تغییر چهره جنگ؛ پوتین شکست می‌خورد؟

در این شرایط، تیم لیستر و واسکو کوتویو، تحلیل‌گران سی‌ان‌ان، با انتشار یادداشتی با عنوان «زمستان اوکراین در راه است» به تحلیل شرایط جنگ و احتمالات آتی آن پرداخته‌اند.

یک هفته اوکراینی معادل پنج ماه روسی

تا چند هفته پیش به نظر می‌آمد جنگ در اوکراین درحالی وارد ماه‌های سرد زمستان شود که هیچ کدام از طرف‌ها پیشرفت در متصرفات خود نخواهند داشت. حالا این تصور با حملات ناگهانی و موفّق اوکراین به خارکیف اشغال شده تغییر کرده‌است. این تحوّل همان قدر که حامیان غربی اوکراین را هیجان زده کرده، در مسکو باعث نگرانی و تهمت به یکدیگر شده است.

حالا ارتش روسیه باید تصمیم بگیرد که پیاده کردن چه نیرویی و در کجا می‌تواند اوکراینی‌ها را متوقف کند، اوکراینی‌هایی که طی یک هفته مناطقی بیشتر از چیزی که روسیه در پنج ماه اشغال کرده بود را پس گرفتند.

چگونه جان تازه ببخشیم؟ با چینی‌ها چه کنیم؟

در عین حال تصمیمات سیاسی نیز در میان هستند که آیا کرملین باید کل ارتش خود را بسیج کند تا به نیروهای فرسوده خود در اوکراین جان تازه ببخشد و یا اینکه چگونه کسری بودجه خود را جبران کند.

جدای از خطرات جنگ، روسیه باید ببیند که آیا می‌خواهد به استفاده از اهرم فشار گاز بر اروپا ادامه دهد یا اینکه با استفاده از کمبود عرضه در بازار پول دربیاورد.  خطر دیگر برای مسکو این است که چین شاید از همین حمایت نصف و نیمه‌ی خود از جنگ اوکراین دست بکشد.

میدان نبرد در حال تغییر و گزینه‌های سخت پوتین

 پس از ضدحمله‌ی برق‌آسای اوکراین در شرق و پیش‌روی آرام فرسایشی آن‌ها در جنوب، وزارت دفاع روسیه باید از بین چند گزینه‌ی بد انتخاب کند. یکی این‌که به کدام جبهه اولویت بدهد -جنوب یا شرق- و دیگری این‌که آیا به هدف پوتین برای تصاحب مناطق دونتسک و لوهانسک پافشاری کند یا نه.

در حال حاظر 20% از خاک اوکراین در اشغال روس‌هاست، شامل کریمه و بخش‌هایی از جنوب این کشور. تصاحب دونتسک برای روس‌ها حالا به مراتب سخت‌تر از پیش است. هفت ماه جنگ ضعف شدید روس‌ها در جابجایی نیرو و لجستیک را نشان داد و این امر در زمستان سرد و خیس فقط سخت‌تر می‌شود.

دست بد کرملین

روسیه طی چند روز یکی از سه خط مقدّم خود را از دست داد و از ماه ژوئن در دو خط مقدّم دیگر نیز پیشرفتی نداشته‌است. هم‌زمان با وجود ارسال نیروی کمکی خطوط دفاعی روسها در خرسون نیز همچنان تحت فشار فزاینده است.

روسیه نیروهای تازه نفس زیادی ندارد که به جنگ بفرستد. گردان‌های آموزش دیده آنها تلفات زیادی دیده‌اند و ارتش سوم که به تازگی تشکیل شده بیشتر از نیروهای داوطلب تشکیل شده‌است. به طور مرتّب گزارش‌هایی از ضعف انضباط سربازان روسیه به دست می‌رسد و عقب نشینی آشفته روسها از خارکیف و جا گذاشتن انبوهی از ادوات نظامی گواهی بر این موضوع است. ضعف فرماندهی و فرمانپذیری امّا مسئله‌ای نیست که بتوان یک روزه حل کرد.

شرایط دشوار کی‌یف

بدیهی‌ست که اوکراین هم هزاران سرباز از دست داده از جمله شماری از بهترین نیروهایش را در دونباس. همچنین یک مقام ناتو به سی‌ان‌ان گفته: «گرچه پیروزی‌های برق‌آسای اخیر اوکراین باعث تقویت روحیه نیرو‌ها شده امّا بعید است که دوباره اتفاق بیوفتد.»

توان توپخانه‌ای و راکتی روسیه همچنان به مراتب از اوکراین بیشتر است امّا روسها زیاد قادر به استفاده از این برتری برای پیشروی در میدان نبوده‌اند.

