ظریف در مجمع اسلو : برکشوری تمرکز کنید که زنان در آن حق رانندگی ندارند!
محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان امسال برای دومین بار متوالی مهمان اندیشکده‌ای بود که بیشترین تمرکز بحث‌های خود را در مجمع سال ٢٠١٧ بر پرونده‌های منطقه خاورمیانه گذاشته بود و البته از این منطقه هم دیپلمات دعوت شده نه از عربستان سعودی یا هر کشور عربی – اسلامی که از جمهوری اسلامی ایران بود.
وزیر امورخارجه ایران برای اندیشکده‌های تحقیقاتی غربی چهره‌ای نام آشنا و مسلط بر مسائل حقوق بین‌الملل و ریزه کاری‌های مذاکرات دیپلماتیک است که همین ویژگی‌ها وی را در منطقه‌ای که وزرای امور خارجه کشورهای همسایه جز برای دمیدن در آتش بحران‌ها پشت تریبون قرار نمی‌گیرند به مرجعی مطمئن برای صلح بدل کرده است. امسال در کنار محمد جواد ظریف، فدریکا موگرینی، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، جان کری، وزیر امور خارجه سابق ایالات متحده و وزیر امور خارجه اندونزی نیز حضور داشتند.
پیش از آغاز رسمی پنل نخست، هر چهار دیپلمات کارکشته در نشست پرسش و پاسخ با خبرنگاران حاضر شدند و پس از ٣٠ دقیقه با ترک جلسه عمومی به سالنی که برای جلسات بسته تعیین شده بود، رفتند. بر اساس قاعده چاتم هاووس انتشار مطالب جلسات بسته در رسانه‌های عمومی ممنوع است اما سی دقیقه نخست پنل اول که همزمان با برگزاری آن در سالن انتظار برای خبرنگاران از طریق تلویزیون قابل تماشاست، بلامانع است.
رای به روحانی، رای به تداوم سیاست بهبود رابطه با اروپا؟
بورگه برنده، وزیر خارجه نروژ به عنوان مدیر پنل نخست سخنان خود را با اشاره به بحران‌های منطقه‌ای آغاز کرد و گفت: «اگر در سال ٢٠١٢ طرح کوفی عنان، نماینده وقت سازمان ملل در امور سوریه از سوی طرفین پذیرفته شده بود امروز سوریه با شرایط متفاوت‌تری روبه‌رو بود و ما شاهد به راه افتادن چنین بحران انسانی در این کشور نبودیم. به یمن نگاه کنید اگر طرح‌ها برای آشتی و آرامش در این کشور به جایی رسیده و مورد توافق طرفین قرار گرفته بود امروز بیش از ١٣ میلیون نفر در این کشور گرفتار قحطی و شرایط نامناسب نبودند.»
این دیپلمات نروژی در ادامه سخنانش بر لزوم جامعیت طرح‌های صلح مطرح شده و توجه به تمام جزییات در این قبیل طرح‌ها اشاره کرد و پرونده کلمبیا و معاهده صلح اخیر میان دولت و شورشیان فارک را نمونه موفقی از تلاش برای پایان دادن به مخاصمه و رسیدن به صلح دانست. بورگه برنده که کشورش هر سال میزبان نشست‌هایی از این دست است در ادامه بحث‌های مقدماتی در پنل نخست تاکید کرد که در این نشست تلاش می‌شود بر بحران‌های روز که تقریبا همه کشورها در سطح بین‌المللی را درگیر خود کرده، پرداخته شود. نخستین سوال برای آغاز جلسه از محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران پرسیده شد. برنده پیش از طرح سوال اصلی به عنوان مدیر پنل با دولت و ملت ایران به دلیل حادثه تروریستی اخیر در تهران ابراز همدردی کرد. سوال از محمد جواد ظریف به پیروزی حسن روحانی، رییس‌جمهور مستقر در انتخابات ریاست‌جمهوری اخیر در ایران اختصاص داشت. مجری پنل با اشاره به رای ٥٧ درصدی مردم به حسن روحانی، تحلیل کرد که این رقم نشان‌دهنده آن است که ایرانی‌ها به سیاست تعاملی که حسن روحانی در چهارسال گذشته دنبال کرده، روی خوش نشان داده‌اند و خواهان گشایش در روابط بین‌المللی حداقل در رابطه با اروپا در چهارسال آتی هستند. سوال مشخص از محمدجواد ظریف این بود: شما به عنوان وزیر امور خارجه و آقای روحانی به عنوان رییس‌جمهور برای چهارسال آینده چه برنامه‌ای برای توسعه صلح در منطقه و یافتن راهکاری برای پایان دادن به بحران‌ها دارید؟
