ترامپ چگونه در حال «صحنه گردانی» در اختلافات ایران و عربستان است؟

به گزارش انتخاب، نشریه نیشن نوشت: ترامپ در 23 ماه می از تل آویو به سمت رم پرواز کرد. به گفته یکی از مشاوران رئیس جمهور امریکا، ترامپ همه جهان اسلام را به نحوی متحد کرده که در سالهای اخیر بی سابقه است. این مشاور هیچ اشاره ای به کنایه های نهفته دراستدلال ضعیف خود نکرده است. ترامپ در واقع در دیدار اخیر خود قویا در کنار عربستان و متحدان عرب این کشور در مبارزه علیه ایران قرار گرفته است.

کمتر از دو هفته بعد، ادعای دستیار ترامپ نادرست از آب درامد. عربستان سعودی و چهار کشور همپیمان این کشور روابط اقتصادی و دیپلماتیکشان را با قطر قطع کردند. سعودی ها و متحدانشان در خلیج فارس قطر را به حمایت مالی از تروریسم و تضعیف تلاش اعراب برای انزوای ایران متهم کردند.

سعودی ها در کنار مصر و امارات حمایت های بی سابقه تسلیحاتی از ترامپ دریافت کرده اند. حضور اخیر ترامپ در منطقه نه تنها جهان اسلام یا حتی جهان اهل تسنن را متحد نکرده بلکه ائتلاف های سابق را نیز از هم پاشیده است.

رویای عربستان برای اتحاد جهان اسلام علیه ایران در معرض خطر قرار گرفته و برخی متحدان آنها نگران کودتای سعودی در قطر و دامن زدن به تنش ها با قطر هستند.

ترامپ در سخنرانی خود در ریاض ایران را به شعله ور کردن آتش فرقه گرایی در منطقه متهم کرد و گفت تا زمانی که ایران تصمیم بگیرد به یکی از شرکای ما در حفظ صلح تبدیل شود همه ملت ها باید با هم کار کنند تا ایرا ن را منزوی کنند.

ترامپ در این دیدار هیچ اشاره ای به اقدامات بی ثبات کننده ریاض در خاورمیانه نکرد به ویژه در یمن که بیش از 10000 نفر تا کنون کشته شده اند.

اظهارات ترامپ تنها جنگ های نیابتی ایران و عربستان را تشدید کرده و درگیری های فرقه ای در منطقه را بیشتر خواهد کرد. روشن است که ترامپ تهدیدی جدی برای دینامیک دینی و سیاسی ای است که چیزی از آن درک نمیکند

از زمانی که ترامپ روی کار آمده، او و مشاوران ارشدش اظهار نظر های امریکا را به سمت حمایت از سعودی و انتقاد دائمی از ایران تغییر مسیر داده اند. این تغییرات در دیدار ترامپ از ملک سلمان کاملا دیده شد.

در حالی که ملک سلمان نیز ایران را مورد انتقاد قرار میداد و این کشور را حامی تروریست می خواند ترامپ هم مانند میزبانان عرب خود تنها دلیل بی ثباتی منطقه را در ایران جست و جو کرد اما عربستان و همپیمانان این کشور نظیر امارات و کویت کشورهایی هستند که ثروت قابل توجهی در اختیار برخی شبه نظامیان در عراق و سوریه قرار داده اند. ترامپ اظهارت تندش علیه اسلام را در این سفر کنار گذاشته بود. اما او در اشاره به ریشه افراط گرایی دچار اشتباه است. سیاست های سرکوبگرانه بسیاری از شیخ نشین های خودکامه منطقه که در سالن مجلل اجلاس ریاض با سقف های طلاکاری شده و صندلی های مخمل در اظهارات ترامپ مغفول مانده است.

ترامپ به انتنخابات ریاست جمهور ایران که دو روز پیش از آن برگزار شده بود نیز هیچ اشاره ای نکرد. انتخاباتی که 45 میلیون نفر در آن شرکت کرده بودند و به سیاست های اعتدلالی حسن روحانی رای دادند.

