دو کاستی بزرگ طرح ترافیک پایتخت

به گزارش اقتصادنیوز  شیوه‌ای که امسال برای مدیریت ترافیک در محدوده مرکزی پایتخت تحت‌عنوان «طرح ترافیک سال ۹۷» به اجرا گذاشته شده، به‌دلیل دست‌کم دو نقطه ضعف بزرگ، زمینه «تحریک ترافیک» در معابر مرکزی را فراهم کرده است. بزرگ‌ترین اشکال فنی طرح،‌ ارزان‌تر تمام شدن هزینه سفر با خودروی شخصی در مقایسه با تاکسی‌های اینترنتی در برخی ساعات روز است. این در حالی است که شهرداران جهان همواره با عوارض واقعی، به‌دنبال کاستن از جذابیت سفر با خودروی شخصی هستند. قرار بود طرح ترافیک، اصلاح شود.

با گذشت کمتر از دو هفته از اجرای طرح ترافیک جدید تهران، علاوه بر اینکه کاهش ترافیک در ساعات پیک محسوس بوده است، اما در عین حال دو ضعف بزرگ این طرح نیز مشهود شده که می‌تواند به جای «کنترل» ترافیک، به «تحریک» ترافیک منجر شود. ضعف نخست طرح ترافیک جدید ارزان‌تر شدن تعرفه ورود به محدوده مرکزی شهر با خودروی شخصی در مقایسه با کرایه آژانس‌های اینترنتی است که به حجم تردد خودروهای شخصی در این محدوده به ویژه در ساعات غیرپیک دامن زده است. ضعف دوم نیز تردد مکرر و طولانی مدت دارندگان مجوز طرح ترافیک در محدوده معابر مرکزی پایتخت به جای استفاده از معابر بیرون از این محدوده برای رسیدن به مقصد است. «دنیای اقتصاد» ضعف دوم را با رصد تغییرات رفتار ترافیکی شماری از دارندگان مجوز ورود به محدوده طرح ترافیک به شکل رندم از زمان آغاز اجرای طرح جدید شناسایی کرده است.

به گزارش «دنیای اقتصاد»، اگرچه مختصات کلی طرح ترافیک جدید از نظر محدوده مکانی تفاوتی با گذشته ندارد، اما در عین حال با توجه به تغییر در میزان تعرفه و شیوه پرداخت و نیز بازه زمانی اجرای طرح که پیش‌تر از ۶:۳۰ تا ۱۷ بود اما اکنون ۲ ساعت و نیم افزایش یافته و تا ۱۹:۳۰ ادامه دارد، رفتار ترافیکی شهروندان در این محدوده نیز تغییراتی داشته است. بررسی میدانی «دنیای اقتصاد» نشان می‌دهد اجرای نسخه جدید طرح ترافیک بیش از هر چیز به دلیل کاهش تعداد خودروهای مجاز به ورود به محدوده طرح ترافیک از ۱۲۹ هزار فقره در سال گذشته به حداکثر ۱۰۳ هزار فقره در سال جاری و نیز کاهش ۴۰ درصدی سهمیه‌های تخصیص یافته به دستگاه‌ها، نهادها و مشاغلی که ناگزیر به ورود با خودروی شخصی یا سازمانی به محدوده مرکزی شهر هستند، به کاهش حجم تردد خودروها در این محدوده در ساعات پیک صبحگاهی و عصرگاهی شده و آمارهای اولیه مرکز کنترل ترافیک شهرداری تهران نیز موید این موضوع است.

با این وجود دو ضعف نسخه جدید ترافیکی تهران تاکنون مشهود شده که هر یک از آنها می‌تواند به‌عنوان «محرک» استفاده از خودروی شخصی در مرکز شهر عمل کند. این ضعف‌ها در کنار نواقصی که طرح ترافیک جدید از ابتدا به آنها مبتلا بود – همچون عدم وضع عوارض برای معابر رینگ خارج از طرح ترافیک به ویژه ۱۰ بزرگراه خارج از محدوده مرکزی شهر – به اعتقاد کارشناسان می‌توان در میان‌مدت موجب تشدید عارضه ترافیک در محدوده مرکزی پایتخت شود.