نفرت‌پراکنی‌ها به اسم دین ربطی به اسلام ندارد
محمدجواد ظریف، سخنان خود را با تشکر از میزبان آغاز کرد و گفت: اجازه بدهید بحث خودم را با دو عبارت اسلامی که برای آغاز مکالمه یا انجام کاری استفاده می‌شود، شروع کنم: السلام علیکم و بسم‌الله الرحمن الرحیم. این آغاز نه صرفا شروع بحث با این کلمات به عادت همیشه که برای اشاره به نکته‌ای است. زمانی که مسلمانان با یکدیگر روبه‌رو می‌شوند سلام و علیکی که با هم می‌کنند با جملات سلام و صلح بر تو (السلام علیکم) است. پس از آن نیز هربار که می‌خواهیم صحبت کنیم به یاد می‌آوریم که ما بندگان مخلوقی هستیم که بخشنده و مهربان (بسم‌الله الرحمن الرحیم) است. تمام تعابیر متون اسلامی، رحمانیت خداوند جامع است و به مسلمانان یا غیرمسلمانان، مومنان یا کفار، خوب‌ها یا بدها اختصاص ندارد. رحمانیت خدا همه را شامل می‌شود و زمانی که در جهانی زندگی می‌کنیم که نفرت به اسم دین پخش می‌شود، به یاد آوردن این نکته بسیار مهم است. باید این نکته را به یاد داشت و به یاد آورد تا نشان داد که این نفرتی که امروز به اسم اسلام پخش می‌شود هیچ ارتباطی با اسلام و آموزه‌های اسلامی در ١٤ قرن گذشته ندارد. فکر می‌کنم این دلیل خوبی باشد که به دوستانم در اینجا یادآوری کنم که چرا ما به عنوان مسلمانان متعهد سخنان خود را با به نام خداوند بخشنده و مهربان آغاز می‌کنیم.
طرحی که ٣١ سال پیش ایران داد اما اجرایی نشد
اکنون رییس‌جمهور حسن روحانی دوباره انتخاب شده‌اند اما من تا به امروز به عنوان نامزد وزارت امور خارجه (دولت دوازدهم) مطرح نشده‌ام و این روند (معرفی نامزدهای اعضای کابینه جدید در دولت دوازدهم) در داخل ایران زمانبر است. یک پروسه قانونی است که باید از مجرای خود طی شده و تایید مجلس ایران نیز برای هر فردی که رییس‌جمهور روحانی به عنوان نامزد پست وزارت امور خارجه معرفی می‌کند نیز گرفته شود. با این وجود من می‌خواهم به یک مولفه پایدار در سیاست خارجی ایران اشاره کنم. مولفه‌ای که از همان ابتدا یا حداقل از سال ١٩٨٦ در سیاست خارجی ما پایدار و ثابت بوده است. در سال ١٩٨٦ و در اوج جنگ ایران – عراق ما به شکل رسمی این مساله و رویکرد را در قالب یک طرح به خاویر پرز دکوئیار، دبیرکل وقت سازمان ملل ارایه دادیم. این طرح یک پایه اساسی داشت: شکل‌گیری مکانیسم امنیت منطقه‌ای تا مانع از تعمیق تنشی شود که در آن زمان منطقه را دربرگرفته بود. این تنش همان جنگی بود که صدام حسین به مدت هشت سال بر ایران تحمیل کرد. مساله مدنظر ما در قطعنامه فصل هفتمی ٥٩٨ مصوب شورای امنیت قید شده است. در پاراگراف هشتم این قطعنامه از کشورهای منطقه‌ای و جامعه بین‌المللی می‌خواهد تا چارچوب منطقه‌ای برای گفت‌وگوهای میان کشورهای حاضر در منطقه تعریف کند. متاسفانه آن پاراگراف از قطعنامه ٥٩٨ هرگز اجرایی نشد. دو سال پس از آن تاریخ ما شاهد حمله به کویت توسط عراق و شکل‌گیری فصل جدیدی در تنش‌های منطقه‌ای بودیم. آخرین مورد از این درگیری‌های منطقه‌ای نیز تنش میان همسایگان جنوبی ما در خلیج فارس است.
