لزوم تبعیت ازفوتبال بدون سیاست در ایران

نوید صراف: سال‌هاست که کارشناسان در ایران، راهکارهای متنوع و متعددی را برای پیشرفت فوتبال کشور ارائه می‌کنند. راهکارهایی که همگی در یک اصل مشترک هستند؛ خصوصی‌سازی باشگاه‌ها! البته این راه حل در زبان ساده و در عمل سخت می‌نماید، یا حداقل عزمی جدی برای عملیاتی شدن آن در سطوح بالا وجود ندارد. حال اینکه می‌توان با یک الگوبرداری مناسب از کشور همسایه یعنی ترکیه، طی یک بازه زمانی با یک برنامه‌ریزی دقیق، پیشرفت فوتبال را برای سال‌ها تضمین کرد. پیشرفتی که شاید اکنون با حضور مجدد در جام‌جهانی و افزایش انتظارات از تیم ملی، بسیار ضروری باشد.

در پایان قرن بیستم فوتبال ترکیه چنان پیشرفت کرد که حالا دیگر نه زنگ تفریح، بلکه صخره‌ای محکم در برابر تیم‌های قدرتمند اروپایی به شمار می‌روند. اکنون ورزشگاه‌های ترکیه به کابوسی برای بزرگ‌ترین تیم‌های جهان مبدل شده. ترکیه در جام ملت‌های اروپا، درسال‌های 1996 و 2000 به فینال راه یافت. در همان سال یعنی در سال 2000، گالاتاسرای جام یوفا را فتح کرد. فاتح تریم، مربی وقت گالاتاسرای خیلی مختصر پس از آن بازی گفت: «اروپا دیگر نمی‌تواند ما را نادیده بگیرد.»

از این رو شاید بد نباشد نگاهی بیاندازیم به پیشرفت چشمگیر این ورزش محبوب در سرزمین عثمانی:

ورود فوتبال به ترکیه

ورود فوتبال مدرن به ترکیه به اواخر قرن نوزدهم باز می‌گردد. در آن زمان بازی فوتبال به منظور جلوگیری از تجمع انسان‌ها در یک مکان، از سوی علمای دینی، ممنوع اعلام شد و به همین دلیل در آن زمان در قسمت‌ها مسلمان‌نشین ترکیه فوتبال پیشرفتی نکرد. در واقع فوتبال در خاک عثمانی غیر مشروع بود و در ابتدا تنها از سوی خارجی‌ها انجام می‌شد.

در ایزمیر و در منطقه‌ی بورنووا، خانواده‌های انگلیسی که اکثراً جزو تجار پنبه و توتون بودند، در اوقات فراغتشان به فوتبال مشغول می‌شدند. به این ترتیب اولین مسابقات فوتبال در ترکیه در میان خانواده‌های انگلیسی و بعد از 40 سال پس از ظهور این ورزش در کشور خودشان (انگلیس) انجام شد. پادشاه عبدالحامیت دوم، پس از به قدرت رسیدن، روی خوشی به فوتبال نشان داد و پس از آن بود که این ورزش در ترکیه نیز توسعه پیدا کرد.

عصر معاصر

از آن زمان تاکنون علاقه تُرک‌ها به فوتبال روزبه‌روز افزایش پیدا کرده. وقتی درسال 1998 تیم ملی ترکیه توانست تیم ملی آلمان را شکست دهد، درخیابان‌های آلمان، همانقدر شادی و رقص برپا بود که در خیابان‌های ترکیه. این نشان می‌داد حتی زندگی طولانی مدت ترک‌ها در سرزمین ژرمن‌ها یا به دنیا آمدن فرزندان‌شان در دیار آلمان‌ها هم نتوانسته آنها را از هویت‌شان جدا کند. آنها «آلمانی» نشده بودند و فوتبال بهانه‌ای محبوب بود برای شادی. فوتبال از آن زمان تا به امروز، به ورزش اول ترکیه تبدیل شده است.

