برجام؛ قربانی جنگ اوکراین و روسیه /در مسیر تندباد!

دیدگاه مشترک واشنگتن-تل آویو؛ یک توافق کمابیش مرده؟

بر اساس گزارشی از اسرائیل هیوم، آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا روز سه شنبه به همتای اسرائیلی خود الی کوهن گفت که توافق هسته ای با ایران، موسوم به برجام، کم و بیش مرده است.

در حالی که یک مقام ارشد آمریکایی در گفتگو با المانیتور این روایت را تکذیب کرد، با این حال ایالات متحده و اسرائیل دیدگاههای مشترکی در مورد تمرکز بر اعتراضات ایران و اتهامات مربوط به جنگ روسیه در اوکراین پیدا کردند.

آغاز دوباره بازی مقصرنمایی؛ در مسیر تندباد

به نظر می رسد با کم رنگ شدن امیدها برای احیای توافق، بازی مقصرنمایی در مورد مذاکرات هسته ای تشدید شده است.

یکی از دیپلمات های اروپایی درگیر در مذاکرات تهران را مقصر می داند. این مقام که نخواسته نامش فاش شود در گفتگو با المانیتور مدعی شد: «تهران خود را در مسیر یک طوفان کامل قرار داد: وضعیت داخلی، انتقال [ادعایی] سلاح به روسیه و بن بست بر سر توافق هسته ای».

منابع آمریکایی و اروپایی مدعیند  که ایران در چندین نوبت در سال گذشته و آخرین بار در ماه سپتامبر، زمانی که یک توافق آماده شده بود، از پذیرش آن امتناع ورزید. از آن زمان، بروکسل و واشنگتن بر روی یک طرح پشتیبان برای تحت فشار قرار دادن تهران به بهانه اعتراضات داخلی و حمایتش از روسیه تمرکز کردند.

به گفته مقام اروپایی مذکور: «قدرت‌های غربی رویکردی واحد دارند. چیزی که متفاوت است این است که برخی از اعضا مانند آلمان روی [بهانه های] حقوق بشری بیشتر فشار می آورند. جنگ اوکراین همه پرونده های دیگر از جمله مذاکرات برنامه هسته ای ایران را آلوده می کند».

رو به سوی گورستان؟

همه اینها به این معنی نیست که توافق مرده است، اما روند جاری به معنای حرکتش به سوی گورستان است. در شرایط کنونی برجام تقریباً از اظهارات مقامات آمریکایی کنار گذاشته شده و جای خود را به تعهد مبهم به دیپلماسی به عنوان ترجیحی برای مواجهه با برنامه هسته ای ایران، داده است.

در برابر ایران اعلام کرده که هنوز خواهان توافق است. آخرین تلاش‌ها برای ازسرگیری مذاکرات بر سر احیای توافق هسته‌ای، باعث شد که حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران، پس از دیدار دوجانبه با جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در اردن در حاشیه اجلاس سران عراق2  در 20 دسامبر، در 28 دسامبر به عمان سفر کند و  در آنجا با مقامات ارشد این کشور دیدار کرد. 

برخی نشست امان را نشانه مثبتی پس از ماه‌ها بن‌بست می‌دانستند، اما امیرعبداللهیان هشدار می‌دهد: «اگر طرف‌های دیگر به‌ویژه آمریکا جلوی نفاق را نگیرند، معلوم نیست پنجره‌ای که امروز باز است فردا باز بماند». 

مشکلی فراتر از برجام!

اگرچه بورل گفته که اتحادیه اروپا سیاست دو سویه -احیای برجام و فشار بر ایران از طریق تحریم ها- دنبال می کند، اما بروکسل و واشنگتن در بدبینی خود نسبت به چشم انداز توافق همسو هستند.

مقامات اتحادیه اروپا به طور خصوصی دیدارهای «سخت و صریح» با مقامات ایرانی را توصیف کرده اند. دیپلمات یاد شده اتحادیه اروپا در گفتگو با المانیتور مدعی شده که مشکل آنها بزرگتر از برجام است: ایران و کره شمالی تنها کشورهایی هستند که به روسیه سلاح می‌دهند.

دیپلمات های اتحادیه اروپا درباره استفاده از پهپادهای ایرانی توسط نیروهای روسی در اوکراین و عواقب حمایت از روسیه هشدار داده اند، اما تهران این اتهامات را بارها رد کرده است. 

در دستور کار ولی نه روی میز کار!

حسین موسویان معاون سابق وزیر امور خارجه ایران که بین سال‌های 2003 تا 2009 یکی از اعضای تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای بود، به المانیتور گفت: «توافق هسته‌ای در دستور کار است اما روی میز نیست».