در برخی بحران‌ها دیگر نمی‌توان از راهکار صلح‌آمیز حرف زد
من فکر می‌کنم که بسیار مهم است که همه ما به این حقیقت واقف باشیم که هیچ کدام از بحران‌های امروز راهکار غیرسیاسی ندارند. هر تنش به یک راه‌حل صلح آمیز یا حداقل راهکار سیاسی نیاز دارد چرا که برای برخی از بحران‌ها دیگر سخن گفتن از راه‌حل صلح آمیز با توجه به اینکه صدها هزار نفر جان خود را از دست داده‌اند، دیر است. در یمن صدها هزار نفر مبتلا به وبا شده‌اند و کشتارهای دسته جمعی در سوریه را هم باید به این مساله اضافه کرد. شما به طرح کوفی عنان، دبیرکل پیشین سازمان ملل در سال ٢٠١٢ برای سوریه اشاره کردید و البته می‌توانید به طرح چهارماده‌ای ایران در سال ٢٠١٣ نیز اشاره کنید که بعدها در قطعنامه ٢٢٥٤ نیز به عنوان فرمولی برای صلح مدنظر قرار گرفت. این طرح مبتنی بر یک اصل بسیار بنیادین بود: هیچ راه‌حل نظامی برای این تنش وجود ندارد. امیدوارم همه به این نتیجه برسند که هیچ کدام از این تنش‌ها را نمی‌توان با ابزارهای غیرصلح‌آمیز، با زور و تحمیل ایده‌ها حل و فصل کرد. لازم است که همه ما ذهنیت‌های خود را از ذهنیت با حاصل جمع صفر به ذهنیت با حاصل جمع مثبت تغییر دهیم. چرا که بازی با حاصل جمع صفر بی‌شک به نتایج منفی منتهی خواهد شد و همانطور که در مذاکرات هسته‌ای ما هم دیدید در گذشته که این ذهنیت وجود داشت هم ایران و هم امریکا با متحدانش باختند. (اشاره به ذهنیت امریکا در فاصله سال‌های ٢٠٠٣ تا ٢٠٠٥ و پس از آن تا پیش از ٢٠١٥ که عملا رایزنی‌های هسته‌ای منتج به نتیجه نشد) . در نتیجه آن ذهنیت، ما سانتریفیوژهای بیشتری ساختیم و آنها هم تحریم‌های بیشتری وضع کردند. هیچ کدام از طرفین هم در پایان روز برنده نشدند. همین مساله در مورد منطقه ما، سوریه و یمن مصداق دارد. ما باید به این درک برسیم که در تمام این بحران‌ها، ما یک مکانیسم تعیین کنیم تا همه در آن حضور داشته باشند و باید قطعا یک مکانیسم جامع باشد. بزرگ‌ترین مشکل ما این است که عده‌ای به دنبال فرمول‌های حذفی هستند. به دنبال حذف بازیگران و کسانی هستند که دشمن خود می‌پندارند. در داخل منطقه ما نیز عده‌ای این توهم حذف ایران را دارند و ببینید که نتیجه این تفکر برای منطقه چیست. ایران در سال ٢٠١٣ طرح چهارماده‌ای را برای سوریه ارایه کرد. در سال ٢٠١٤ طرح چهارماده‌ای را هم برای یمن تهیه و پیشنهاد کرد. هر دو این طرح‌ها نیز بر یک پایه واحد بودند: پایان دادن به خصومت‌ها، پایان دادن به جنگ.
در مورد یمن به دلیل بحران انسانی وحشتناکی که وجود دارد ما درخواست کمک‌های انسان‌دوستانه فوری را دادیم. در سوریه ما پیشنهاد گفت‌وگوهای فوری را مطرح کردیم. به هرحال در همه این بحران‌ها ما به یک گفت‌وگوی جامع نیاز داریم. در سوریه به اصلاحات قانون اساسی نیاز است و در همه این پرونده‌ها ما نیاز داریم که به خواست و میل مردم این کشورها مراجعه و توجه کنیم. این مردم این کشورها هستند که در مورد آینده خود تصمیم‌گیری می‌کنند. به باور من در همه این شرایط این راهکارها است که جواب خواهد داد. فکر می‌کنم هرچه زودتر با علم به اینکه هیچ‌کدام از این تنش‌ها راهکار نظامی ندارند و حذف دیگری ممکن نیست، این مسیر را آغاز کنیم زودتر هم به نتیجه خواهیم رسید.