شروع خصوص‌سازی و افزایش سرمایه‌گذاری‌ها

فدراسیون فوتبال ترکیه فعالیت خود را در سال 1923 آغاز کرد؛ یعنی سه سال بعد از شروع فعالیت فدراسیون فوتبال ایران.  فوتبال ترکیه پس از کسب موفقیت حضور در جام جهانی 1954، دچار رکود و البته افتی محسوس در رده‌های ملی و باشگاهی شد اما در اواخر دهه هشتاد میلادی با ورود سرمایه‌گذاران، این رشته پرطرفدار و درآمدزا دچار دگرگونی شد.

علاقه زیاد تورگوت اوزال، رییس جمهور فقید ترکیه به فوتبال از یک طرف و کسب درآمدهای کلان از این رشته‌ ورزشی از سویی دیگر، دست‌به‌دست هم داد تا فوتبال ترکیه درسال 1992 از حالت دولتی به خصوصی تغییر ماهیت دهد. پشتیبانی تمام قد و کامل دولت ترکیه از فوتبال، دادن وام‌های بلند مدت با بهره ناچیز به باشگاه‌ها، ورود بخش خصوصی به فوتبال و سرمایه‌گذاری در هر دو بخش سخت‌افزار و نرم‌افزار فوتبال، موجب شد تا ترک‌ها بتوانند طی یک بازه زمانی تقریباً 10 ساله، شرایط را برای سرعت بخشیدن به روند خصوصی‌سازی باشگاه‌ها و حرفه‌ای شدن فوتبال مهیا کنند.

در سال 2012، خصوصی‌سازی در ترکیه وارد فاز جدیدی شد. تمام تشکیلات مربوط به اسپورتوتو که اسپانسر اصلی سوپر لیگ ترکیه بود بر اساس دستور دولت به بخش خصوصی واگذار شد. هرچند با اجرای این طرح؛ تیم‌های حاضر در دسته‌های پایین، در خطر ورشکستگی و حتی انحلال قرار می‌گرفتند اما پیشرفت فوتبال بیش از هر مسئله دیگری در اولویت قرار داشت. آنچه اکنون در فوتبال ترکیه شکل گرفته، همان چیزی‌ست که درکشورهای صاحب فوتبال مانند اسپانیا، فرانسه، انگلیس و ایتالیا شاهدش بودیم. دولت از فوتبال مالیات می‌گیرد وکمکی هم نمی‌کند. در کل باید گفت که پیشرفت فوتبال در منفک شدن از سیاست‌های دولتی است!

سرمایه‌گذاری روی تیم‌ها:

سرمایه‌گذاری در فوتبال ترکیه به سه صورت انجام می‌گیرد:

روش اول) خرید حق امتیاز و مالکیت باشگاه به صورت یکجا

روش دوم) خرید سهام باشگاه از طریق سازمان بورس و مشارکت در سود و زیان باشگاه

روش سوم) سرمایه‌گذاری بر روی بازیکنان شاغل در تیم‌های حاضر در لیگ ترکیه

روش سوم در سال‌های اخیر مورد توجه بسیاری از سرمایه‌داران قرار گرفته و همین امر باعث شده که تیم‌های ترکیه مخصوصاً چهار تیم بزرگ این کشور یعنی گالاتاسرای، فنرباغچه، بشیکتاش و ترابزون‌اسپور، شروع به خرید بازیکنان بزرگ جهان کنند. دمبابا، فلیپه ملو، ریکاردو کوارشما، فرناندو موسلرا، امانوئل ابوئه، دانیل گوئیزا، میلان باروش، نیانگ، داریوس واسل، دیدیه دروگبا، روبرتو کارلوس و وسلی اشنایدر شماری از بازیکنان صاحب نامی هستند که در سال‌های اخیر به لیگ ترکیه پای گذاشتند.

