در طول تاریخ محصولات معادن در شکل گیری تمدن بشر موثر بودند. بدون معدنکاری توسعه تمدن بشری امکانپذیر نبود. تمدن بشری مراحل مختلفی را طی نموده است. از دوران سنگی آغاز سپس به مرحله برنزی و بعد وارد دوره آهن و زغال سنگی و متعاقب آن انقلاب صنعتی آغاز گردید (حوالی سالهای 1750) و از سال 1979 دوره یا انفجار اطلاعات شروع شده است.
در این دوره اطلاعات[1] که آغاز دوران انفجار اطلاعات[2] نیز لقب گرفته است به نقش روزانه معدنکاری در زندگیمان توجه کمتری شده است. ساخت و توسعه جادهها، اتومبیل، رادیو، تلویزیون، موبایل، لپ تاپ، کامپیوتر، ماهواره، ترن و هواپیماهای غول پیکر و سریعالسیر بدون معدنکاری و استفاده از محصولات معادن میسر نبوده است. در هر مرحله از توسعه تمدن بشر، شرایط جامعه و فرهنگ جامعه متناسب با آن دوره بوده است.
بعبارت دیگر رفتار، آداب و رسوم بعبارتی فرهنگ انسان دوره انفجار اطلاعات با فرهنگ دوره انقلاب صنعتی با فرهنگ پیش از آن متفاوتاند، ضمن آنکه مکمل یکدیگرند. نظر به اینکه جمعیت جهان بالاخص در کشورهای با درآمد کم و درآمد متوسط عمدتا در آسیا و آفریقا رو به افزایشاند و جمعیت جهان در سال 2050 به مرز 10 میلیارد نفر در مقایسه یا کمی بیشتر از 7 میلیارد نفر فعلی خواهد رسید، مصرف محصولات صنعتی، کشاورزی، توسعه زیرساختها مثل جاده، آبرسانی، برق رسانی، آموزش و بهداشت، تلفن، کامپیوتر، موبایل، انسان روباتیکی و امثالهم نیز افزایش پیدا خواهد کرد و در نتیجه نیاز به محصولات معدنی (فلزات، کانیهای صنعتی و زغال سنگ) نیز بیشتر خواهند شد و معدنکاری نیاز به توجه بیشتری پیدا میکند لذا در معدنکاری نیاز به دگرگونی اساسی در آموزش و ایجاد مهارت دارد. دلایل این نیاز عبارتند از :
- عمق معدنکاری بدلیل دسترسی و استخراج کانسنگهای کم عیار زیادتر خواهد شد، در اعماق، شرایط زمین شناسی و زیست محیطی پیچیدهتر است.
- قسمت خشکی زمین[3] بطور کامل پاسخگوی نیاز صنعت به فلز و کانی نخواهد بود لذا استخراج فلزات از منابع آب مثل اقیانوسها و دریاچهها فعالتر خواهد شد.
- کلا زمین اعم از بخش خشکی و آب نمیتواند بعنوان تنها سیاره منظومه شمسی تامین کننده فلزات و کانیها تلقی شود و معدنکاری از سایر سیارات مثل ماه که نزدیکترین سیاره به زمین است برای تامین بعضی از عناصر مورد نیاز صنعت بالاخص صنایعی که در ماه توسعه داده میشوند انجام میپذیرد.
- استخراج از اعماق برای دسترسی به کانسنگهای کم عیار مستلزم باطلهبرداری زیاد و تولید باطله زیاد در مرحله فرآوری است. این امر در چند زمینه، مهندسین معدن را با چالش مواجه مینماید که عبارتند از روشهای حمل مواد، مکانهای دمپ باطله و شرایط محیط زیست اعماق.
- استخراج کانسنگهای کم عیار مستلزم پیشرفت در مرحله فرآوری و استخراج متالورژیکی است. در سالهای اخیر با افزایش دادن ظرفیتهای سلولهای فلوتاسیون و تغییر تدریجی روش پیرومتالورژیکی به هیدرومتالورژیکی تا حدودی اصلاح به عمل آمده است. اما در میانگین عیارهای مثلا 3/0 درصد مس نیاز به تکنولوژی مدرن در این زمینهها وجود دارد.
