وعده دوباره اروپا برای «اینستکس»/ ایران از برجام خارج می‌شود؟
به گزارش اقتصادنیوز، این درحالی است که رئیس مجلس شورای اسلامی ایران گفته است که اروپا در ۱۰ روز گذشته هیچ اقدامی درباره برجام انجام نداده است. پیش‌تر و در سالگرد خروج آمریکا از برجام شورای‌عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران در بیانیه‌ای از توقف برخی تعهدات برجامی ایران خبر داد.
در همین ارتباط، فدریکا موگرینی پس از نشست وزرای خارجه کشورهای اروپایی در بروکسل پایتخت بلژیک ضمن تاکید بر ضرورت ادامه حیات توافق هسته‌ای با ایران، اعلام کرد نخستین تراکنش سازوکار مالی اروپا برای تجارت با ایران موسوم به «اینستکس» ظرف چند هفته آینده انجام می‌شود. در پایان نشست وزرای خارجه اتحادیه اروپا در بروکسل، موگرینی در برابر خبرنگاران حاضر شد و گفت که با وزرای خارجه آلمان، انگلیس و فرانسه درباره عملی کردن نخستین تراکنش ظرف چند هفته آینده گفت‌وگو کرده است.
مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا با اشاره به اینکه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تاکنون در چند گزارش پایبندی ایران به برجام را تایید کرده، اضافه کرد که وزیران امورخارجه ۲۸ کشور عضو اتحادیه اروپا نیز تاکید دارند که آژانس تنها مرجع ارزیابی پایبندی ایران به برجام است. او گفت: «اتحادیه اروپا و تمام کشورهای اروپایی به اجرای کامل برجام مصمم هستند.»
موگرینی در پاسخ به پرسشی درباره سفر مایک پمپئو وزیر امورخارجه آمریکا به بروکسل برای رایزنی درباره ایران گفت: «به‌عنوان اتحادیه اروپا ما همواره طرفدار گفت‌وگو هستیم. بنابراین ما از مذاکره حمایت می‌کنیم. گفت‌وگو کردن همواره بهتر از گفت‌وگو نکردن است، به‌ویژه زمانی که تنش به‌وجود می‌آید.» موگرینی درباره نتایج دیدارش با وزیرخارجه آمریکا نیز گفت: «پمپئو به‌طور روشن نه تنها از من بلکه از وزیران خارجه اتحادیه اروپا شنید که ما در شرایط حساسی به سر می‌بریم و مناسب‌ترین واکنش در این موقعیت خویشتن‌داری است تا کار به درگیری نظامی نکشد.» مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا از ایران خواست به تعهداتش در برجام پایبند باشد و افزود که اتحادیه اروپا به اجرای کامل برجام پایبند است.
توپ در زمین اروپا
بهمن ماه سال گذشته ۳ کشور اروپایی عضو برجام از راه‌اندازی کانال ویژه مالی خود برای تجارت با ایران خبر دادند؛ مسیری که بهرغم فشارهای آمریکا برای توقف تعامل اروپا با ایران گشوده شد. حدود ۳ ماه بعد نیز شرکت متناظر اینستکس در تهران به ثبت رسید و عملا سازوکار لازم برای آغاز تراکنش‌های مالی میان دو طرف فراهم شد اما کار به مرحله اجرا نرسید.
تاخیر در اجرایی شدن اینستکس باعث شد تا روز دوشنبه و همزمان با نشست وزرای خارجه کشورهای اروپایی، رئیس‌کل بانک مرکزی ایران در یادداشتی اینستاگرامی بار دیگر به انتقاد از اروپایی‌ها بپردازد. عبدالناصر همتی با انتقاد از تاخیر اروپا در عملیاتی کردن تعهدات خود در چارچوب برجام نوشت: «از حدود یک سال پیش اروپا دنبال یک سازوکار مالی برای انجام تجارت با ایران بود، تا اینکه بالاخره سه ماه پیش آن را معرفی کرد. نزدیک دو ماه است سازوکار متناظر با آن، تحت عنوان سازوکار تجارت و تامین مالی (ساتما)، در تهران تاسیس و مدیران آن به اروپایی‌ها معرفی شده‌اند. تکرار مداوم جملاتی نظیر دنبال سازوکار مالی بودن از سوی مسوولان اروپایی، گزاره‌ای تکراری و نخ نما شده خواهد بود. ساده‌ترین کار برای عملیاتی کردن فعالیت سازوکارهای اینستکس و ساتما خرید نفت توسط شرکت‌ها و نهادهای اروپایی با اعطای یک خط اعتباری به صادرکنندگان اروپایی برای شروع صادرات به ایران است.»
