ماجرای معامله‌ی موشکی ایران و روسیه/ موشک کروز سوپرسونیک چیست؟+ تصاویر

موشک‌های کروز با پیشرفت علوم مواد و سامانه‌های هدایت و کنترل و ناوبری جدید و موتورهای کوچک و پرقدرت، رنگ‌وبوی امروزی خود را در اواخر دوران جنگ سرد پیدا کردند.

کیهان: پهپادهای روسیه در جنگ اوکراین از روی مدل‌های ایرانی کپی شده

اغلب موشک‌های کروز، چه انواع ضدکشتی و چه انواع حمله به اهداف زمینی،ـ سرعتی کمتر از سرعت صوت (یک ماخ) داشتند و باید گفت بیشتر نمونه‌های امروزی هم این‌چنین هستند، اما پیدا بود که در صورت امکان رسیدن به سرعت‌های بالاتر از صوت، مزیت‌های متعددی از نظر نظامی در عملکرد این سلاح‌ها ایجاد خواهد شد، در نتیجه سودای ساخت چنین موشک‌هایی یعنی کروزهای فراصوت (سوپرسونیک) در همان دوران جنگ سرد شکل گرفت.

موشک کروز چیست؟

موشک‌های کروز به‌علت اینکه بخش اعظم مسیر پروازی آنها در فاز پیمایشی (کروز) طی می‌شود، به این نام مشهور شده‌اند. این موشک‌ها در نمونه‌های دوربرد، عمدتاً ساختار و پیکربندی شبیه به هواپیماها دارند در نتیجه قابلیت پرواز در مسیرهای مختلف و غیرمستقیم در این دسته از موشک‌های کروز به‌راحتی ایجاد می‌شود.

قابلیت پرواز در ارتفاع چندمتری سطح آب برای نمونه‌های ضدکشتی و پرواز در فاصله کمتر از 20متری عوارض زمینی از ویژگی‌های موشک‌های کروز است که به پنهان ماندن آنها از دید انواع حسگرهای دشمن کمک می‌کند.

برای موشک‌های کروز زمینی که نیاز به شناسایی عوارض زمینی، تعیین ارتفاع و مسیریابی یا همان ناوبری دارند سامانه‌های خاصی ساخته شده است که در گزارش‌های قبلی تسنیم به آنها پرداخته شده است.

در موشک‌های کروز ضدکشتی، حسگر ارتفاع‌یاب برای تنظیم دقیق ارتفاع از سطح آب در بخشی از بدنه و رادار فعال یا حسگر تصویری برای شناسایی و قفل روی هدف شناور در دماغه آنها به‌کار گرفته می‌شود.

موشک فروصوت آمریکایی مشهور «تاماهاوک» که به نمادی برای موشک کروز تبدیل شده است

در زمینه سرعت پروازی موشک‌ها به‌عنوان نکته تکمیلی باید ذکر کرد که محدوده سرعت تا زیر یک ماخ فروصوت (ساب‌سونیک)، از ماخ یک تا پنج فراصوت (سوپرسونیک) و از ماخ پنج به بالا ابرصوت یا هایپرسونیک نامیده می‌شود که این مورد آخر این روزها در ایران هم بسیار شناخته شده است.

در برخی منابع، در یک تقسیم‌بندی زیرشاخه‌ای از سرعت 0.8 تا 1.2 سرعت صوت را نیز محدوده گذرصوتی یا ترنسونیک می‌نامند.

به‌طور کلی به‌علت رژیم خاص جریان گذرصوت و پدیده‌های حاکم در آن تلاش می‌شود موشک‌ها برای این محدوده سرعتی طراحی نشوند که توضیح آن مجال دیگری طلب می‌کند.

کروزهای فراصوت

طی دهه 1990 و بازتعریف مفاهیم دفاعی در دنیای پس از جنگ سرد تا امروز، کشورهای پیشرو در عرصه موشکی بخشی از فعالیت‌های توسعه‌ای خود را معطوف به عملیاتی کردن موشک‌های کروز فراصوت (مافوق‌صوت) کرده‌اند و باشگاه کوچک دارندگان فناوری تولید این نوع موشک کمتر از 10 کشور شامل فرانسه، روسیه (شوروی)، آمریکا، چین، هند، تایوان، ژاپن و با ارفاق، کره جنوبی است.

در این فهرست محصولات روسیه دارای بیشترین تنوع است که هم در انواع ضدکشتی و هم ضد اهداف زمینی است و باید گفت برخی موشک‌های فراصوت چین و هند هم مستقیماً به نمونه‌های روسی مربوط هستند.

موشک ضدکشتی روسی فراصوت «اونیکس» (یاخونت) که می‌تواند از ابتدای پرواز سرعت فراصوت داشته باشد

نمونه‌ای از موشک کروز «کالیبر» روسی که در فاز نهایی به سرعت فراصوت می‌رسد

ارزش عملیاتی این موشک‌ها یعنی کروزهای فراصوت آنجا آشکار می‌شود که بدانیم در زمینه مقابله با موشک‌های کروز به‌واسطه قابلیت‌های پنهان‌کاری آنها، زمان، عاملی حیاتی است.

در موشک‌های کروز فروصوت که به‌طور معمول سرعتی در حدود 0.6 تا 0.9 ماخ یعنی معادل 208 تا 311 متر بر ثانیه در دمای هوای 25 درجه سلسیوس دارند، طی مسافتی معادل 30 کیلومتر در حدود 144 تا 96 ثانیه طول می‌کشد که این زمان بر اساس مسافت قابل رؤیت بودن یک موشک کروز ضدکشتی برای هدف شناور بر اساس میزان کروی بودن سطح زمین محاسبه شده است.