در سال‌هاى دورتر، بازیکنان بالاى سى سال که مایل بودند فوتبال خود را در سطحى حرفه‌اى‌تر به پایان برسانند؛ به جاى حضور در آمریکا و قطر، به تیم‌هایی از ترکیه مى‌پیوستند که تونى شوماخر و توماس برتولد نمونه‌هایى از این دسته بودند اما در سال‌هاى اخیر حتى بازیکنان بزرگ در حالى که کمتر از سى سال داشته‌اند نیز به این لیگ ملحق شده‌اند. براى نمونه وسلى اشنایدر هلندى درسال 2013 درحالى که 29 ساله بود به گالاتاسراى پیوست و این انتقال براى فوتبال ترکیه همچنان از اهمیت خاصى برخوردار است، چرا که او در آن زمان به راحتى مى‌توانست در فوتبال انگلیسی یا اسپانیا به کارش ادمه دهد. در چند سال اخیر، نام‌هاى بزرگ دیگری از دنیاى فوتبال به لیگ ترکیه پیوستند. نام‌هایی که نسبت به بازیکنان یاد شده در بالا جوان‌تر و در بعضی موارد اسم و رسم‌دارتر هستند: بک، کوارشما، گومز، پودولسکى، نانى، اتوئو، فان‌پرسی و در همین روزهای اخیر په‌په.

ستاره‌های فوتبال جهان کم‌کم ترکیه را به حضور در لیگ قطر و حتی لیگ ام‌ال‌اس آمریکا ترجیح می‌دهند و همین امر موجب افزایش سرمایه‌گذاری در سوپر لیگ ترکیه خواهد شد. در واقع، فوتبال ترکیه هم در حال حاضر همانند سریال‌هایش، در حال کسب محبوبیتِ روز افزون است.

در حالی که رقابت‌های لیگ فوتبال انگلستان (به لحاظ ارزش مالی، با بیش از 5.3 میلیارد یورو در صدر جدول لیگ‌های فوتبال جهان قرار دارد، رقابت‌های فوتبال ترکیه (سوپرلیگ اسپورتوتو) به لحاظ ارزش مالی رتبه هفتم را به خود اختصاص داده. ارزش مالی سوپرلیگ ترکیه رقمی بالغ بر 1.02 میلیارد یورو برآورد شده و به لحاظ ارزش مالی پس از سوپرلیگ ترکیه؛ لیگ‌های روسیه، برزیل، پرتغال، هلند، یونان و سایرکشورهای اروپایی قرار گرفته‌اند. باشگاه بشیکتاش با ارزش 93 میلیون یورو، گرانقیمت‌ترین باشگاه فوتبال ترکیه به شمار می‌رود. تیم‌های فنرباغچه با 78.3 میلیون یورو، گالاتاسرای با 73.8 میلیون یورو، باشاک‌شهیر با 55.4 میلیون یورو و ترابوزان اسپور با 48.1 میلیون در رده‌های بعدی باشگاه‌های این کشور به لحاظ مالی قرار دارند. باشگاه سیواس‌اسپور نیز با 7.57 میلیون یورو، ارزان‌ترین باشگاه ترکیه در سوپرلیگ محسوب می‌شود.

همان طور که می‌دانید در 2 سال اخیر، یک سامانه نیز به حمایت از تیم‌های پرطرفدار به شیوه‌ای جدید پرداخته و مبالغ بسیار کلانی را نیز به باشگاه‌های پرسپولیس، استقلال و تراکتورسازی پرداخت کرده اما عدم شفافیت کافی در مورد رقم‌های پرداختی و درآمد حاصل از این طرح، جنجال‌آفرین شده و بیم آن می‌رود که با ادامه این روند، باشگاه‌ها و طرف قرارداد دچار فساد مالی کلان شده و در نهایت دودش همانند گذشته به چشم هواداران برود.

حق پخش تلویزیونی

در کشورهایی که در فوتبال جهان پیشرو هستند، حق پخش تلویزیونی مسابقات از اصلی‌ترین منابع فدراسیون‌ها و باشگاه‌ها محسوب می‌شود. در واقع «محصول ورزشی» که مسابقه در یک لیگ یا تورنمنت است، پایه و اساسِ «نمایش تلویزیونی» است که سود و درآمد چشم‌گیری را عاید طرف پخش‌کننده می‌کند و باشگاه‌ها نیز از این سود سهم خود را طلب می‌کنند.