همتی همچنین با اشاره به نگرانی اروپایی‌ها از تحریم‌های آمریکا نوشت: «اگر نگران واکنش آمریکا در مورد نوع کالاهای صادراتی به ایران هستند، می‌توانند توانایی خود را با صدور کالاهای اساسی و دارو تست کنند. حال می‌توان گفت توپ در زمین اروپا است.»
ساتما، آماده آغاز کار با اینستکس
علی‌اصغر نوری، مدیرعامل ساتما نیز روز شنبه در گفت‌وگو با «ایرنا» تاکید کرد که شرکت ایرانی متناظر اینستکس آماده فعالیت است. نوری گفت: «اگر همین امروز اروپا حاضر باشد، ما هیچ مشکلی برای انجام فرآیندهایی که باید در ایران صورت بگیرد، نداریم.»
نوری همچنین ضمن انتقاد از تاخیر اروپا در عملیاتی کردن کانال ویژه مالی خود گفت: «ساختار تو در توی تحریم‌های آمریکا، موجب می‌شود ابداع مکانیسمی که بتواند همه این تحریم‌ها را دور بزند، نیازمند خلاقیت و تفکر و به همان میزان پیچیدگی و صرف وقت باشد، اما فراموش نکنیم که ایران یک‌سال تمام به طرف اروپایی زمان داد و این مدت، برای راه‌اندازی این مکانیسم، کافی بوده است. از این رو انتظار می‌رود، اروپا بالاخره قادر باشد اینستکس را بهرغم پیچیدگی‌هایی که اظهار می‌دارند، راه‌اندازی کنند.»
۱۲ گروه کالایی پیشنهادی از سوی اروپا
سفیر ایران در لندن بهمن ماه سال گذشته اندکی پس از ثبت اینستکس اعلام کرد که فاز اول فعالیت این سازوکار مالی برحوزه اقلام و کالاهای اساسی و پزشکی متمرکز خواهد بود. به گفته حمید بعیدی‌نژاد کانال مالی اروپا برای تجارت با ایران در «تمامی زمینه‌ها» تاسیس شده اما پیشنهاد ۳ کشور اروپایی آغاز کار در این دو حوزه است. به گفته سفیر ایران، کشور هر ساله حدود ۷ تا ۸ میلیارد یورو برای این اقلام بودجه تخصیص می‌دهد که انتقال پول آنها و به همین دلیل خرید آنها با مشکلات روبه‌رو است. طبق بیانیه مشترکی که از سوی وزرای خارجه ۳ کشور تاسیس کننده اینستکس صادر شده، این نهاد در مرحله نخست، روی مبادله مواد غذایی، محصولات کشاورزی، دارو و تجهیزات پزشکی متمرکز خواهد شد. آنها همچنین اعلام کرده‌اند که کشورهای دیگر نیز می‌توانند در ادامه کار وارد اینستکس شوند.
تردید هوک نسبت به عملی شدن اینستکس
همزمان با این تحول، برایان هوک، نماینده ویژه وزارت‌خارجه آمریکا در امور ایران، روز سه‌شنبه در گفت‌وگویی ضمن ابراز شک و تردید از عملی شدن نهایی اینستکس، گفت که مایک پمپئو «با پیام بازدارندگی ایران» به اروپا سفر کرده است. هوک در این مصاحبه که روز سه‌شنبه ۲۴ اردیبهشت‌ماه، در بروکسل، مقر اتحادیه اروپا، انجام شد مدعی شد که حمله ایران به منافع ایالات متحده در منطقه «اشتباهی بزرگ خواهد بود». او ادامه داد که سفر اخیر مایک پمپئو، وزیرخارجه آمریکا به اروپا هم با این هدف انجام شده که ایران را از چنین اقدامی «بازداریم».
