برجام هنوز بهترین گزینه و محتمل‌ترین سناریو است

به گزارش اقتصادنیوز کلسی داونپورت، مدیر سیاست منع اشاعه در انجمن کنترل تسلیحات که به‌طور ویژه بر برنامه هسته‌ای ایران و کره‌شمالی متمرکز بوده، بر این باور است که پس از چندماه وقفه در مذاکرات احیای برجام در وین، حالا در پی استقرار دولت جدید و محافظه‌کار ابراهیم رئیسی، «ایران با خط مشی‌های سخت‌تری در گفتگوهای هسته ای شرکت می کند». خانم داونپورت در مقاله‌ای با همین عنوان در وبگاه انجمن کنترل تسلیحات نوشت:

ابراهیم رئیسی ، رئیس جمهور جدید ایران ، متعهد شد که مذاکرات را برای احیای توافق هسته ای 2015 ادامه دهد، اما شعارهای او به طور فزاینده ای نشان می دهد که تهران ممکن است با درخواست امتیازات بیشتر از ایالات متحده این روند را پیچیده کند.

قبل از انتخابات رئیسی در ماه ژوئن، ایالات متحده و ایران در شش دور مذاکرات غیرمستقیم در وین شرکت کردند تا اقدامات لازم را برای بازگشت به پایبندی به توافق هسته ای انجام دهند. (JCPOA). اتحادیه اروپا مذاکرات را از طرف دیگر طرف های توافق - چین ، فرانسه ، آلمان ، روسیه و انگلستان - هماهنگ کرد.

اگرچه طرفین به توافق نرسیدند، اما واشنگتن و تهران گفتند که پیشرفت قابل توجهی در تعیین اقداماتی که ایالات متحده و ایران باید برای بازگرداندن توافق انجام دهند ، به دست آمده است. اما از زمان انتخاب رئیسی مذاکرات متوقف مانده است.

راب مالی ، نماینده ویژه ایالات متحده در امور ایران ، در 19 اوت به پولیتیکو گفت که «اگرچه توافق با دولت رئیسی هنوز امکان پذیر است ، اما این یک علامت سوال بزرگ است و چیزی نیست که ایالات متحده بتواند به طور کامل کنترل کند».

دولت جدید از پیشرفت‌های مذاکرات قبلی راضی نیست؟

داونپورت در ادامه می‌افزاید: مقامات ایرانی پس از تحلیف به اتحادیه اروپا اطلاع دادند که قصد دارند در ماه سپتامبر به مذاکرات در وین بازگردند و رئیسی در سخنرانی افتتاحیه خود در 5 اوت گفت که برای دستیابی به لغو تحریم های ایالات متحده و بین المللی علیه ایران "تعامل هوشمندانه" را دنبال خواهد کرد.

اما به نظر می رسد که دولت او از پیشرفت های حاصل شده در شش دور اول مذاکره ناراضی است و ممکن است برای مذاکره مجدد در مورد برخی مسائل تلاش کند.

سعید خطیب زاده ، سخنگوی وزارت خارجه ایران در 9 اوت گفت که دولت بایدن باید با یک "رویکرد واقع بینانه" جدید به مذاکرات در وین بازگردد تا در "کوتاه ترین زمان" به نتیجه برسد.

این امر پس از آن صورت گرفت که یک کمیته از مقامات ایرانی برای بررسی پیشرفت های مذاکرات و انتقال وظایف به دولت جدید رئیسی تعیین شد و  شورای عالی امنیت ملی ایران ، در ماه ژولای با ارزیابی روند مذاکرات اعلام کرد که «مذاکرات وین در چندین زمینه کلیدی به دلیل "قلدرمآبی" طرف‌های آمریکایی و اروپایی به نتیجه نرسیده است».

این کمیته شامل اعضای تیم مذاکره کننده حسن روحانی رئیس جمهور ، برخی مشاوران رئیسی و چند نماینده مجلس بود.

با وجود چنین اظهارنظرهایی از جانب ایران، به نظر نمی‌رسد که دولت بایدن رویکرد خود را نسبت به مذاکرات تغییر دهد. ند پرایس ، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در نشست خبری 5 آگوست هشدار داد که فرصت بازگرداندن برجام برای همیشه دوام نخواهد داشت.

وی خاطرنشان کرد: اگر برنامه هسته ای ایران به حدی پیش برود که منافع منع اشاعه این توافق قابل بازیابی نباشد، ایالات متحده مسیر خود را تغییر خواهد داد. وی جزئیاتی در مورد زمان عبور از این آستانه ارائه نکرد.

چالش قانون مصوب پارلمان

 در همین حال، فشارهای داخلی بر رئیسی وجود دارد که طبق قوانین ایران ملزم به تداوم برنامه هسته‌ای این کشور است. سلف وی، روحانی در سخنرانی 8 ژولای، قانون تصویب شده توسط پارلمان در دسامبر 2020 را مسبب اخلال در مذاکرات برای بازگرداندن توافق دانست.  مقرراتی که سازمان انرژی اتمی ایران را ملزم می کرد تا در صورت عدم لغو تحریم‌های یک‌جانبه دولت ترامپ توسط رئیس‌جمهور بایدن، گام‌های ناقض برجام را جهت تسریع برنامه هسته‌ای کشور بردارد، از جمله از سرگیری غنی سازی اورانیوم ۲۳۵ به سطح ۲۰ درصد، نصب و راه‌اندازی برخی از تجهیزات و سانتریفیوژهای پیشرفته، کاهش نظارت توسط بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی (IAEA) و تولید فلز اورانیومی.