امنیت طلبی منطقه‌ای، سیاست ثابت ایران
ایران آنقدر بلوغ سیاسی دارد که بداند عربستان سعودی قابل حذف از منطقه ما نیست و من فکر می‌کنم که آنها هم باید به این بلوغ برسند و بدانند که نمی‌توانند ایران را از منطقه حذف کنند. فکر می‌کنم این مهم است که همه به این درک برسند که خبری از بازی با حاصل جمع صفر نیست و باید به حاصل جمع مثبت فکر کنیم. در شرایطی که در این مسیر قرار بگیریم و به سمت جلو حرکت کنیم، می‌بینید که ایران هم آماده برای کمک و شرکت است. این مساله هم یک رویکرد ملی در ایران است و مهم نیست که رییس‌جمهور روحانی دوباره در انتخابات برنده شده باشد یا طرف مخالف او رای آورده باشد. این رویکرد به دلیل مساحت، جغرافیا و نیازهای ما است. ما به یک منطقه پیرامونی امن نیاز داریم و همین جا هم از همدردی شما با ملت و دولت ایران قدردانی می‌کنم. اکنون همه به این نتیجه رسیده‌اند که حتی در امن‌ترین کشور منطقه نیز همواره این احتمال وجود دارد که تور امنیتی شما هم خراشی بردارد و یک نفر خود را در قلب دموکراسی ما منفجر کند. امنیت ایران ناشی از این حقیقت است که ٤١ میلیون نفر در انتخابات اخیر پای صندوق‌های رای حاضر شدند و مشارکت ٧٣ درصدی در این انتخابات به ثبت رسید. مردم ما نظرات خود را در پای صندوق‌های رای اعلام می‌کنند و نه با بستن کمربند انتحاری. بنابراین ما به یک محیط پیرامونی امن نیاز داریم که این رویکرد یک اصل بنیادین در سایه هر دولتی در ایران است.
کنایه‌های ظریف
در ادامه این گفت‌وگو، مجری برنامه با مخاطب قرار دادن مجدد محمد جواد ظریف گفت: شما می‌گویید که تفاوت چندانی در رویکرد حسن روحانی با رقیب محافظه‌کار وی در این حوزه وجود ندارد اما من امیدوار هستم که پیروزی دوباره روحانی به معنای اصلاحات بیشتر در ایران و بهبود وضعیت زنان و سایرین باشد.
ظریف در پاسخ به این اظهارات گفت: فکر می‌کنم اگر شما در منطقه‌ای زندگی کنید که در یک کشور آن مردم در انتخابات شرکت می‌کنند و در کشور دیگری در همان منطقه مردم حتی نمی‌دانند صندوق رای چیست و چه شکلی است و باز در کشور دیگری در همان حوالی زنان حق رانندگی هم ندارند، بنابراین باید مرکز تمرکز خود را تغییر دهید. ما در ایران پیشرفت‌های بسیار خوبی در حوزه‌های مدنظر شما داشته‌ایم و البته نمی‌گوییم که کافی است چرا که همه ما به پیشرفت‌های بیشتر در این حوزه‌ها نیاز داریم اما فکر می‌کنم بهتر است شما در این قبیل موارد به کشورهای جنوبی ایران بیشتر دقت کنید و روی آنها تمرکز کنید.
مجری در ادامه گفت: می‌دانید که ما روی این کشورها هم در این حوزه‌ها فشار می‌آوریم. ظریف در پاسخ گفت: فکر می‌کنم حتما باید این کار را بکنید.
امنیت عربستان به اندازه امنیت سوریه برای ما مهم است
در پایان این بخش از نخستین پنل پانزدهمین مجمع اسلو، مجری خطاب به وزیر خارجه ایران گفت: فکر می‌کنم که شما در انتخابات با بلیت اصلاح‌طلبی برنده شدید که شعار آن گشایش بیشتر در رابطه با جهان بود.
وزیرخارجه کشورمان در پاسخ گفت: آن یک رویکرد حزبی است اما آنچه من به آن اشاره دارم این است که در هر رویکرد حزبی، مولفه‌هایی وجود دارد که از سیاست امنیت ملی ما نشات می‌گیرد و آن هم منفعت زیستن در یک محیط پیرامونی امن است. ما به یک محیط پیرامونی امن، منطقه خلیج فارس امن نیاز داریم چرا که خلیج فارس خط حیاتی ما است. ما به همسایگانی امن نیاز داریم. برای ما امنیت عربستان سعودی به همان اندازه مهم است که امنیت قطر. امنیت عمان همان اندازه مهم است که امنیت عراق، سوریه یا کویت. چرا که بدون امنیت در این کشورها، ما هم احساس عدم امنیت می‌کنیم. بنابراین مساله این نیست که دولت در دست چه کسی است. من با شما موافق هستم که رییس‌جمهور روحانی با شعار اصلاح‌طلبی و تعامل با جامعه جهانی برنده این انتخابات شد و این ماموریتی است که از سوی مردم به او داده شده است. بنابراین بخشی از سیاست‌های وی در حوزه دیپلماسی با توجه به نیازهای امنیتی ایران در منطقه تعریف خواهد شد.