حال در نظر بگیرید که موشک کروزی با سرعت فراصوت به‌اندازه مثلاً دو برابر صوت در اختیار باشد، در این صورت زمان پرواز در فاز 30کیلومتری نهایی در شرایط جوی مشابه به 43 ثانیه کاهش می‌یابد و برای موشکی با سرعت 3.5 ماخ به 25 ثانیه!

ازاین‌رو می‌توان درک کرد که چرا نیروی دریایی آمریکا در سال‌های دهه 1990 تا اوایل هزاره جدید تهدید شماره یک خود را در حوزه موشکی محصولات روسی فراصوت با سرعت 3 ماخ معرفی می‌کرد.

موشک ضدکشتی کروز فراصوت هندی «براهموس» که توسعه مشترکی با روسیه از روی موشک یاخونت بوده است

امروزه و با توسعه موشک‌های کروز ضدکشتی فراصوت، در صورت گسترش فروش این موشک‌ها به کشورهایی که خود توسعه‌دهنده آن نیستند، دیگر در نبردهای رودرروی شناورهای رزمی با یکدیگر، دارندگان موشک کروز فراصوت یا سوپرسونیک دست بالا را در نبرد خواهند داشت و می‌توانند فرصت شلیک کافی به شناور دشمن برای بیش از یک بار ندهند.

موشک کروز فراصوت ژاپنی ASM-3 به‌رنگ زرد و قرمز زیر بال جنگنده اف16 این کشور

موشک چینی فراصوت YJ-18 که توسعه‌ای از نمونه‌های روسی است

اولین نشانه‌های کروز فراصوت ایرانی

برای اولین بار وزیر وقت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح در روز صنعت دفاعی در 31 مرداد 1395 از در دست توسعه بودن موشک کروز فراصوت در ایران خبر داد.

وی کاربرد این موشک را دریایی اعلام کرد که نشان می‌دهد ایران در ادامه روند افزایش برد کروزهای دریایی خود به فکر افزایش سرعت آنها هم بوده است.

این‌که محصول مورد نظر برای رسیدن به چه‌سرعتی تعریف شده بوده و این‌که از ابتدای پرواز امکان رسیدن به سرعت فراصوت را داشته یا مانند برخی نمونه‌های کروز ضدکشتی ساخت چین برای فاز نهایی نزدیک هدف به سرعت فراصوت می‌رسیده تا امروز نامشخص مانده است.

موشک کروز ضدکشتی چینی C-803 که در فاز نهایی به سرعت فراصوت می‌رسد؛ موشک‌های ایرانی نور/قادر/قدیر با این موشک ریشه مشترک دارند

در تیرماه 1394 دریابان شمخانی که در بازه سال‌های 1376 تا 1384 وزیر دفاع و در تاریخ مورد ذکر دبیر شورای‌عالی امنیت ملی بود، در گفتگویی از بومی‌سازی موشک روسی «سان‌برن» در ایران خبر داد.

در زمان تعاملات نظامی ایران و روسیه در زمان وزارت دریابان شمخانی یکی از موضوعاتی که توسط رسانه‌های غربی در حوالی سال‌های 1382 به بعد به آن پرداخته شد، معامله‌ای بین ایران و روسیه برای دریافت تعدادی از موشک مذکور برای ساخت داخلی آن بود.

خبرهای پیرامون موشک سان‌برن توسط مسئولان دیگر نه تأیید و نه تکذیب نشده است. موشک معروف به سان‌برن، همان پی‌ـ‌270 موسکیت است (که نمونه هواپرتاب آن خا‌ـ‌41 نامیده شده) که برد آن بین 120 تا 250 کیلومتر، جرم سر جنگی آن 320 کیلوگرم و سرعت بیشینه آن 3 ماخ است.

موشک پی‌ـ‌270 معروف به «سان‌برن»

در اسفند 1401 سرلشکر سلامی فرمانده‌کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی هم از توسعه موشک‌های کروز برای سرعت‌های فراصوت (مافوق‌صوت) خبر داد. وی به نوع کاربرد این موشک‌ها یعنی ضدکشتی یا ضد اهداف زمینی بودن آنها اشاره‌ای نکرد.

پس از مراسم تحویل عملیاتی موشک‌های کروز «ابومهدی» به نیروهای دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، سردار طلائی نیک معاون وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح اعلام کرد که افزایش سرعت این موشک در آینده یکی از محورهای توسعه آن خواهد بود.

البته در گفته ایشان مشخصاً در مورد رسیدن به سرعت فراصوت مطلبی بیان نشد اما به‌طور کلی نشان می‌دهد که افزایش سرعت محصولات کروز به‌دلایل پیش‌گفته مدنظر صنعت دفاعی است.

اما در روزهای اخیر و نزدیک به سالروز گرامیداشت صنعت دفاعی، خبرگزاری تسنیم در خبری اعلام کرد که متخصصان کشور فناوری موشک‌های کروز فراصوت را بومی‌سازی کرده‌اند و محصول این فناوری هم‌اکنون در حال گذراندن آزمایش‌های خود است.

بر اساس اخبار ارائه‌شده از گذشته، به‌نظر می‌رسد که اولین موشک ایران در این حوزه از نوع ضدکشتی باشد اما این‌که ساختار موشک مذکور بر اساس نمونه‌های خارجی مورد اشاره یا غیر آن باشد، مشخص نیست.

در هر صورت در آینده‌ای نه‌چندان دور و شاید حتی نزدیک و با رونمایی از این موشک، جمهوری اسلامی ایران به باشگاه کوچک دارندگان فناوری تولید موشک‌های کروز فراصوت خواهد پیوست تا در نبردهای آتی همچنان دستی قدرتمند را در میدان داشته باشد.