در عوض ترامپ گفت: از لبنان گرفته تا عراق و یمن ایران به تروریست ها و شبه نظامیان و دیگر گروه های افراطی برای ایجاد بی ثباتی و آشوب در منطقه آموزش و تجهیزات می دهد.

این اظهارات بازتاب همه اظهار نظرهای شاهان سعودی در سالهای اخیر بود. با این حال، باید دانست گروه های افراطی اسلام گرا در منطقه نظیر القاعده و شعبات آن شامل داعش همگی گروه هایی سنی هستند نه شیعه. این گروه ها از نظر دینی و از نظر دکترین های فلسفی قرابت زیادی با وهابیت دارد که یکی از فرقه های اسلام در عربستان است.

بسیاری از جهادگران شیعه از نظر این جریان ها باید کشته شوند. در جنگ داخلی عراق افراط گرایان سنی القاعده و اخلاف آنها یعنی داعش ها به طور عمده شیعیان را هدف قرار میدهند. 7 ِژوئن نیز این اقدامات به تهران کشیده شد و داعش دو نقطه در تهران را مورد حمله قرار داد که به کشته شدن 17 تن منجر شد. این اولین عملیات تروریستی داعش درون خاک ایران بود.

این تفاوت ها برای ترامپ اهمیتی ندارد . او به کل نسیت به این اطلاعات جاهل است. ترامپ در تبلیغات انتخاباتی اش اوباما را برای نرم خو بودن با ایران مورد انتقاد قرار میداد و معتقد بود سیاست های اوباما مسبب توسعه نفوذ ایران در منطقه بوده است. بسیاری معتقد بودند ترامپ به محض وورد به کاخ سفید توافق هسته ای را پاره خواهد کرد. توافقی که از دید او بدترین توافق تاریخ بوده است.

اما در واقع ترامپ متوحه شد که توافق هسته ای را نمیتوان به طور یک جانبه لغو کرد اما با این حال در اظهاراتش سعی میکند به سران عربستان نزدیک باشد.

سعودی ها بر این باورند که اوباما متحدان سنتی اش را در منطقه نادیده گرفت و به سمت ایران چرخش داشت.

در سالهای اخیر عربستان در پشت پرده منافع زیادی از افزایش قیمت نفت عایدش شده است. سران سعودی قدرت خود را با جنگ های نیابتی و تامین مالی سیاست مداران مسلمان به دست آوده اند. عربستان عمدتا از مداخله مستقیم نظامی اجتناب میکند اما امروز به دلیل کاهش قینت جهانی نفت سعودی ها دچار مشکلات اقتصادی اند. مشاوران ملک سلمان به همین دلیل در امور نظامی سیاست های تهاجمی تری در پیش گرفته اند. علاوه بر چرخش اوباما به سمت ایران، آل سعود اوباما را به حمایت لفظی از بهار عربی در سال 2011 نیز متهم میکرد و معتقد بود او از جنبش های مردمی علیه امیر نشین ها در منطقه حمایت کرده.

از این زوایه این صحیت های ترامپ که میگفت ما بر اساس اصول واقع گرایی کار میکنیم برای سعودی ها خوشایند بود. ترامپ گفت ما به دنبال افزایش امنیت و ثباتیم و هر اتفاقی بیاقتد ما به دنبال اصلاحات تدریجی هستیم نه مداخلات مستقیم. ما باید شرکایی داشته باشیم و این الزاما عالی ترین شکل ممکن نیست.

طبقه حاکم آل سعود در عربستان عمدتا وعده تغییرات تدریجی میدهد به ویژه تغییرات اجتماعی ای نظیر آزادی های بیشتر و رسیدگی به خقوق زنان اما هرگکز به سمت این اضلاحات قدمی بر نداشته است. عربستان تنها کشور در جهان است که به زنان اجازه رانندگی نمی دهد و سران آن با تغییرات اجتماعی به شدت مخالفند. اظهارات ترامپ مانند موسیقی ای در گوش حکام سعودی بود.