حدود 40% دونتسک همچنان در کنترل اوکراین است. پوتین با اذعان به این موضوع گفته: «عملیات در دونباس به آهستگی پیش می‌رود امّا ارتش روسیه به تدریج مناطق بیشتری را تصاحب خواهد‌کرد.» با وجود درخواست‌هایی در مسکو برای حرکت دادن کل ارتش این امر همچنان محتمل نیست. پوتین گفته: «ما تنها با بخشی از ارتش‌مان می‌جنگیم، بخشی که با آن‌ها قرارداد داریم. لذا از این جهت عجله‌ای نداریم.»

برد برای اوکراین؟

برخی ناظران این پرسش را مطرح کرده‌اند که آیا پیروزی برای اوکراین قابل تصور است؟ جواب سوال بستگی به این دارد پیروزی را چه تعریف کنیم. زلنسکی اعلام کرده که قصد دارد کل مناطق تصرّف شده را به علاوه‌ی کریمه پس بگیرد.

ژنرال دیوید پترائوس، رئیس سابق سیا و فرمانده نیروهای آمریکا در عراق، انتظار دارد که اوکراینی‌ها بتوانند کل مناطق اشغال شده از ماه فوریه را پس بگیرند. «حتّی پس گرفتن دونباس و کریمه نیز با کمک مقاومت فزاینده ساکنین قابل تصور است ولی این کار زمان بر است و نیاز به سخت جنگیدن دارد. اگر هدف اوکراینی‌ها این باشد نیروها و تجهیزات آنها باید در طول کل منطقه جنگی تقسیم شود و این کار آنها را در مقابل ضّدحمله‌ها به شدّت آسیب‌پذیر می‌کند.»

در نهایت موفّقیت اوکراین در میدان جنگ بیش از هرچیزی به ادامه وگسترش کمک‌های تسلیحاتی غرب بستگی دارد. دیدارها در چند هفته آینده روشن خواهند کرد چه میزان از این تسلیحات در راه هستند امّا ذخایر بعضی از این کشورها رو به کاهش‌اند.

نگرانی‌های واشنگتن

مقامات آمریکا از این نیز نگران‌اند که اوکراینی‌ها زیاده‌روی کنند. آمریکایی‌ها به طور خاص درمورد فرستادن سلاح‌هایی که برد بیش از 80 کیلومتر دارند محتاط اند از جمله سامانه موشکی دوربرد ATACMS که اوکراینی‌ها تقاضای دریافت آن را دارند. این سامانه برد بیش از 300 کیلومتر دارد و می‌توان از آن برای زدن اهدافی در داخل روسیه استفاده کرد.

نگرانی برخی مقامات غربی این است که ترس از تحقیر شدن کرملین را تحریک کند که دست به واکنشی غیر قابل پیشبینی بزند مثلاً اقدام اتمی. یک مقام سابق ناتو به بی‌بی‌سی گفته: «در حال حاضر من نگران چنین سناریوای هستم. هدف آنها از این کار احتمالاً ایجاد هراس بین اوکراینی‌ها و وادار کردن آن‌ها به تسلیم شدن خواهد بود.»

امّا اولگا اولیکا، مدیر بخش اروپا و آسیای مرکزی در گروه بین‌المللی بحران معتقد است که مسکو اینگونه سطح درگیری را بالا نخواهد برد چراکه استفاده از سلاح‌های کشتار جمعی پاسخ بین‌المللی در بر خواهد داشت و احتمالاً درگیری مستقیم با ناتو.

نبرد با غول‌ها و تغییر چهره جنگ

جو بایدن هفته گذشته در مصاحبه‌ای به پوتین نسیت به بالابردن سطح درگیری هشدار داد و گفت که استفاده از سلاح‌های شیمیایی و اتمی برای مسکو عواقب خواهد داشت: «نکنید، نکنید، نکنید. این کار چهره جنگ را به چیزی تغییر خواهد داد که پس از جنگ جهانی دوم سابقه نداشته‌است.»    

به گفته فرمانده نیروهای مسلح اوکراین، ژنرال والری زالوژنی: «تصور آن سخت است که حتی حمله اتمی روسیه هم بتواند اراده اوکراین برای مقاومت را از بین ببرد.»

با این حال باز روسیه حجم وحشتناکی از موشک‌های بالستیک و موشک‌های دیگر را در اختیار دارد که می‌تواند از آن‌ها نه برای تصرف مناطق بلکه برای از بین بردن زیرساخت‌های آب و برق و مخابرات اوکراین استفاده کند.

به هرحال جنگ در ماه‌های آخر سال به مسیر متفاوتی می‌رود، جنگی که در ابتدا کم‌تر کسی تصور می‌کرد اوکراین در آن بتواند دربرابر غول روسی مقاومت کند. این به تنهایی کافی‌ست برای اینکه اروپایی‌ها به ارسال سلاح برای آن‌ها ادامه دهند، اروپایی که خود به خاطر تامین گرما و قیمت سوخت در زمستان تحت فشار است.