این قانون در واکنش به ترور [شهید] محسن فخری‌زاده دانشمند هسته ای ایران در پارلمان تصویب شد و به عنوان ابزاری برای فشار بر ایالات متحده جهت بازگشت به برجام و لغو تحریم ها در نخستین روزهای آغاز به کار رییس جمهور جدید آمریکا تلقی شد.

مطابق قانون، رئیسی ملزم به نظارت بر ذخیره 120 کیلوگرم اورانیوم تولیدی با غنای 20 درصد است که با سطح خلوص استفاده تسلیحاتی است اما با وجود سانتریفیوژهای پیشرفته IR_6 در این صورت می تواند سریعتر در این سطح غنی شود. 

رئیسی نیز هیچ نشانه ای مبنی بر تعلیق الزامات قانون ارائه نکرده است.آژانس بین المللی انرژی اتمی در 16 اوت گزارش داد که ایران فلز اورانیوم غنی شده با 20 درصد تولید کرده است.

ایران گفته است که این توانایی برای سوخت رسانی به راکتور تحقیقاتی تهران خود ، که ایزوتوپ های پزشکی تولید می کند، ضروری است ، اما این روند برخلاف برجام است که ایران را از تولید اورانیوم غنای بالا و فلز اورانیومی  منع کرده است.

در بیانیه 16 اوت ، پرایس مدعی شد که "ایران باید تشدید نقض های هسته‌ای خود را متوقف کرده و به مذاکرات بازگردد" تا توافق را بازگرداند ... ایران نیازی به تولید فلز اورانیوم  و به ارتباط مستقیم آن با توسعه سلاح های هسته ای اشاره کرد.

علیرغم تنش‌های لفظی و پیشرفت چشمگیر برنامه هسته ای ایران ، طرفهای اروپایی توافق به احیای برجام خوشبین هستند.

برجام هنوز بهترین گزینه و محتمل‌ترین سناریو است

در یکی از مصاحبه‌های 12 آگوست با Arms Control Today ، یک مقام رسمی از E3 (سه کشور اروپایی) گفت که اجرای این توافق «همچنان بهترین گزینه برای منافع همه طرف‌ها و محتمل ترین سناریو» پس از شروع مذاکرات است.

اما این مقام ، که خواست نامش فاش نشود ، گفت: «احمقانه خواهد بود که برای یک پلن B آماده نباشیم ، چیزی مانند یک توافق موقت کوچکتر که برخی فعالیت های هسته ای ایران را در ازای لغو محدود تحریم‌ها محدود می‌کند.»

  مقام اتحادیه اروپا اذعان کرد: حتی اگر رئیسی وضعیت خود را حفظ کرده و در هنگام از سرگیری مذاکرات موضع عملگرا تری بگیرد ، پیشرفت های هسته ای ایران ممکن است درهای باز را برای بازگرداندن توافق ناممکن کند. وی ابراز همه نگرانی کرد که توافق هسته ای همچنین می تواند منجر به افزایش  تنش های منطقه ای شود.

راب مالی  در مصاحبه خود با پولیتیکو ادعا کرده است که ایالات متحده باید «برای جهانی آماده باشد که در آن ایران برای بازگشت به توافق هسته‌ای آماده نیست».

حوادث اخیر در و پیرامون خلیج فارس خطر مشکلات خارجی را تشدید کرده و مانع تلاش ها برای بازگرداندن توافق هسته ای می شود. ایالات متحده و اسراییل بدون ارائه هیچحمله 30 ژوئیه به یک کشتی تجاری در سواحل عمان را که باعث کشته شدن دو خدمه آن شد ، به پهپاد ساخت ایران نسبت داد. گروه هفت کشور در بیانیه ای 6 اوت این حمله را محکوم کردند و آن را نقض قوانین بین المللی خواندند.

در صورت تلاش رئیسی برای تغییر در مطالبات ایران در مذاکرات و یا در صورت تداوم خرابکاری های خارجی مانند حملات پهپادی یا خرابکاری در نطنز ، مذاکرات با نیاز به پرداختن به چندین مسئله علاوه بر مسایل حل نشده از قبل، پیچیده می شود. 

اول ، ایالات متحده به دنبال تعهد ایران برای مشارکت در مذاکرات بیشتر پس از احیای توافق هسته ای است. رئیس جمهور جو بایدن متعهد شد که با "رسیدگی به مسائل امنیتی منطقه ای" توافق "طولانی تر و قوی تری" را با ایران دنبال کند که بر اساس توافق هسته ای استوار است.

دونپورت مدعی شد: به نظر می رسد رئیسی و آیت الله  خامنه ای رهبر عالی ایران ایده مذاکرات بعدی را رد کرده اند. در سخنرانی 28 ژوئیه ، رهبر عالی ایران گفت که دولتهای آینده ایران باید "از گره زدن برنامه های خود" به مذاکره با غرب اجتناب کنند "زیرا آنها قطعاً شکست خواهند خورد."

در همین حال ، ایران به دنبال تضمینی است که جانشینان بایدن از توافق هسته ای خارج نشوند و دوباره تحریم ها را اعمال نکنند ، همانند آنچه که دونالد ترامپ ، رئیس جمهور آمریکا در مه 2018 انجام داد.

بعید به نظر می رسد ایالات متحده چنین تعهدی را بتواند بدهد. یک مقام ارشد وزارت امور خارجه در تماس مطبوعاتی 24 ژوئن گفت که "چیزی به عنوان تضمین وجود ندارد" که ایالات متحده دوباره از توافق خارج نشود. چنین چیزی عهدنامه است که نیازمند تصویب در کنگره آمریکاست.