ترامپ علاوه بر این اظهارات حمایتی پکیجی از تسلیحات را نیز به عربستان به قیمت بالغ بر 110 میلیارد دلار برای مدت ده سال فروخت. ترامپ و دستیارانش به ویژه دامادش جرارد کوشنر معتقدند فروش اسلحه اقتصادد آمریکا را تقویت میکند. اما بسیاری از این سلاح های فروخته شده به سعودی از جمله جنگنده های اف-15 و هلیکوپتر ها و سامانه های دفاع موشکی در دوران اوباما نیز تایید شده بودند. از سال 2009 تا 2016 اوباما قرارداد 115 میلایاد دلاری ای با سعودی ها امضا کرده بود که این چیزی بیشتر از توافق امروز ترامپ است.

امروز با این اظهارات و با این توافق تسلیحاتی عربستانی ها خود را یک متحد جدی آمریکا در مبارزه با ایران میدانند.

ایران و عربستان از سال 1979 و انقلاب ایران وارد جنگ سرد شدند. مساله مشروعیت سیطره آل سعود بر منطقه با صیانت آنها از خانه خدا که در واقع قبله مشترک مسلمانان است گره خورده. ملک سلمان نیز مانند اسلاف خود لقب خادم حرمین شریفین را برای خود برگزیده است. این مساله قدرت مهمی را در جهان اسلام به عربستان داده است. چرا که عربستان کنترل مراسم حج را که یکی از مراسم واجب برای مسلمانان است در برعهده دارد. از همین رو سلمان قادر است برای سخنرانی ترامپ در ریاض عده زیادی از سران کشورهای اسلامی را با همین رانت به عربستان دعوت کند و آنها نیز لبیک بگویند. این کشورها همگی میخواهند رابطه شان با عربستان حفظ شود هم برای حفظ ویزای حج برای شهروندانشان هم برای منافع مالی ای که رابطه با عربستان برای آنها دارد.

روحانیون وهابی نیز مشروعیت سیاسی عربستان را در قالب اطاعت از خدا حمایت میکنند. از نظر آنها هیچ جایی برای نارضایتی عمومی یا اصلاحات وجود ندارد. آل سعود اسلام را به هویت عربی گره زده اند با اینکه اعراب در میان مسلمانان جهان در واقع اقلیت محسوب می شوند. امروز بیشتر مسلمانان در منطقه آسیا زندگی میکنند نه جهان عرب. اندونِزی و مالزی بیشترین مسلمانان را در خود جای داده اند و مسامحه در مقاهیم سیاسی آنها جایگاه بالاتری نسبت به عربستان دارد.

خاندان آل سعود خود را برای رهبری حهان اسلام محق میداند و مدعی است که تهران چند دهه است که این رهبری را به چالش کشیده است.

ایران بعد از انقلاب اسلامی وعده صدور انقلاب را داد. عربستان از نفوذ بالقوه ایران در میان اقلیت شیعه در کشورش و در استان شرقی که بیشترین منابع نفتی را در خود جای داده می ترسد. در زمان جنگ ایران و عراق عربستان و دیگر کشورهای اهل تسنن از صدام حسین حمایت های مالی و تسلیحاتی کردند.

رقایت ایران و سعودی در دهه 1980 کاهش یافته بود. این بعد از حمله صدام به کویت و تهدید او علیه عربستان بود. واشنگتن در این میان نیم میلیون نیرو به عربستان فرستاد و برای خروج عراق از کویت تلاش کرد. روابط ایران و سعودی برای حدود یک دهه بهبود یافته بود اما حمله آمریکا به عراق در سال 2003 سبب شد بلوک اهل تسنن به سرکردگی عربستان در منطقه دوباره نگران نفوذ ایران شود. در پی آن مساله هسته ای ایران و حمایت های ایران از حزب الله و حماس و بشار اسد در سوریه مزید بر علت شد.

