فصل تازه در روابط ایران و عربستان؛ آزمون سخت برای تهران و ریاض/ پادشاهی به آمریکا نه گفت!

به گزارش اقتصادنیوز، ایران و عربستان سعودی به واسطه توافقی با میانجیگری چین روابط دیپلماتیک خود را احیا کردند. این توافق که در مارس 2023 منعقد شد، جدول زمانی برای برقراری روابط دیپلماتیک تعیین و بر گزاره هایی چون اصل عدم مداخله متقابل و تمامیت ارضی و همکاری تاکید کرد. اما به ادعای ناظران با گذشت بیش از یک سال، فارغ از فعل و انفعال هایی چون افتتاح سفارتخانه ها و تسهیل حج برای زائران ایرانی، طرفین برای گسترش روابط خود گامی برنداشته اند. این گروه بر این باورند که تا مادامی که ریاض انتظار داشته باشد که تهران روابطش را با متحدان منطقه ای اش کم کند یا به شکلی متقابل ایران از عربستان و متحدان عرب خلیج فارس این کشور بخواهد تا به شراکت امنیتی شان با آمریکا پایان دهند،  نمی توان انتظار پیشرفت در روابط دو بازیگر را داشت.گروه بحران در باب روابط ایران و عربستان یادداشتی را منتشر کرده، اقتصادنیوز این یادداشت را در سه بخش ترجمه کرده که بخش نخست با عنوان «روایت توافق ایران و عربستان/ چرا ریاض تسلیم تهران شد؟» منتشر و بخش دوم با عنوان «سایه تحریم های آمریکا بر روابط تهران و ریاض/ چرا عربستان برای احیای روابط با ایران پیش قدم شد؟» ترحمه شد، درادامه بخش سوم و نهایی آمده است.

تنها گزینه ریاض و تهران برای تداوم تعامل

مقامات سعودی طی اظهارات ادعایی ایران را مسئول تاخیرهایی می دانند که مانع از پیشرفت فاز دوم بهبود روابط می شود. با این حال، آنگونه که یکی از مقام های سعودی تاکید دارد، بهبود روابط تهران و ریاض فرصتی برای ایران فراهم می کند تا روابط خود را با سایر کشورهای حاشیه خلیج فارس بازتعریف کند. انجام این کار، تسلیم شدن عربستان در برابر فشارهای آمریکا و اسرائیل برای متحد شدن علیه ایران را دشوار می کند.

این در حالی است که گروهی از ناظران مدعی اند که جنگ غزه، پلن های ریاض برای عادی سازی روابطش با اسرائیل رابرهم ریخت.علاوه بر این، از آنجایی که ایران از راه حل دو کشوری حمایت نمی کند، ریاض معتقد است محدودیتی برای مشارکت تهران در تلاش های دیپلماتیک برای پایان دادن به مناقشه وجود دارد. در نتیجه مقامات ارشد سعودی می گویند که آنها به طور جدی درباره غزه با ایران رایزنی نمی کنند.

به ادعای گروهی از ناظران، پیشتر، تنش زدایی بین ایران و عربستان سعودی به واسطه تضاد منافع دو بازیگر به پایان رسید. گروهی از ناظران مدعی اند در حالی که تنش زدایی و گفت‌وگو بین دو قدرت خاورمیانه مورد استقبال قرار می‌گیرد، به نظر می‌رسد که هر دو در مورد اینکه بهبود روابطشان تا چه زمانی ادامه خواهد داشت، تردید دارند. با این همه گروهی دیگر باور دارند که آشتی ایران و عربستان همچنان می تواند در مسیر درست پیش برود، اما هر دو طرف باید تقسیم بندی و انعطاف پذیری داشته باشند. در وهله اول ریاض باید با پیش فرض اتحاد ایران و محور مقاومت راهی برای پیشرفت در روابط خود با تهران بیابد. در وهله دوم، کاهش تنش پایدار بین ایران و عربستان سعودی تا زمانی که تهران آن را به عنوان ایستگاهی برای رسیدن به هدف اعلام شده خود برای بیرون راندن قدرت های خارجی - یعنی ایالات متحده - از منطقه تلقی کند، بعید است.به ادعای ناظران  اگر تهران خواهان بهبود قابل توجه روابط با عربستان سعودی است، باید فضا را برای خواست ریاض (و سایر پایتخت های عربی خلیج فارس) در مورد امنیت منطقه هموار کرده که شامل داشتن یک ضامن خارجی قدرتمند است. عربستان سعودی نمی تواند وابستگی خود را به حمایت نظامی ایالات متحده کاهش دهد در حالی که محور مقاومت و تهران مخالف حضور واشنگتن و سایر قدرت های غربی در منطقه هستند.

برنامه هسته ای ایران؛ فرصت یا چالش

یکی دیگر از محور های اختلاف میان ایران و عربستان این است که پادشاهی  و متحدانش تمایل دارند ایران را از بحث‌ها درباره مسائل امنیتی خلیج فارس و خاورمیانه دور نگه دارند، اما آنها باید موضع خود را تغییر دهند این موضع غیرقابل دفاع است: منطقه متشکل از چیزی بیش از جهان عرب است. ایران بازیگر قدرتمند منطقه ای است از همین رو تلاش برای کنار گذاشتنش در امور خاورمیانه، محال است. با این حال، رهبری عربستان ممکن است رویکرد دیگری را در نظر بگیرد. توافق این کشور با ایران این فرصت را به تهران داده تا به حل برنامه هسته ای ایران کمک کند.

در جریان مذاکرات ایران و 1+5 (پنج عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد و آلمان) که منجر به توافق هسته‌ای 2015 شد، ریاض از اینکه غرب با ایران به توافق رسید، ناراضی بود. امروز، از آنجایی که بعید است که این توافق به شکل پیشین خود احیا شود، عربستان سعودی می‌تواند از روابط با ایران و ایالات متحده برای ترغیب به تعامل غیر رسمی میان این دو به نفع خود استفاده کند.

چشم انداز چنین ترتیبی حداقل تا ژانویه 2025، زمانی که دولت جدید در واشنگتن روی کار آمد، بسیار اندک است. حتی در آن صورت، چنین ایده هایی را می توان به نفع رویکرد تند تر که از انگیزه های اقتصادی جلوگیری می کند، رد کرد. یک توافق سه جانبه میان ایالات متحده، عربستان سعودی و اسرائیل در صورت انعقاد ، روابط ایران و عربستان را پیچیده تر خواهد کرد و امکان معامله جدید را افزایش خواهد داد.با این حال، با توجه به شرایط اجازه بررسی این امکان وجود دارد. حل بن بست بر سر برنامه هسته ای ایران صلح و امنیت منطقه را تقویت می کند. عکس آن نیز صادق است. اگر تهران پیشرفت در برنامه هسته ای خود را سرعت ببخشد، چشم انداز روابط دو بازیگر مبهم می شود. در سناریوی سابق، عربستان سعودی احتمالاً ناگزیر خواهد بود که ظرفیت‌های هسته‌ای ایران را در نظر بگیرد.در حال حاضر، به نظر می‌رسد که ریاض تمایلی به اقدام پیشگیرانه برای شروع مجدد یا مشارکت در گفتگوها درباره نقش ایران در جبهه‌های هسته‌ای یا متعارف ندارد. یک مقام سعودی گفت: «غرب در زمان مذاکره با ایران به حرف ما گوش نکرد و حالا که مذاکرات به بن بست خورده، از ما می‌خواهند وارد شویم و مشکل را برای آنها حل کنیم؟ این منطقی نیست.»