همانطور که صنعت در تلاش است تا با شرایط روز (دوران تولید و دسترسی به اطلاعات) محصولات صنعتی مورد نیاز جمعیت میلیاردی بشر را تامین کند در دانشکده/ دانشکده های معدن نیز باید آموزش متناسب که سازگار با مهارتهای مورد نیاز صنعت باشد را در دانشجویان بوجود بیاورد. این آموزشها عبارتند از :
1- معدنکاری از راه دور[4]، اتوماسیون و روباتیک در معادن
2- معدنکاری عمیق روباز[5]
3- معدنکاری سبز[6] ، آموزش شاخصهای توسعه پایدار و ارزیابی این شاخصها مثل [7]SIA ، EcIA[8] و EIA[9]
4- معدنکاری دریایی[10]
5- معدنکاری در ماه[11]
6- آموزش ارزیابی چرخه حیات معدنکاری[12]
7- عدم قطعیت در معدنکاری
8- بستن و بازسازی معادن
9- معدنکاری در راستای توسعه پایدار
10- روشهای نوین اقتصادی فرآوری
11- ژئومکانیک و توجه ویژه به مبحث پایداری شیب
12- روشهای آبکشی در معادن روباز عمیق
13- ریاضیات و آمار و احتمالات
14- زبان انگلیسی
15- آشنایی با قوانین معدنکاری، زیست محیطی و ایمنی بالاخص در معادن عمیق روباز، دریاها و سیارات مثل ماه
16- برقراری ارتباط با زیر مجموعه، مسئولین و مدیران بالا دستی برای بهبود در شرایط کار و فراگیری گفتگو با مسئولین صنعتی (مصرف کنندگان فلز وکانی فعلی معدن)
17- نحوه به روز رسانی داده های معدن
در جدول 1 خلاصه مهارتهای مورد نیاز آینده دانش آموختگان رشته مهدسی معدن ارائه شده است.
جدول 1- مهارتهای مورد نیاز آینده دانش آموختگان مهندسی معدن- برگرفته از منبع 1
مهارتهای پایه[13] |
مهارتهای تکنیکی[14] |
مهارتهای نرم[15]
|
انگلیسی، ریاضیات، آمار و احتمالات |
برنامهریزی در معادن ( اخذ مجوز، آماده سازی، طراحی معدن و برنامه ریزی تولید) |
اقتصاد و مدیریت |
کاربرد زمین شناسی در معدن |
استخراج از راه دور، اتوماسیون و روباتیک |
عدم قطعیت و تحلیل ریسک |
مقررات، قوانین معدنکاری، زیست محیطی و ایمنی |
ژئومکانیک، تهویه و خدمات در معادن |
ارزیابی ذخایر معدنی |
آشنایی با روشها و عملیات معدنکاری |
معدنکاری عمیق روباز |
آموزش EIA، SIA و EcIA، LCA |
آشنایی با فرآوری و روشهاهای متالورژیکی |
معدنکاری دریایی و سایر سیارات (بغیر از زمین) |
فن برقراری ارتباط با زیرمجموعه معدن و مدیران صنعتی |
تامین مهندسین معدن مورد نیاز صنعت معدنکاری در کشورهای معدن خیز توسط دانشگاههای مهندسی معدن انجام میپذیرد مانند دانشگاه معدن و تکنولوژی پکن در چین، دانشگاه معدن کلرادو ایالات متحده آمریکا که به مدرسه معدن کلرادو نیز شهرت دارد و دانشگاه مهندسی معدن و حفاری سن پترزبورگ در روسیه که در این دانشگاهها در رشته هایی مانند مهندسی برق، مهندسی عمران، مهندسی زمین شناسی، مهندسی نفت، مهندسی مکانیک نیز دانشجو می پذیرند.
مطالعات نایت[16] در سال 2019 در استرالیا نشان میدهد که تعداد دانش آموختگان رشته مهندسی معدن در این سال در استرالیا 160 نفر لیسانس (کارشناسی) بوده در حالی که این رقم 65 درصد نیاز بخش معدن در استرالیا بوده. کمبود یا مابهالتفاوت را شرکتهای معدنی از کشورهای دیگر یا با آموزش دانش آموختگان رشتههای دیگر تامین نمودهاند. همزمان با چاپ گزارش نایت در مقالهای دیگر که توسط مک کارتر[17] و از سوی انجمن مهندسی معدن، متالورژی و اکتشاف ایالات متحده آمریکا به چاپ رسیده بود اذعان نمود که آموزش یک مهندس عمران که بتواند از عهده وظیفه یک مهندس معدن برآید 600 درصد است. این افزایش در دانشگاههای مهندسی معدن که در آنها همین رشته نیز تربیت میشود کمتر است.
