پنج‌شنبه در «دوشنبه»؛ نخستین سفر خارجی رییسی

   این سازمان برای همکاری‌های چندجانبه امنیتی، اقتصادی و فرهنگی و با ابتکار چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان و با هدف برقرار کردن موازنه در برابر نفوذ آمریکا و ناتو در منطقه، پایه‌گذاری شد و محوریت در آن با چین و روسیه و در واقع شکل جدید و توسعه یافتۀ «شانگهای - ۵» است که در سال ۱۹۹۶ تأسیس شده بود و در پی عضویت ازبکستان به «سازمان همکاری شانگهای» تغییر نام داد.

  علاوه بر اعضای اصلی، ابتدا مغولستان در سال ۲۰۰۴ و یک سال بعد ایران، پاکستان، هند و افغانستان در سال ۲۰۰۵ و پس از آن بلاروس به عنوان عضو ناظر به آن ملحق شدند.

   در سال ۲۰۱۵ عضویت هندوستان و پاکستان پذیرفته شد چرا که این دو همۀ شرایط برای عضویت کامل این سازمان را اجرا کردند.

   شانگهای البته بر خلاف سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) و پیمان ورشو سابق، هنوز یک پیمان دفاعی چندجانبه به‌شمار نمی‌رود.

  ایران نیز همچنان عضو ناظر است و مهم‌ترین دستاورد در آغاز کار دولت آقای رییسی می‌تواند پذیرش عضویت در آن باشد که به خاطر تأکید بر نگاه به شرق و تفاهم‌نامۀ همکاری 25 ساله با چین اگر چه احتمال آن بالا رفته اما هنوز قطعی نیست. 

  اگر رییس جمهوری چین در اجلاس حاضر می‌شد و حمایت می‌کرد این احتمال فزونی می‌گرفت اما همچنان با قطعیت نمی‌توان گفت ایران به هدف اصلی خود دست می‌یابد و به همین خاطر به رغم توییت علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی که پیشاپیش خبر از عضویت پیوسته داده بود، دولتی‌های جدید مایل نیستند این امید را ایجاد کنند تا چنانچه محقق نشد به مخالفان خارجی و منتقدان داخلی بهانه یا سوژه نداده باشند. البته تا همین جا هم محور تبلیغات آنان این است که زیر بلیت شرق رفته‌ایم.

   هر چند این اولین سفر خارجی سید ابراهیم رییسی در مقام رییس جمهوری به حساب می‌آید اما جالب است بدانیم اولین سفر حسن روحانی در جایگاه رییس جمهوری و در شهریور 1392 هم به قصد شرکت در اجلاس شانگهای در بیشکک بود و چنانچه این بار عضویت ایران پذیرفته شود می‌توانند مقایسه کنند و اگر همچنان به تعویق افتد متوجه آماده نکردن بسترها در دولت قبل بدانند.

   چنان که اشاره شد افغانستان هم به عضویت ناظر پذیرفته شده ولی در «دوشنبه» غایب است چرا که وضعیت سیاسی آن دگرگون شده و طالبانِ به قدرت بازگشته را هنوز به رسمیت نشناخته‌اند. از این رو می‌توان گفت موضوع اصلی اجلاس، افغانستان خواهد بود و پیش بینی می‌شود بر سر آن اختلاف درگیرد. چرا که چین و روسیه به عنوان محور اصلی به مثابۀ یک واقعیت به طالبان می‌نگرند و معتقدند انتظارات بین‌المللی با منزوی کردن آنان محقق نخواهد شد.

  تاجیکستان اما آشکارا از موضع احمد مسعود حمایت می‌کند و نگران سرنوشت اقلیت تاجیک است و تهران هم اعلام کرده حامی تشکیل دولت فراگیر با حضور غیر‌نمایشی نمایندگان همۀ اقوام است که دست‌کم در لفظ به موضع دوشنبه نزدیک است.

