8 برنامه ویژه دولت برای حل بحران آب+جدول
سپیده اشرفی: در حالی اخیرا صحبت از برنامه‌های دولت برای بحران آب در برنامه ششم شده است که برخی معتقدند مقایسه برخی بندهای برنامه‌های توسعه نشان از آب رفتن حمایت‌های دولت در این زمینه دارد. آن‌گونه که اخیرا برخی گزارش‌های منتشر شده نشان می‌داد، در برنامه‌های قبل بند‌هایی مستقل برای توجه به مقوله آب وجود داشت اما در برنامه ششم توسعه، تنها مساله اولویت‌دادن به بخش آب ذکر شده است.
با این حال، برخی گزارش‌های دیگر روی متفاوتی از برنامه‌های دولت در بخش آب را نشان می‌دهد. بر اساس جزئیات ذکر شده در برنامه ششم توسعه، دولت هشت برنامه ویژه برای مقابله با بحران آب دارد که بیشتر آنها به مقابله با بحران موجود مرتبط است و برخی دیگر از برنامه‌ها، در جهت بهبود عملکرد بخش آب است.
۱: برنامه‌ریزی برای تعادل‌بخشی به سفره‌های زیرزمینی
به گزارش اقتصادنیوز، مساله سفره‌های زیرزمینی همواره یکی از دغدغه‌های دولت بوده است، چرا که حجم و سطح این منابع در سال‌های گذشته به شدت افت کرده است. اخیرا نیز برخی گزارش‌ها نشان از افت سطح این آب‌ها در استان‌های مختلف داشت. به گونه‌ای که هر از چند گاهی صحبت از افت سطح آب‌های زیرزمینی در یکی از استان‌ها به گوش می‌رسید. کمی قبل نیز رحیم میدانی، معاون وزیر نیرو اوضاع سفره‌های آب زیرزمینی را نگران‌کننده توصیف کرده بود. به گفته وی، باید حداقل ۱۱ میلیارد مترمکعب از مصرف این منابع زیرزمینی کاسته شود. صحبت وی به خوبی نشان از مصرف بی‌رویه استفاده از منابع زیرزمینی دارد که می‌تواند عمق خشکسالی را دامن زند.
۲: کاهش مصرف سالانه آب به ۱۱ میلیارد مترمکعب
دومین برنامه‌ای که دولت در برنامه ششم برای توجه به بحران آب در نظر گرفته، مساله کاهش مصرف سالانه آب است؛ اتفاقی که حتی با مشوق‌های دولتی برای مشترکان کم‌مصرف هم به سرانجام مناسبی نرسید. دولت مدت‌هاست در تلاش است تا میزان مصرف آب را در بخش‌های مختلف به خصوص بخش خانگی به یک میزان منطقی کاهش دهد که این مساله تاکنون موفقیت‌آمیز نبوده است. با این حال، کاهش مصرف سالانه آب به ۱۱ میلیارد مترمکعب قدم بلندتری است که دولت برای برنامه ششم برداشته است.
پیش از این برخی آمار حکایت از آن داشت که در کل کشور حدود ۱۳۰ میلیارد مترمکعب آب تجدید پذیر وجود دارد که ۲۰ میلیارد متر مکعب آن غیرقابل استحصال است و حدود ۱۱۰ میلیارد متر مکعب آب برای مصارف شرب، کشاورزی و صنعت در کشور قابل استحصال است. بر اساس گزارش‌هایی که پیش از این تابناک منتشر کرده بود، از این میزان آب قابل استحصال، سالانه حدود ۹۵ میلیارد متر مکعب آن را استفاده می‌کنیم و تنها برای آینده کشور ۱۵ میلیارد متر مکعب آب ذخیره وجود دارد. این مساله نشان از آن دارد که برنامه دولت برای برنامه ششم، کاهش ۸۴ میلیارد مترمکعبی در مصرف سالانه آب است.
۳: افزایش عملکرد در واحد سطح و عدم توسعه سطح زیرکشت
مساله عدم توسعه سطح زیرکشت از آنجایی در برنامه ششم مطرح شده که کمبود آب در برخی استان‌ها این مساله را با چالش روبرو کرده است. در حقیقت بهبود بهره‌وری و در نظر گرفتن الگوی کشت و کنترل سطح زیرکشت محصولات زراعی راهی برای کنترل مصرف آب در کنار تولید محصولاتی است که ارزش بالاتری دارند و آب کمتری مصرف می‌کنند. در نظر گرفت این بند در برنامه ششم توسعه به معنای حرکت دولت برای رشد استفاده از روش‌های نوین آبیاری و کنترل منابع موجود است.