درگیری با ایران در پی بهار عربی در سال 2011 و زمانی که آل سعود حرکت های انقلابی در منطقه را خفه میکرد تشدید شد. رهبران سعودی میخواستند ایده های سیاست مداران شیعه را در جهان اسلام تخریب کنند. بعد از آغاز موج اصلاح طلبی در متطقه و اعتراضات به دیکتاتورها در تونس مصر لیبی و یمن، سعودی ها نگران توسعه این اعتراضات به درون خاک عربستان شدند.

گذشته از خشم عربستان نسبت به ایران آنها نسبت به پشتیبانی قطر از انقلابات در تونس لیبی و مصر نیز نگران بودند. سعودی ها امروز نیز با قطر برای درخواست این کشور برای داشتن یک سیاست خارجی مستقل دچار مشکل شده است.

آل سعود بیش از همه نسبت به توسعه انقلاب ها در بحرین جایی که اکثریت آن را شیعیان تشکیل داده اند و حکام آن را اهل تسنن نگران است.

این کشور تنها 16 مایل با استان شرقی شیعه نشین عربستان فاصله دارد. سعودی ها ایران را برای حمایت از اعتراضات در بحرین مقصر می داند و سال 2001 حدود 1000 نیرو را برای کمک به سرکوب جنبش های دموکراسی خواهانه به بحرین اعزام کرد.

در ژانویه 2015 ملک عبدالله در گذشت و بعد از 20 سال سلمان جانشین برادر خود شد. شاه جدید به جای تکیه بر مداخلات نظامی آمریکا و درگیری با ایران از طریق نیروهای نیابتی یعنی کاری که شاه سابق میگرد تصممی گرفت که سیاست های تهاجمی تری را در مقابل ایران اتخاذ کند. او جنگ با مبارزان حوثی را در یمن کلید زد. او پسر 29 ساله خود را به عنوان وزیر دفاع انتخاب کرد و بعد از چند وقت پسر او به عنوان جانشین ولیعهد مطرح شد.

یمن کم کم به حمام خون تبدیل شد و جایی برای دیگری نیروهای نیابتی ایران و سعودی شد. سعودی ها خواهان بازگشت منصور هادی به قدرت اند. شیعیان زیدی با علی عبدالله صالح هم پیمان شدئه اند که بعد از سقوط هادی روی قدرت آمده است. حوثی ها با ایران نیز هم پیمانند اما با توجه به اینکه سعودی ها به سرعت برچسب ایرانی بودن را به حوثی ها زده اند هنوز روشن نیست که چقدر ایران ازا ین جریان حمایت میکند.

عربستان سعودی 200 میلیون دلار در روز در یمن هزینه میکند. با وجود حملات هوایی و دریایی سعودی ها و متحدانشان هنوز نتوانسته اند حوثی ها را از قدرت خارج کنند. آل سعود به ویژه محمد بن سلمان تمایلی به توقف جنگ ندارند. در درگیری های نیابتی منطقه سعودی ها توافق صلح با حوثی ها را به معنی پیروزی ایران میدانند.

از زمانی که ترامپ روی کار آمده موقعیت رویکرد خارحی آمریکا نیز تغییر کرده است . او مشاورانی دارد که ایران را بزرگترین تهدید علیه متافع آمریکا در منطقه می دانند. در واقع، مشاوران و مقاماتی دور ترامپ را گرفته اند که ایران را دشمن آمریکا میدانند. وزیر دفاع و مشاور امنیت ملی ترامپ هر دو نیروهای آمریکا در عراق را هدایت میکنند و هر دو نیز با نایبان ایران در این ناحیه درگیرند.