ضعف اول به رقم تعیین شده برای عوارض باز می‌گردد که موجب شده استفاده از خودروی شخصی برای سفر در محدوده طرح ترافیک حتی در مقایسه با آژانس‌های اینترنتی که به صرفه قیمتی در مقایسه با آژانس‌های سنتی شهرت دارند، جذاب‌تر به نظر برسد. از آنجا که هزینه تردد در طرح ترافیک صرفا بر اساس زمان اولین ورود و آخرین خروج خودرو از محدوده محاسبه می‌شود و بهای تردد در ساعات غیرپیک اختلاف قابل توجهی با تعرفه ساعات پیک دارد، دارندگان خودروی شخصی برای سفرهایی که به قصد غیرکاری و به‌صورت موردی باید در محدوده طرح ترافیک انجام دهند، خودروی شخصی را به آژانس‌های اینترنتی ترجیح می‌دهند. آنها بازه زمانی غیرپیک را برای سفر خود انتخاب می‌کنند و با پرداخت کمترین تعرفه به سادگی می‌توانند ۶ ساعت در محدوده طرح ترافیک تردد کنند. در واقع اختلاف قابل توجه تعرفه طرح ترافیک درساعات پیک و غیرپیک موجب ایجاد تقاضای تصادفی شده و این در حالی است که بخشی از این تقاضای سفر در گذشته از طریق تاکسی یا آژانس‌های اینترنتی پاسخ داده می‌شد. در حال حاضر تعرفه تردد با خودروی شخصی برای یک سفر طولانی میان دو محدوده شرقی و غربی تهران که بیشترین جمعیت را دارند، در ساعات غیر پیک برای کسانی که خودروی آنها حتی معاینه فنی برتر ندارد، ۱۶ هزار و ۸۰۰ تومان است و این در حالی است که سفر رفت و برگشت به این نقطه در بازه غیرپیک با ارزان‌ترین آژانس‌های اینترنتی حداقل ۲۰ تا ۲۵ هزار تومان تمام می‌شود. حتی اگر شهروندی سفر یک‌سر پیک انجام دهد و البته از معاینه فنی برتر برخوردار باشد، می‌تواند با پرداخت ۱۹ هزار و ۲۰۰ تومان از خودروی شخصی خود در محدوده مرکزی شهر استفاده کند. در این بین هزینه سوخت در ایران نیز به حدی پایین است که رغبت به استفاده از خودروی شخصی را دو چندان می‌کند و در مقایسه با رقم تعرفه طرح ترافیک، بسیار ناچیز است. به این ترتیب اولین ایراد مشهود طرح ترافیک جدید که می‌تواند رفته رفته بر ترافیک بازه زمانی غیرپیک بیفزاید، ارزان‌تر شدن تعرفه ورود به محدوده مرکزی شهر با خودروی شخصی حتی در مقایسه با کرایه آژانس‌های اینترنتی است.

بررسی رفتار ترافیکی عده‌ای از سهمیه‌بگیران طرح ترافیک در روزهای گذشته توسط «دنیای اقتصاد»، به شناسایی ضعف دوم این طرح در جریان اجرا منجر شد. از آنجا که طرح ترافیک جدید تهران صرفا بر اساس زمان ورود و خروج در محدوده مرکزی شهر، میزان عوارض پرداختی هر خودرو را محاسبه می‌کند، این موضوع به منزله مشوقی برای پیمایش هر چه بیشتر خودروها در محدوده مذکور عمل می‌کند. در روزهای سپری شده از اجرای طرح مذکور، بسیاری از دارندگان مجوز سالانه ورود به محدوده طرح ترافیک که در گذشته برای رسیدن به یک مقصد مشخص، از معابر بزرگراهی خارج از طرح استفاده می‌کردند، به واسطه کاهش ترافیک در ساعات پیک، معابر داخل محدوده را جایگزین مسیر روتین خود کرده‌اند. هر چند نفس انتقال ترافیک از معابر دارای بار بیشتر به معابر دارای ظرفیت یک اتفاق مثبت است، اما در مورد محدوده طرح ترافیک، ملاحظاتی وجود دارد که نباید نادیده گرفته شود. هدف اولیه تعیین محدوده طرح ترافیک این بود که کمترین تردد با خودرو و بیشترین کنترل ترافیک در این منطقه از شهر که بیشترین استعداد آلودگی را دارد، انجام شود. بنابراین طرح جدید باید بتواند مشکل «پیمایش زیاد در محدوده طرح ترافیک» را حل کند، نه اینکه موجب تمایل به تردد بیشتر با خودرو در داخل محدوده شود.