برایان هوک که وزیرخارجه آمریکا را در این سفر همراهی می‌کند روز سه‌شنبه همچنین ابراز تردید کرد که اینستکس یعنی سازوکار ویژه اروپا برای دور زدن تحریم‌های ایالات متحده علیه تهران درنهایت به جایی برسد. به گفته هوک، اینستکس «دو طرف دارد» و در این میان طرف ایرانی شرایط را برای عملی شدن اینستکس فراهم نکرده است. او گفت: «ایرانی‌ها نظام مالی شفافی را پیاده نکرده‌اند که به عملی شدن اینستکس کمک کند. بنابراین واقعا اصلا مطمئن نیستم که عملی شود.»
واکنش لاریجانی
در واکنش به این تحولات، علیرضا سلیمی نماینده مردم محلات در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان، با اشاره به جلسه غیرعلنی صبح دیروز مجلس، اظهار کرد: در این جلسه آقای لاریجانی اظهار کرد که اروپایی‌ها در ۱۰ روز گذشته هیچ اقدامی درباره تعهدات خود در برجام انجام نداده‌اند و حتی در دوران معافیت نفتی هم کشورهایی همچون ایتالیا و یونان قطره‌ای نفت از ایران نخریدند. نماینده مردم محلات بیان کرد: یکی از مسائل مطرح شده در جلسه غیر علنی این بود که خواسته ایران از عملیاتی کردن اینستکس و SPV بالاتر است و ما خواهان حفظ برجام هستیم.
احتمال خروج از برجام
همزمان، سخنگوی سازمان انرژی اتمی گفت که اگر اتحادیه اروپا موضوع هسته‌ای ایران را به شورای امنیت ببرد، برجام از بین خواهد رفت و هر واکنشی از سوی تهران محتمل است از جمله خروج از این توافق. «بهروز کمالوندی» سخنگوی سازمان انرژی اتمی ایران در گفت‌وگو با شبکه پرس‌‌تی‌وی گفت: اگر اتحادیه اروپا، موضوع هسته‌ای ایران را به شورای امنیت ببرد، در واقع این معاهده از بین خواهد رفت و فکر نمی‌کنم دیگر این معاهده پا برجا بماند.سخنگوی سازمان انرژی اتمی در خصوص اظهارات حسن روحانی رئیس‌جمهور ایران مبنی بر کاهش تعهدات ایران در برجام گفت: ما طی یک بازه زمانی ۶۰ روزه، برخی از تعهدات خود در برجام را به حالت تعلیق درآوردیم و این فرصت را به کشورهای اروپایی دادیم تا به تعهدات خود برگردند. در واقع، از این طریق سعی کردیم تا علاوه بر رفع تحریم‌ها، به ثمرات برجام که تاکنون محقق نشده بود، دست یابیم.
او در خصوص اقدام اتحادیه اروپا مبنی بر رد مهلت ۶۰ روزه ایران عنوان کرد: ایران حداقل یک‌سال صبر کرد تا ببیند کشورهای اروپایی چه واکنشی را در قبال خروج آمریکا از برجام در دستور کار قرار می‌دهند. آنها در این مدت، وعده‌های زیادی دادند اما در عمل و در خصوص مواردی همچون سازوکار مالی SPV یا اینستکس عزم جدی از طرف اروپایی‌ها مشاهده نشد. آنچه ما به‌دنبال آن هستیم، چیزی جز برداشته شدن تحریم‌ها نیست و متاسفانه در این مدت، اقدامی جدی از سوی غربی‌ها در این زمینه صورت نپذیرفت.
