژیک خود با ایالات متحده تبدیل کند.

با لحاظ کردن تجارت اروپا با این منطقه و تعامل پیچیده در روابط چین، ایالات متحده، هند، روسیه و اتحادیه اروپا، این پویایی پیامدهای بسیاری را نه صرفا برای منطقه بلکه برای اروپا هم به دنبال خواهد داشت.

چین به تهدیدی علیه هژمونی دهلی نو تبدیل شده است؟

پکن در دو دهه گذشته کنترل خود را بر اقیانوس هند افزایش داده و شبکه‌ای از امکانات نظامی و تجاری را که از آن تحت عنوان «رشته مروارید» یاد می‌شود، تعریف کرده و روابط اقتصادی‌اش را با کشو‌های منطقه تقویت کرده است. در سال 2022، بدهی‌های سریلانکا به چین بالغ بر 7 میلیارد دلار افزایش یافته در حالی که مالدیو حدود 40 درصد از تولید ناخالص داخلی‌اش را به چین بدهکار است. این وابستگی‌های اقتصادی، نفوذ هند در همسایگی‌های نزدیکش را از میان برده است. دهلی نو با توسل به دیپلماسی جزیره‌ای و ابتکار عمل‌های چون راهکار تحقق امنیت و رشد برای همه در قاب همکاری‌های دریایی منطقه، رابطه دیپلماتیک قوی با سایر کشورهای منطقه ایجاد کرده است.

سرمایه گذاری چین در این منطقه موجب شده تا امروز دهلی نو درگیر رقابت اقتصادی شود که در نهایت ممکن است در حفظ آن با مشکل روبرو گردد.

دهلی نو همچنین نقشی مسلط بر جنوب آسیا بالاخص اقیانوس هند دارد اما با تحکیم موقعیت چین در منطقه، نگرش این بازیگر نسبت به دهلی نو قاطعانه تر شده است. هند برای جلوگیری از تبدیل شدن چین به هژمونی در منطقه آسیا مصمم است و بارها تاکید دارد که جهان چند قطبی با آسیای چند قطبی آغاز می‌شود و در همین راستا به دنبال مشارکت با کشورهای مختلف چون بازیگران عضو اتحادیه اروپا و ایالات متحده است.

هراس پکن از همکاری نظامی هند و آمریکا

همزمان پکن نگران روابط نظامی رو به رشد هند با ایالات متحده است و تمایل دارد تا اهداف هند را از دریچه رقابت خود با ایالات متحده لحاظ کند. ناتوانی هند در عقب راندن چین در مرز نیز نفوذ دهلی نو در کشورهای کوچک تر منطقه چون بنگلادش، نپال، بوتان و حتی مالدیو را با جذب منابع مالی، نظامی و اداری که می تواند صرف توسعه هند شود، کاهش می‌دهد. چنین شرایطی سوال‌هایی را درباره قدرت نسبی هند و توانایی‌اش برای حراست از کشورهای کوچک تری که در همسایگی ‌اش قرار دارد را در برابر اجبار چینی ها برجسته می کند.

این مقوله دهلی‌نو را در منطقه‌ای که رقیب همیشگی‌اش پاکستان کماکان تهدیدی بالقوه است، منزوی تر کرده است.هند و چین اصرار دارند که می‌خواهند اعتماد میان خود را احیا کنند اما قادر نیستند در این باب به توافق دست یابند.

از آنجایی که چین در حال حاضر دست بالا را دارد، دوست دارد اعتمادسازی به سان یک موضوع دوجانبه باقی بماند. با توسل به این تاکتیک، چین خواسته های چندجانبه هند را به چالش می‌کشد و عملا ظرفیت دهلی نو را برای مدیریت جمعی پیامدهای ظهور چین برای منطقه و خود را کاهش می‌دهد.

جنگ اوکراین برای پکن فرصت‌ساز شد

جنگ در اوکراین چنین کنشی را ساده تر کرده است، چرا که روسیه که به شکل سنتی در کنار هند، در ترتیبات منطقه‌ای چندجانبه تعریف شده، ممکن است به دلیل نزدیکی‌اش به چین، معادلات را تغییر دهد.

در جریان رقابت قدرت های بزرگ، یعنی چین و ایالات متحده، هر موضوعی به بازی با حاصل جمع صفر تبدیل می شود. این مقوله موجب می‌شود که حل مناقشه مرزی چین و هند دشوارتر شود، هر چند همین گزاره موجب خواهد شد تا رشد و قدرت فزاینده چین در منطقه هند و اقیانوس آرام را به شیوه ای مسالمت آمیز مدیریت شود.

منطقه هند و اقیانوس آرام 40 درصد از واردات خارج از اتحادیه اروپا و 27 درصد از کل صادرات را تشکیل می‌دهد که بیشتر هم از طریق دریا انجام می شود. بدین ترتیب، اقیانوس هند دروازه اصلی اروپا به منطقه هند و اقیانوس آرام است.

چین و هند ممکن است به آرامی اما به شکلی موثر به سوی مرحله تازه‌ای از رقابت‌ها حرکت کنند. در حالی که چشم انداز رویارویی آشکار تنها یک احتمال دور باقی می‌ماند، قطبی شدن بیشتر روابط هند و چین در اقیانوس هند، نه تنها برای هند چالش است بلکه به شکلی جدی برای اروپا هم تبدیل خواهد شد.