نحوه بازاریابی و فروش این حق درکشورهای مختلف متفاوت است. در برخی از کشورها حقوق پخش تلویزیونی به صورت متمرکز فروخته می‌شود و برگزارکننده لیگ یا تورنمنت، درآمد حاصله را بر اساس معیارهایی میان اعضای خود توزیع می‌کنند. اما در بازاریابی غیرمتمرکز این حق، هرباشگاه خودش حقوق پخش مسابقات‌اش را باید بفروشد. دراین کشورها درمورد اینکه این حق به شبکه‌های عمومی و آزاد (Free TV) یا شبکه‌های پولی (Pay TV) فروخته شود نیز سیاست‌های متفاوتی وجود دارد.

یکی از مهم‌ترین منابع درآمد باشگاه‌های ترکیه‌ای، پخش مستقیم مسابقات تلویزیونی است. هم اکنون کمی بیش از 10 درصد کل درآمد پخش مستقیم تلویزیونی متعلق به فدراسیون فوتبال این کشور بوده و 50 درصد کل این درآمد در اختیار تیم‌های لیگ برتری قرار می‌گیرد. 40 درصد باقیمانده این درآمد نیز، به چهار باشگاه پرطرفدار و صاحب نام بشیکتاش، گالاتاسرای، فنرباغچه و تربوزان‌اسپور تعلق می‌گیرد. همچنین در حال حاضر بیش از 80 درصد بودجه باشگاه‌ها از طریق پخش مستقیم رقابت‌ها و سایر درآمدها توسط انتقال بازیکن، فروش بلیت، جذب حمایت‌کنندگان مالی وغیره تامین می‌شود.

از سال 2010 تاکنون، سازمان لیگ ترکیه حق پخش مسابقات سوپر لیگ را در 3 بسته مجزا به فروش می‌رساند. بسته اول شامل حق انتخاب نام لیگ و پخش حداقل چهار مسابقه به صورت زنده در هر هفته و حق فیلم‌برداری از تمام مسابقات برگزار شده در لیگ و استفاده از آنها در برنامه‌های مختلف می‌شد. بسته دوم شامل خلاصه 3 دقیقه‌ای بازی‌ها به منظور پخش در اخبار و بدون حق فروش آن به شبکه‌های دیگر بود. بسته سوم نیز پخش گل‌های هر بازی روی دستگاه‌های تلفن همراه بود. بسته اول در سال گذشته به مبلغ 307 میلیون یورو به شبکه دیجی تُرک «DigiTurk»، بسته دوم به مبلغ 22.3 میلیون یورو به شبکه رادیو و تلویزیون ملی ترکیه «TRT»، و بسته سوم نیز به مبلغ 14 میلیون یورو به تُرک تله‌کُم «Turk Telekom» فروخته شد.

از سوی دیگر، سازمان لیگ ترکیه از سال 2016، قراردادی 5 ساله با اسپورتوتو به عنوان اسپانسر رقابت‌ها با ارزش 590 میلیون دلار امضا کرد. بد نیست بدانید که تیم بشیکتاش، با قهرمانی در این فصل رقابت‌های سوپر لیگ، بیش از 150 میلیون یورو جایزه دریافت کرد که این رقم شامل جایزه دریافتی عقاب‌ها از یوفا برای حضور در لیگ قهرمانان اروپا نمی‌شود.

این در حالی‌ست که بحث حق پخش به هیچ عنوان در کشورمان به درستی پرداخت نمی‌شود و هر سال جنگی پر سر و صدا میان سازمان لیگ و سازمان صدا و سیما برای قرارداد حق پخش شکل می‌گیرد و در پایان ماه‌ها کشمکش، رقمی بسیار ناچیز به فوتبال تعلق می‌گیرد.