موسویان با بیان اینکه اوضاع داخلی ایران باعث دلسردی قدرت های غربی در مورد توافق هسته ای شده است، توضیح داد که آنها تصمیم گرفته اند موضوع حقوق بشر را پیش از پرونده هسته ای در اولویت کار قرار دهند.

وی کشورهای اروپایی را به کمپین علیه ایران متهم کرد و گفت: «اروپایی‌ها نقش فعال‌تری برای ایجاد اجماع بین‌المللی علیه ایران ایفا می‌کنند، آن هم بیشتر به دلیل مسئله اوکراین. می توان گفت در حال حاضر و در مقایسه با آمریکا، اروپایی ها در پیشبرد سیاست های خصمانه علیه ایران «کاتولیک تر از پاپ» شده اند».

در مسیر توافق مینسک؟

همان مقام ارشد آمریکایی که در مذاکرات شرکت دارد در گفتگو با المانیتور مدعی شد: «در ماه‌های گذشته،  ایران مجموعه‌ای از تصمیمات بسیار مهم و پرهزینه را اتخاذ کرده است. در داخل کشور، با اعتراضات مواجه شدند، در سطح بین المللی، از روسیه حمایت کردند، از نظر دیپلماتیک هم توافقی را رد کردند که منجر به کاهش قابل توجه تحریم ها می شد و از همکاری با آژانس بین المللی انرژی اتمی امتناع کردند». او مدعی شد که چنین رفتاری عواقبی دارد و آنها باید فکر کنند که آیا این راهی است که می خواهند در مسیر آن باشند و به کجا ختم می شود.

این اتهامات توسط یک مقام ایرانی که به شرط ناشناس ماندن با المانیتور صحبت می کرد رد شد. وی تاکید کرد: «تهران از ابتدا متعهد به دستیابی به توافق بود، اما سیاسی شدن کار آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مانع از آن شد». این مقام ایرانی، واشنگتن را به اولویت دادن به منافع اسرائیل متهم کرد و گفت: «اسرائیل خواهان توافق هسته ای یا لغو تحریم ها علیه تهران نیست و آمریکا هم به این رژیم پایبند است. موضوع خیلی ساده است».

وی اظهار کرد که قدرت‌های غربی برای آماده‌سازی گزینه‌های نظامی تلاش می کنند، «همانطور که از سال 2014 پس از توافق مینسک با روسیه انجام دادند». او مدعی شد که «آنگلا مرکل صدراعظم سابق آلمان این را به صراحت گفت: آنها برای مسلح کردن اوکراین وقت می خریدند و همین کار را با ایران انجام می دادند، اما نتیجه نداد. چرا باید به آنها اعتماد کنیم وقتی آنها روی تعهداتشان ایستادگی نکردند.؟» -اگر چه به نظر می رسد صدراعظم سابق چنین اظهارنظری نکرده است.

اما مقام ارشد آمریکایی هشدار داد که کشورش با ادامه توسعه برنامه هسته‌ای ایران بیکار نخواهد ماند و گفت: «ما از تشدید فشار اقتصادی خود دست برنخواهیم داشت». این مقام افزود: در حالی که آنها وقت خود را صرف توسعه برنامه هسته ای می کنند، ما وقت خود را صرف ایجاد گسترده ترین اجماع بین المللی برای مقابله با آن و سایر سیاست های آن می کنیم».

دیپلمات اتحادیه اروپا هم گفت: «ایران اورانیوم غنی شده را انباشته می کند اما به سمت بمب نمی رود. آنها تمام چرخه هسته ای خود را تحت کنترل دارند ولی هنوز از خطوط قرمز عبور نکرده اند».

برجام در گروی اوکراین

قبل از جنگ در اوکراین، اتهامات آمریکا در رابطه با آنچه که تحت عنوان «سیاست های بی ثبات کننده ایران» توصیف می کردند، محدود به خاورمیانه بود، اما اکنون این اتهامات ادعایی به فراتر از مرزهای این منطقه می رسد و از مرکز مورد مناقشه نوظهور خبر می دهد.

تهران کتمان نمی کند که قبل از جنگ هواپیماهای بدون سرنشین در اختیار روسیه قرار داده است، اما اکنون این کار را رد می کند. محمدرضا آشتیانی، وزیر دفاع گفت: «اوکراین هیچ مدرکی دال بر استفاده روسیه از پهپادهای ایرانی در جنگ ارائه نکرده است».

دیپلمات اروپایی مذکور به این نتیجه رسید که تا زمانی که جنگ اوکراین راه حلی به دست نیاید، هیچ پیشرفتی در توافق هسته ای حاصل نخواهد شد.