هشدار درباره تفسیرهای شتاب‌زده از نرخ بیکاری
الف) شمار شاغلان در تابستان سال 1401 حدودا به 374هزار نفر افزایش یافته است. باید در نظر داشت که با شروع همه‌گیری کرونا در تابستان سال 1399 (در مقایسه با سال 1398) بیش از 2/ 1میلیون نفر شغل خود را از دست دادند. در تابستان سال 1400 که هنوز همه‌گیری ادامه داشت، این روند نزولی ادامه یافت و شمار شاغلان حدود 127هزار نفر کاهش پیدا کرد (جدول 1). به همین دلیل با وجود افزایش تعداد شاغلان در تابستان سال 1401، تعداد کل شاغلان در تابستان امسال حدود یک‌میلیون نفر کمتر از تابستان 1398 (قبل از همه‌گیری ویروس کرونا) بوده است. بنابراین هنوز بازار کار ایران نتوانسته است از ضربه کرونا کمر راست کند.
ب) در سال‌های اخیر افزایش اشتغال به قیمت افول کیفیت مشاغل حاصل شده و به همین دلیل افزایش تعداد شاغلان و کاهش نرخ بیکاری شاخصی برای بهبود وضعیت اقتصادی نبوده است. براساس گزارش مرکز آمار ایران در تابستان 1401 حدود 51درصد از شاغلان کمتر از 44ساعت در هفته کار کرده‌اند، در حالی که این نرخ برای سال 1400 معادل 7/ 31درصد بوده است. به سخن دیگر، بخش بزرگ و فزاینده‌‌‌ای از جمعیت فعال که خواستار اشتغال تمام‌وقت است به فعالیت‌‌‌های پاره‌وقت مانند دست‌فروشی روی آورده و کمتر از میزانی که مایل است، کار می‌کند.
در ایران، مشابه بسیاری دیگر از کشورهای درحال توسعه در آسیا، آفریقا و آمریکای‌لاتین پدیده اشتغال بدون رشد مشهود است. در شرایط رکود و کسادی اقتصاد مشاغل مولد، پایدار و رسمی کاهش یافته و سهم مشاغل خدماتی، غیررسمی و ناپایدار با بهرهوری پایین به نحو قابل‌توجهی افزایش مییابد. رشد چشمگیر و تاثرانگیز دست‌فروشی در شهرهای بزرگ و کوچک، افزایش سریع تعداد رانندگان تاکسی‌های اینترنتی، شمار کثیر فروشگاه‌های کوچک خرید و فروش و تعمیرات موبایل و... عارضه‌‌‌ها‌‌ی کاهش سرمایه‌گذاری و تولید و افزایش اشتغال به قیمت کاهش بهرهوری است.
د) یکی از اهداف مهم کشورهای مختلف جهان، از جمله جمهوری اسلامی ایران، مقابله با فقر است. متاسفانه در سال‌های اخیر فقر در ایران گسترش یافته که یکی از علل مهم آن وضعیت نامساعد بازار کار است. در میان اقتصاددانان اختلاف‌نظری وجود ندارد که در دوران رونق و بهبود شرایط در بازار کار مزد واقعی افزایش و در مقابل در دوران رکود مزد واقعی کاهش مییابد. گستردگی فقر میان شاغلان نشانگر وضعیت نامساعد بازار کار است. براساس گزارش مرکز پژوهش‌‌‌های مجلس حدود 30درصد جمعیت کشور زیر خط فقر قرار دارد و بسیاری از جویندگان کار، به‌ویژه زنان جوان تحصیل‌کرده، ناگزیر مشاغلی با مزدهای پایین و بدون پوشش بیمه و بازنشستگی را می‌‌‌پذیرند.
د) در اوج رکود پس از خروج آمریکا از برجام و آغاز تحریم‌های سخت علیه ایران، زمانی که رشد تولید ناخالص ملی در سال 1397 معادل منفی 4/ 7درصد و در سال 1398 برابر با منفی 7/ 4درصد بود، تعداد شاغلان کشور سالانه به ترتیب 520 و 840هزار نفر افزایش یافت. این رشد اشتغال که به قیمت کاهش بهرهوری و تنزل کیفیت مشاغل حاصل شده بود، هیچ‌گاه به‌عنوان شاخصی نشانگر بهبود وضعیت اقتصادی قابل پذیرش نبود. در شرایط کنونی اقتصاد ایران همچنان با چالش‌‌‌های جدی تورم بسیار بالا، فرار سرمایه‌‌‌های مادی و فکری و رشد منفی سرمایه‌گذاری خالص از کشور دست به گریبان است. در 6ماه اول سال 1401 رشد اقتصادی 3/ 3درصد بوده که در 6ماه دوم به دلیل کاهش تقاضای موثر و قطع برق و گاز در فصل زمستان، فعالیت بسیاری از واحدهای تولیدی و خدماتی با وقفه‌های جدی مواجه شده است و به احتمال زیاد کاهش خواهد یافت و رشد اقتصادی سال 1401 کمتر از 3درصد خواهد بود.