   بدین ترتیب می‌توان گفت هدف اعلام نشدۀ سفر تأکید بر جدی بودن ایران در نگاه به شرق و انتظار پذیرش عضویت رسمی است و از روز شنبه که اجلاس تمام می‌شود و حالت دو جانبه پیدا می‌کند تلاش خواهد شد پاره‌ای مشکلات میان ایران و تاجیکستان که در قالب تعطیل کردن برخی نهادهای مرتبط با جمهوری اسلامی بروز کرده بود حل شود.

  کمال مطلوب برای آقای رییسی این است که ایران به عضویت پیوستۀ شانگهای درآید، یک گام بلندتر برای تفاهم نامۀ 25 ساله با چین برداشته شود، در دیدار با ولادیمیر پوتین هم سویی او با مواضع ایران در قبال احیای برجام را شاهد باشند، روابط با تاجیکستانِ هم‌زبان بهبود یابد و دربارۀ افغانستانِ طالبان به موضع واحدی برسند.

   در دولت روحانی او و جواد ظریف متهم بودند که تمام تخم‌مرغ‌ها را در سبد برجام و نگاه به غرب چیده‌اند و از «اوراسیا» غافل‌اند و آنها را از ایران رنجانده و رمانده‌اند. بنا بر این اکنون که سکان به دست منتقدان آنان افتاده طبیعی است که در این سفر تلاش خواهد شد ایدۀ خود را عملیاتی کنند.

   چین و روسیه و شرق البته برای افکار عمومی در ایران دل‌چسب نیست و همین چند روز پیش بود که خبر قرارداد 27 میلیارد دلاری شرکت فرانسوی «توتال» با عراق در داخل بسیار خبرساز شد. بدیهی است که در «دوشنبه» از این دست قراردادها بسته نخواهد شد و مهم ترین اتفاق اقتصادی می‌تواند یک گام دیگر برای اجرایی شدن تفاهم نامۀ 25 ساله با چین باشد.

   هر چند گفته شده به جز وزیر خارجه وزیران کار و ارشاد و دادگستری و احتمالا چند وزیر دیگر رییس جمهوری جدید ایران را در سفر روز پنج‌شنبه به شهر دوشنبه پایتخت تاجیکستان همراهی می‌کنند اما دو غیبت هم به چشم خواهد آمد:

    اول غیبت علی لاریجانی است که به عنوان مسؤول ارشد پی‌گیری تفاهم نامۀ 25 ساله با چین معرفی شده بود و قرار بود در انتخابات ریاست جمهوری اخیر با ابراهیم رییسی رقابت کند ولی شورای نگهبان این مجال را از او ستاند. هر چند در سال 84 هم در حالی در اولین سفر احمدی‌نژاد به نیویورک او را همراهی کرد که در انتخابات رقیب هم بودند ولی به عنوان دبیر شورای عالی امنیت ملی با او رفت اگرچه بعدتر آب‌شان به یک جو نرفت. این بار اما علی لاریجانی هیچ حکمی از آقای رییسی دریافت نکرده است.

   غیبت دوم همراه نبودن یا نبردن شماری از چهره‌های ادبی و فرهنگی است چرا که مهم‌ترین وجه مشترک میان ما و تاجیکستان وجوه فرهنگی و زبان فارسی است. هر چند پاره‌ای شنیده‌ها حاکی از این است که قرار بود چهره‌هایی مانند دکتر میر جلال الدین کزازی یا علی موسوی گرمارودی همراهی کنند ولی میزبان چنان درگیر مراسم جشن‌های سی امین سالگرد استقلال و میزبانی نشست شانگهای بوده که مجالی برای هماهنگی بیشتر در این گونه امور فراهم نیامده است.

   با توضیحات بالا روشن است که ارزیابی اولین سفر خارجی آقای رییسی بر اساس این 5 موضوع خواهد بود: پذیرش عضویت رسمی یا ادامۀ عضویت ناظر، تصمیم گیری دربارۀ نوع مواجهه با طالبان در افغانستان، پیش‌رفت در تفاهم با چین، وعده های پوتین در اولین دیدار با رییس جمهوری جدید و حل مشکلات با تاجیکستان و ترکمنستان.

منبع: عصرایران