۴: ارتقای بهره‌وری آب کشاورزی با توسعه روش‌های نوین آبیاری
به گزارش اقتصادنیوز، مساله توسعه روش‌های نوین آبیاری در بند قبل یعنی عدم توسعه سطح زیرکشت نیز به چشم می‌خورد. میزان هدررفت آب در بخش کشاورزی یکی دیگر از مواردی است که شاید به دلیل بالا بودن حجم آن، حالا عنوان ویژه‌ای را در برنامه ششم به خود اختصاص داده است. در عین حال با توجه به مصرف ۹۲ درصد منابع آبی در بخش کشاورزی، اهمیت این مساله برای دولت دوچندان است چرا که کنترل مصرف در این بخش، می‌تواند کلیه برنامه‌های دولت در بخش منابع آبی را شتاب بخشد.
۵: مسلوب‌المنفعه کردن چاه‌های فاقد پروانه و نصب کنتور هوشمند بر روی چاه‌های دارای پروانه
مساله چاه‌های غیرمجاز از آنجایی اهمیت دارد که حفر متعدد چاه‌های غیرمجاز در سال‌های گذشته شدت گرفته است. به گونه‌ای که مطابق آمار سازمان بازرسی کل کشور، در ایران ۷۵۴ هزار حلقه چاه وجود دارد که حدود ۴۰ درصد آنها بدون مجوز حفر شده‌اند. در دولت دهم با تصویب لایحه‌ای به ده‌ها هزار چاه غیرمجاز پروانه بهره‌برداری داده شد. اما حالا به نظر می‌رسد دولت قصد دارد در برنامه ششم توسعه، چاه‌های فاقد برنامه را به یک سرانجام مشخص برساند. برهمین اساس چاه‌های فاقد پروانه را بسته و برای چاه‌های دارای پروانه، کنتور هوشمند نصب خواهد کرد.
۶: ارائه حمایت‌های لازم برای توسعه گلخانه‌ها
بخش دیگر برنامه‌های درنظر گرفته شده در برنامه ششم مختص توسعه گلخانه‌هاست، به گونه‌ای که دولت قصد دارد حمایت‌های بیشتری را روانه این بخش کند. بر اساس صحبت‌هایی که به تازگی از قول محمد کیایی مدیرکل دفتر امور گلخانه‌ها، گیاهان دارویی و قارچ وزارت جهاد کشاورزی مطرح شده است، توسعه ۵۲ هزار هکتاری گلخانه‌ها در برنامه وزارت جهاد کشاورزی قرار دارد. هرچند که این برنامه برای ۱۰ سال آینده است، اما نشان از جدی شدن این برنامه‌ها برای دولت دارد.
۷: عدم حمایت از کشت محصولاتی که برخلاف الگوی کشت، تولید می‌شوند
طرح تغییرالگوی کشت و افزایش راندمان آب در کشاورزی یک برنامه ۱۲ ساله است که از زمان به میان آمدن مباحث اقتصاد مقاومتی مطرح شد. بر همین اساس هم بود که کشت برنج در استان اصفهان ممنوع شد و پس از آن مدیرکل دفتر غلات وزارت جهاد کشاورزی برخی دیگر از ممنوعیت‌ها در این رابطه را تشریح کرده بود. آن‌طور که پیش از این کاوه خاکسار بیان کرده بود، کشت برنج در استان‌های اصفهان و خوزستان به صرفه نیست و دولت ترغیب کشاورزان برای کشت محصولات جایگزین را در استان‌هایی که از آب چاه برای کشت برنج استفاده می‌کنند جدی‌تر دنبال می‌کند. به گفته وی در این استان‌ها وزارت جهادکشاورزی حمایت‌های فنی از کشاورزان به عمل می‌آورد و به آنها توصیه می‌کند چه کشتی را جایگزین برنج کنند و همچنین ارقام کم مصرف در زمینه آب را به کشاورزان معرفی می‌کند. یعنی در برخی مناطق توصیه می‌کند که به جای کشت بهاره که با مصرف آب بیشتری همراه است، محصولات پاییزه مثل گندم و جو را به کشت برسانند. اهمیت این مساله تا جایی است که یکی از بندهای برنامه ششم توسعه را به خود اختصاص داده است.
۸: تدوین ضوابط قیمت‌گذاری و بهای آب مصرفی توسط وزارت نیرو برای تصویب در شورای اقتصاد
به گزارش اقتصادنیوز، ضوابط قیمت‌گذاری برای بهای آب مصرفی دیگر بخشی است که در سرفصل‌های مقابله با بحران آب در برنامه ششم در نظر گرفته شده است. بر این اساس دولت قصد دارد ضوابط مشخصی را برای قیمت‌گذاری آب در نظر بگیرد و آن را به تصویب شورای اقتصاد برساند. این مساله از آنجایی اهمیت دوچندان برای دولت پیدا کرده که بحث لزوم تعیین قیمت اقتصادی برای آب مصرفی بار‌ها از سوی کار‌شناسان به میان آمده بود.
با این همه، برخی معتقدند که این هشت سرفصل مهم‌ترین مواردی است که دولت می‌توانست برای برنامه ششم در نظر بگیرد. مواردی که گلوگاه بحران آب را نشانه گرفته‌اند و اگر به درستی اجرا شوند، می‌توانند بخش بزرگی از بحران آب را مدیریت کنند.