قبل از Covid-19 (دیماه 1398( آموزش در دانشگاهها از جمله در رشته مهندسی معدن حضوری[18] انجام میگرفت و بر اساس پیشنهاد انجمن اساتید رشته مهندسی معدن در لهستان/2013( این آموزش به دو صورت بوده : (1) مبنا یادگیری از طریق انجام یک پروژه[19] که در این شیوه اساتید در یک بازه 14 تا 16 هفته موضوع خاصی را مطرح و آموزش میدهند و در پایان ترم برای اطمینان از یادگیری برای هر دانشجو یک پروژهای تعریف و پتانسیل حل یک معضل معدنی از سوی دانشجو مورد ارزیابی استاد قرار میگیرد. (2) روش ایجاد ذهن خلاق[20] در دانشجویان که در این روش از طریق انتقال دادههای زیاد اطلاعات و دانش دانشجویان برای حل مسئله افزایش می گردد.
در این بازه 14 تا 16 هفته دانشجو فرصت کافی برای مراجعات به استاد، کتابخانه، آزمایشگاه، مراکز کامپیوتر قدرتمند و دیالوگ با هم قطاران خود و بازدید از معادن را دارد، اما بهنگام Covid-19 همهگیر[21] آموزش بصورت مجازی و on-line انجام میگیرد لذا دانشجو بعلت عدم دسترسی به آزمایشگاهها، کتابخانه ها، دیالوگ با استاد و همقطاران خود، بسیاری از ابزار یادگیری را از دست میدهد. کلا روشهای آموزش از راه دور و مجازی به منظور بازآموزی و به روز کردن دانش آموختگان دانشگاهی انجام میگیرد که به دلیل دوری از موسسات آموزشی- پژوهشی و روزمرهگی کار از بسیاری از تازههای علمی محروم هستند و با اجرای این دوره های آموزشی اقدام به بازآموزش و به روز رسانی اطلاعات تخصصی خود می کنند.
طول این دوره ها هم کوتاه میباشد. لذا اگر قرار است بهنگام کووید 19 همه گیر از شیوه از راه دور استفاده شود با توجه به مشکلات اینترنت، قطعی برق و ماهیت این دوره، آموزش باید در دوره های کوتاه مدت در قیاس با 14 تا 16 هفته یعنی 7 تا 8 هفته و آموزش نیز بر مبنای یادگیری از طریق انجام پروژه صورت گیرد و از امتحان نهایی نیز استفاده نمود. با کوتاه شدن فاصله آموزشی، کاهش حجم مطالب و ارزیابی در کوتاه مدت، احتمال کاهش کیفیت آموزشی دانش آموختگان رشته مهندسی معدن در دوره کووید 19 همه گیر نیز کمتر شود.
*دکتر اصانلو، بنیانگذار کارشناسی ارشد و دکتری مهندسی معدن در ایران و استاد تمام دانشگاه صنعتی امیرکبیر است
منبع:
1- A. J. S. Sam Spearing et al, Mining Engineering Education Pre-Post the Covid Pandemic and Some Ideas for the Future. E35 web of conference,278,01003 (2021).
[1] Information Age
[2] Explosion Information Age
[3] Land
[4] Remote Mining
[5] Open-Pit Deep Mining
[6] Green Mining
[7] Social Impact Assessment (SIA/ارزیابی اثرات اجتماعی)
[8] Economic Impact Assessment (EcIA/ارزیابی اثرات اقتصادی)
[9] Environmental Impact Assessment (EIA/ارزیابی اثرات زیست محیطی)
[10] Marine/Sea Mining
[11] Moon Mining
[12] Life Cycle Assessment (LCA)
[13] Basic Skills
[14] Technical Skills
[15] Soft Skills
[16] Knight
[17] Mc Carter
[18] Face to Face
[19] Project Based Learning
[20] Creative Mind
[21] Pandemic