استراتژی گاز: زمستان است

از مدّت‌ها پیش معلوم بود که در صورت شروع جنگ روسیه از قطع گاز برای فلج کردن اروپا استفاده خواهد کرد. چند هفته پیش پوتین در گفتگویی گفته بود: «ما هیچ چیزی که برخلاف منافعمان باشد را به بازار عرضه نخواهیم کرد. نه گاز، نه نفت، نه ذغال‌سنگ هیچی.»

با وجود شکست‌ها در میدان جنگ به گفته ناظران بهترین امید پوتین یا شاید تنها امید او این باشد که کمبود انرژی و افزایش قیمت‌ها در کشورهای غربی موجب شود حمایت آن‌ها از اوکراین فروبریزد. قیمت گاز طبیعی در اروپا ده برابر میزان آن در سال گذشته است و روسیه در سه ماهه اول جنگ روزانه یک میلیارد دلار از راه فروش انرژی درآمد داشت.

امّا زمستان پیش‌رو میزان اراده‌ی مسکو برای ادامه استفاده از اهرم انرژی را نشان خواهد داد. دولت‌های اروپایی انتخاب کره‌اند که امنیاز دادن فقط کرملین را جسور خواهد کرد. از این رو هزینه زیادی می‌کنند تا قیمت سوخت را برای مصرف‌کننده پایین بیاورند و در طولانی مدت هم در جهت کاهش وابستگی به انرژی روسیه حرکت می‌کنند.

قیمت عمده گاز در سه هفته گذشته یک سوم شده، گرچه همچنان به طور خیره کننده‌ای بالاست. تحلیلگران معتقدند این نزول ادامه خواهد داشت. این کاهش قیمت کار را برای اروپایی‌ها برای تامین یارانه سوخت آسانتر خواهد کرد.

تحلیلگر فارن افیرز می‌گوید متحدان اوکراین مسیر خود را انتخاب کرده‌اند: «نظرات بدبینانه می‌گوید که اروپایی‌ها در مقابل سختی کوتاه خواهند آمد ولی چنین صداهایی اراده‌ی غرب برای پایداری را دست‌کم می‌گیرند.»

هیچ کبوتر صلحی در کار نیست

سیگنال‌های دو طرف نشان می‌دهد که درحال آمادگی برای زمستانی سخت هستند. پوتین در گفتگو با نخست‌وزیر هند گفته کة: «روسیه هرکاری می‌کند که درگیری در اوکراین را هرچه زودتر تمام کند ولی کییف حاضر به مذاکره نیست» امّا در عین حال گفته می‌خواهد دونباس در اوکراین را «آزاد» کند و در این راه عجله‌ای ندارد.

در طرف دیگر اوکراینی‌ها در اضهارات خود بدون تناقض بوده‌اند و گفته اند تا زمانی که همه‌ی مناطق اشغال شده آزاد نشوند مصالحه‌ای درکار نخواهد بود. زلینسکی پیشنهاد امانوئل مکرون و هنری کیسینجر –وزیر خارجه سابق آمریکا- برای مذاکره با روسیه را با عصبانیت رد کرده. (کیسینجر بعداً پیشنهاد خود را پس گرفت.)

با توجه به وضعیت فعلی میدان اوکراین سود کمی از آتش‌بس می‌برد و کرملین هم برای پایان دادن جنگ درحالی که یک سوم از دونباس هنوز دست اوکراینی‌هاست سخت انتقاد خواهد شد. دیوید پترائوس معتقد است: «روسیه در یک وضعیت فاجعه‌بار قرار دارد و سربازان، مهمات، تانک‌ها و خودروهای نظامی‌اش درحال تمام شدن‌است.»

بهار در راه است؟

یک مقام ناتو به سی‌ان‌ان گفته‌ پوتین در بهار سال آینده مجبور خواهد شد موقعیت خود را بازبینی کند: «اگر کشورهای ناتو در برابر مشکل انرژی زمستان در کنار هم بمانند و اگر اوکراین به جنگیدن ادامه دهد. ولی پیش از آن مذاکره نخواهد کرد چراکه در این مرحله یک زمستان سرد بهترین سلاح اوست.»

پس از آن تحریم واردات گاز روسیه توسط کشورهای غربی و ژاپن و صادرات تجهیزات پیشرفته فشار واقعی خود را به روسیه نشان خواهند داد. این دوّمی همین حالا هم تاثیر خود را بر تولیدات سلاح روسیه گذاشته‌اند و سربازان مجبور به استفاده از سلاح‌های خاک‌خورده شده‌اند.

جنگ اوکراین تابه‌حال غافلگیری‌های زیادی داشته پس شاید پیشبینی درباره آن بیهوده باشد. شکل فعلی میدان جنگ نشان می‌دهد که نقش اولیه اوکراین و روسیه –دفاع و حمله- برای ماه‌های آتی برعکس شده‌ باشد درحالی که نیروهای روسی به بمباران بیرحمانه اهداف مسکونی و همچنین نظامی ادامه می‌دهند.