پیام سفر وزیر خارجه سعودی به عراق برای ایران

به گزارش اقتصادنیوز ، جبیر پیش از این در حاشیه چند همایش و نشست بین‌المللی با العبادی دیدار و گفت‌وگو کرده بود. اگرچه مبارزه با تروریسم و افزایش همکاری‌ها بین دو کشور به‌عنوان دو هدف اصلی این سفر اعلام شده و کمیسیون روابط خارجی پارلمان عراق نیز اعلام کرده «عادل الجبیر» بخشی از حل و فصل مسائل منطقه‎ای و جهانی است که منطقه شاهد آن است، اما انتخاب مقطع زمانی کنونی برای انجام این سفر حاوی یک پیام بسیار مهم برای ایران در زمانی است که تنش‌ها میان ایران و عربستان در حال افزایش است.

بغداد به‌عنوان یکی از متحدان تهران در جبهه مقاومت عمل می‌کند و همین موضوع باعث شده عربستان سعودی بارها عراق را به دلیل روابط نزدیک با ایران و همچنین به اتهام تبعیض فرقه‌ای علیه اهل سنت محکوم کند.

دو دولت عربستان و عراق اگرچه در دوران پس از جنگ جهانی اول و در سال 1932 تاسیس شدند، اما پیشینه روابط نه چندان خوب این دو کشور به عواملی چون حمله جنگجویان اخوان (وهابیت) به رهبری ملک عبدالعزیز آل سعود به بغداد، شکست حکومت شریفیان در حجاز، اختلافات ایدئولوژیکی حکومت کودتای عبدالکریم قاسم با سعودی‌ها، تعلق عراق به اردوگاه شرق و حمایت از جنبش‌های سیاسی سوسیالیستی در خاورمیانه بر می‌گشت.

هر چند در دهه 1970 میلادی و وقوع جنگ ایران و عراق، تنش‌ها میان ریاض و بغداد کاهش پیدا کرد و منجر به حمایت‌های مالی و معنوی عربستان از صدام شد، اما دیری نپایید که سیاست‌های توسعه طلبانه صدام در اشغال کویت و ادعاهای این کشور درخصوص رهبری جهان عرب، منجر به بروز اختلافات دو کشور و قطع روابط سیاسی از سوی سعودی‌ها در 1990 شد.

در این سال سفارت عربستان در بغداد تعطیل شد. حضور غیرمستقیم در عملیات آزادسازی کویت و استفاده نیروهای ائتلاف از پایگاه‌های هوایی عربستان، بخشی از سیاست سعودی‌ها در مهار عراق بود. در همین خصوص، ثامر السبهان، سفیر به ظاهر برکنار شده عربستان در عراق مدعی شده این اقدام برای همکاری نزدیک‌تر بین دو کشور در مسائل امنیتی و همچنین مبارزه با تروریسم و افراط‌گرایی صورت گرفته است.

از این مقطع تا سال 2003، سیاست خارجی عربستان در پیوند با استراتژی امنیتی آمریکا، بر مقابله با تهدید بالقوه عراق برای عربستان و شورای همکاری خلیج‌فارس تمرکز داشت. هرچند روابط دو دولت در سال 2004 و بعد از اشغال عراق از سر گرفته شد، اما سفارت ریاض در بغداد همچنان تعطیل ماند. در مقابل اما عراقی‌ها در سال 2009 اولین سفیر خود را روانه ریاض کردند.

متعاقبا سعودی‌ها نیز با تاخیر در سال 2012، فهد عبدالله محسن الزید، سفیر خود در اردن را به‌عنوان سفیر غیرمقیم ریاض در بغداد انتخاب کردند. با کنار رفتن نوری‌المالکی از قدرت و نخست‌وزیر شدن حیدر العبادی در تابستان 2013، سعودی‌ها اقداماتی هرچند محتاطانه را برای ایجاد رابطه مجدد با عراق آغاز کردند که تصمیم برای بازگشایی سفارت مهمترین آنها به‌شمار می‌رفت، اگرچه کمتر از چند ماه پس از استقرار سفیر عربستان در بغداد، به‌دلیل تحرکات و دخالت‌های او، مقامات عراقی خواهان برکناری او شدند.