اما در حال حاضر نسخه جدید طرح ترافیک به دلیل اینکه تعرفه را بر اساس میزان پیمایش خودرو محاسبه نمی‌کند، به تردد مکرر و طولانی‌مدت دارندگان مجوز در محدوده مرکزی شهر و حتی جایگزین کردن این معابر به جای معابر بزرگراهی خارج از طرح ترافیک منجر شده است. این وضعیت می‌تواند در میان‌مدت موجب تشدید آلودگی هوا یا دست‌کم بی‌اثر کردن طرح ترافیک جدید در کنترل آلودگی هوا حتی با وجود کاهش سهمیه‌ها شود. به گزارش «دنیای اقتصاد»، اجرای طرح ترافیک جدید تهران علاوه بر دو ضعف مذکور، تاکنون یک پیامد منفی آشکار نیز داشته و آن، تشدید ترافیک در روز پنج‌شنبه بوده است. طرح ترافیک جدید تهران در روزهای پنج‌شنبه اجرا نمی‌شود و خودروها می‌توانند آزادانه به محدوده مرکزی شهر وارد شوند و این موضوع در اولین پنج‌شنبه اجرا به افزایش ترافیک دامن زد. این موضوع نه تنها در مشاهدات میدانی شهروندان بارز بود بلکه جانشین رئیس مرکز کنترل ترافیک پلیس راهور تهران بزرگ نیز به آن اذعان کرد. البته شهرداری تهران مدعی کاهش چشمگیر ترافیک تا ساعت ۱۰ صبح پنج‌شنبه گذشته بود اما با توجه به اینکه پنج‌شنبه یک روز نیمه تعطیل به شمار می‌آید، عمده تقاضای سفر در تهران مربوط به ساعت ۱۰ به بعد است که هم نظر پلیس و هم تجربه سفر شهروندان، نشان‌دهنده افزایش ترافیک در آن ساعات بوده است.

در چنین فضایی هنوز اطلاعات کامل تغییرات ترافیکی تهران منتشر نشده و صرفا سه آمار که پیش‌تر به آنها اشاره شد از سوی مدیران ترافیکی اعلام شده است که نمی‌تواند نمای روشن و دقیقی از وضعیت ترافیک را ارائه دهد. لازم است آمار حجم ترددها به تفکیک ساعات مختلف و در معابر مختلف اعم از داخل محدوده طرح ترافیک، معابر ورودی طرح، معابر بزرگراهی اصلی در اطراف محدوده مرکزی شهر و نیز معابر اصلی و شریانی مهم و پرتردد شهر به تفکیک روزهای کاری و روز پنج‌شنبه اعلام شود تا مبنای تحلیل‌ها و تصمیم‌های آتی قرار بگیرد. در این صورت می‌توان تغییرات احتمالی در پیک ترافیک را نیز بررسی کرد. با این وجود اینکه نه مرکز کنترل ترافیک شهرداری تهران و نه مرکز کنترل ترافیک پلیس راهور تهران ریز اطلاعات مربوطه را هنوز منتشر نکرده‌اند، تعجب‌برانگیز است؛ چراکه تمام اطلاعات دوربین‌های ترافیکی تهران حداکثر ظرف مدت ۲۴ ساعت در سرورها نشسته و قابل گزارش‌گیری است.  البته در گذشته نیز شهرداری تهران از اعلام آمارهای کاربردی ترافیکی امتناع می‌کرد اما ادامه این رفتار در شرایطی که یک طرح ترافیکی متفاوت اجرا شده، پذیرفتنی نیست. داده‌های ترافیکی در زمره اطلاعات طبقه‌بندی شده دسته‌بندی نمی‌شوند که دسترسی به آنها برای شهروندان و رسانه‌ها محدود شود.