رویارویی ترامپ با ایران از ابتدای حضور او در کاخ سفید آغاز شد. ایران موشک های بالستیک میانبردش را آزمایش میکند و آمریکا معتقد است این خلاف قطع نامه های شورای امنیت است. اما ترامپ و مشاورانش برای نشان دادن رویکردهای خصمانه شان به این بسنده نکرده اند. در اول ماه فوریه ترامپ و مشاور سابق امنیت ملی اش ایران را تحت نظر اعلام کردند. دو روز بعد نیز تحریم های جدید علیه برخی کمپانی ها و افراد ایرانی وضع شد. تنها چند ساعت قبل از اعمال تحریم ها ترامپ توییت های تحریک آمیزی را علیه ایران منتشر کرد. او نوشت: ایران با آتش بازی میکتد و اوباما با آنها بیش از حد مهربان بوده است.

این اظهارات پنجره فرصتی را برای سعودی در سیاست های آمریکا باز کرد که موفق شدند سیاست های خصمانه تری را علیه ایران اعمال کنند. با این حال علی رغم اظهار نظر های ترامپ دولت او به همکاری های نظامی با ایران علیه داعش در سوریه و عراق نیاز دارد.

در سالهای گذشته آمریکا بر روی زمین شکست های سنگینی را تجربه کرده به ویژه در عراق. در سوریه نیز شورشیان مورد حمایت آمریکا کنترل بخش های شرقی شهر رقه را از دست دادند و این شهر به پایتخت داعش تبدیل شد.

مبارزه با داعش برای این به ویژه به دلیل خطراتی که برای همپیمان ایران یعنی عراق از سوی این گروه ایجاد شده فواید بسیاری دارد. بعد از حمله آمریکا و سقوط صدام دولت شیعه در عراق روی کار آمد که تاریخ مدرن عراق را دگرگون کرد. نفوذ ایران در عراق از این جهت به شدت افزایش یافت. ایران بسیاری از شبه نظامیان را عراق آموزش میدهد و این گروه ها نیروهای نظامی آمریکایی را در این کشور با تهدیداتی روبه رو کرده اند.

برای ایران، عراق عمق استراتژیک علیه عربستان سعودی است . تهران نمی خواهد منافعش مانند زمانی که صدام به ایران حمله کرد بار دیگر در خطر قرار بگیرد.

بعد از اینکه داعش بر منطقه شمالی عراق سیطره یافت ایران به هزاران داوطلب عراقی برای کمک به نیروهای امنیتی عراق آموزش و تجهیزات داد. امروز بخشی از واحد های نظامی عراق با فرماندهان آمریکایی همکاری میکنند به ویژه در مساله بازپس گیری موصل از داعش. اما ایران هنوز نفوذ خود را درمیان واحدبسیج مردمی در عراق دارد . ائتلافی از شبه نظامیان که امروز تحت کنترل دولت عراق فعالیت میکند.

18 آپریل امسال وزارت خارحه آمریکا به کنگره اعلام کرد که ایران به تعهداتش در برجام پایبند بوده است اما یک روز بعد رکس تیلرسون مدعی شد که توافق هسته ای از رسیدن یه اهدافش که ایجاد یک ایران غیر هسته ای بوده باز مانده است.

او ایران را به عنوان یک نیروی بی ثبات کننده در منطقه مغرفی کرد که برای منافع آمریکا تهدیدی جدی است. او یک فرصت 90 روزه را اعلام کرد که قرار است بعد از این مدت در توافق هسته ای بازبینی های لازم صورت بگیرد.

تیلرسون گفته شواهد روشن است. ایران اقدامات تحریک و تهدید آمیزی علیه آمریکا و منطقه و جهان اعمال میکند.

این تهدیدات در سخنرانی های ترامپ در ریاض نیز بار دیگر مطرح شد و تصمیم دولت منحصرا قرار گرفتن کنار عربستان سعودی در جنگ غیر قابل پیش بینی و مخرب با ایران است.

سران عربستان نشان دادند که دچار سو تفاهم و کج فهمی اند. بدون یک دولت در آمریکا که جاه طلبی های عربستان را مهار کند این جنگ نیابتی از آن چه هست نیز بدتر خواهد شد.