متعاقب این فعل‌وانفعالات، فواد معصوم رئیس‌جمهور عراق نیز سال 2015، برای دیداری رسمی به عربستان سفر کرد. این دیدار کم‌سابقه به‌عنوان نشانه‌ای از آب شدن یخ روابط دو طرف بعد از سال‌ها ارزیابی شد. سعود الفیصل وزیر خارجه سابق متوفی سعودی نیز در همان سال در دیدار با نخست‌وزیر عراق در حاشیه کنفرانس مبارزه با تروریسم در بروکسل با اشاره به اینکه ثبات عراق چهره منطقه را تغییر خواهد داد، تاکید کرد که به‌زودی به بغداد سفر می‌کند اما عمر او به این سفر قد نداد و خلفش عادل‌الجبیر روانه بغداد شد. حال این سفر حاوی پیام مهمی برای ایران است.

گنجاندن عراق در ائتلاف نظامی عربستان

دسامبر 2015 (آذر 1394) عربستان سعودی از شکل‌گیری یک ائتلاف اسلامی با مشارکت 34 کشور علیه تروریسم خبر داد. در آخرین تحول نیز سلطان‌نشین عمان که تاکنون از پیوستن به چنین ائتلافی خودداری کرده بود، طی بیانیه‌ای اعلام کرد که به‌عنوان چهل و یکمین عضو به این ائتلاف پیوسته است. این دولت‌ها، طی بیانیه مشترکی اعلام کردند در راستای مفاد توافقنامه سازمان همکاری‌های اسلامی مبنی بر مبارزه با تمام اشکال و مظاهر تروریسم، تصمیم گرفته‌اند یک ائتلاف نظامی اسلامی به رهبری عربستان سعودی تشکیل دهند. در واقع، تشکیل ائتلاف اسلامی ضدتروریسم به رهبری عربستان را باید در روند شکل‌یابی الگوی رفتاری جدید سعودی در نظام منطقه‌ای درک کرد.

نقشی که بنا دارد علاوه بر مهار و مدیریت آشوب منطقه‌ای، با شکل‌دهی به یک محور از اهل سنت، نقش ایران و متحدان آن را تضعیف و به بازیابی مجدد در راهبرد آمریکا منجر شود. در این راستا تشکیل این محور هدف مهمی است و آن هم این که عربستان تلاش دارد نقش ایران و متحدان آن در خط مقاومت را مهار و تضعیف کند. در بیانیه تاسیس ائتلاف نیز اعلام شده این ائتلاف با تمام گروه‌هایی که در فهرست تروریسم قرار دارند، مبارزه خواهد کرد و «حزب‌‌الله» لبنان از جمله گروه‌هایی است که در فهرست تروریسم عربستان سعودی قرار دارد و بالطبع یکی از طرف‌های مورد حمله خواهد بود. فقدان حضور عراق به‌عنوان کشور افتاده در چنگال تروریسم در این ائتلاف که از همان آغاز به‌صورت آگاهانه و به‌دلیل نزدیکی به ایران کنار گذاشته شده بود، نشان داد که در واقع این ائتلاف تمرکز چندانی بر موضوع مبارزه با تروریسم ندارد و صرفا در راستای نقش جدید عربستان برای مهار ایران قابل ارزیابی است.

به‌نظر می‌رسد وزیر خارجه عربستان به‌دنبال آن است تا در این سفر، مقامات عراقی را متقاعد به پیوستن به این ائتلاف کند. موضوعی که می‌تواند از یکسو منجر به نفوذ راهبرد عربستان به داخل عراق شود و از سوی دیگر حاوی پیام‌های مهم برای حضور ایران در عراق باشد. به‌خصوص که عربستان همواره مدعی سرکوب اهل سنت و به حاشیه راندن عراق در فضای پس از صدام بوده و به‌دلیل ارتباطاتی که این سال‌ها با جریان‌های معترض سنی در عراق داشته است، با این حال بعید است که بغداد بخواهد به این در خواست عربستان برای پیوستن به ائتلاف چراغ سبز نشان دهد و در صورت پیوستن احتمالی بغداد نیز، دور از ذهن است که این ایفای نقش علیه ایران در روند همکاری‌های رو به گسترش باشد. در سوی دیگر، تحلیلگران معتقدند این سفر را باید نوعی تجدید نظر در سیاست‌های شکست خورده عربستان در قبال عراق به حساب آورد که تاکنون مقامات سعودی امید داشتند که از طریق فعال کردن بحران‌های هویتی-قومی و همچنین حمایت از داعش آن‌را در روند تضعیف قرار دهند.

گزارش از کامران کرمی