کمالوندی ادامه داد: از این‌رو، فکر می‌کنیم اکنون زمان آن رسیده تا اروپایی‌ها اقدامی انجام داده و نشان دهند خواهان تغییر این وضعیت هستند و این پنجره‌ای است که در برابر اروپایی‌ها قرار گرفته و نباید آن را یک ضرب‌الاجل تعبیر کرد. ما به‌طور داوطلبانه به تعهدات خود در برجام پایبند بودیم، اما آنها به تعهدات خود عمل نکردند. درواقع، ما برای مدت زمان ۶۰ روز اقداماتی را که کشورهایی اروپایی در این زمینه انجام خواهند داد، مورد ارزیابی قرار خواهیم داد و در آن زمان تصمیم خواهیم گرفت که آیا به پایبندی داوطلبانه خود به برخی از تعهدات ادامه دهیم یا خیر.
سخنگوی سازمان انرژی اتمی اقدامات اروپایی‌ها برای حفظ برجام از قبیل راه‌اندازی اینستکس یا SPV را ناکافی و فاقد کارآیی خواند و افزود: ما باید بین توانایی و تمایل اروپایی‌ها، تمایز قائل شویم. فکر می‌کنم که آنها تمایل دارند تا کارهایی را انجام دهند، اما قادر به انجام آن نیستند. از این جهت، زمان بیشتری به آنها دادیم تا مشخص شود که آیا می‌توانند راهی برای حل این مساله پیدا کنند یا خیر.
معاون صالحی اضافه کرد: در واقع، بیش از یک سال است که منتظریم اقدامی جدی را از سوی اروپایی‌ها به منظور باز کردن راه‌هایی پیش روی تجارت ایران در زمینه‌هایی همچون فروش نفت، خرید و فروش کالا و روابط بانکی ببینیم. سازوکارهای اینستکس و SPV نشان دادند که اروپایی‌ها با توجه به توان‌شان کارهایی را انجام دادند و به همین دلیل نیز ما این مکانیزم‌ها را پذیرفتیم تا ببینیم که آیا می‌توانند راهی برای تجارت عادی بین ایران و دیگر کشورها باز کنند یا خیر. اما حداقل تا به امروز این دو سازوکار عملی نشدند و دیگر نمی‌توانیم منتظر بمانیم.
او تاکید کرد: اگر اروپایی‌ها می‌خواهند کاری انجام دهند، بهتر است قبل از دیر شدن، دست به کار شوند. بهروز کمالوندی گفت: اگر اتحادیه اروپا، این مساله را به شورای امنیت ببرد، در واقع این معاهده از بین خواهد رفت و فکر نمی‌کنم دیگر این معاهده پابرجا بماند. جمهوری اسلامی ایران، قطعا اقدامات جدی و محکمی را برای احقاق حق ملت خود انجام خواهد داد و هر واکنشی محتمل است. این واکنش ممکن است خروج از برجام یا هر چیز دیگری باشد، بنابراین، این مساله باید بین سران کشورهای عضو حل شود.
حسن روحانی رئیس جمهوری اسلامی ایران روز چهارشنبه ۱۸ اردیبهشت ماه سال‌جاری و در اولین سالگرد خروج آمریکا از برجام نامه‌هایی را به سران ۱+۴ (روسیه، آلمان، فرانسه، انگلیس و چین) ارسال کرد که این نامه‌ها توسط سیدعباس عراقچی معاون سیاسی وزیرخارجه ایران به سفرای این کشورها در تهران تحویل داده شد و نامه روحانی به پوتین را همان روز ظریف در سفرش به مسکو به لاوروف همتای روس خود تحویل داد.
همچنین طی نامه دیگری که همان روز توسط محمدجواد ظریف وزیر امورخارجه ایران برای خانم موگرینی، نماینده عالی اتحادیه اروپایی در امورخارجی و سیاست امنیتی ارسال شد جزئیات اقدامات ایران به اطلاع او به عنوان هماهنگ‌کننده کمیسیون مشترک برجام رسید. علاوه بر این نامه، شورای‌عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران در بیانیه‌ای از توقف برخی تعهدات برجامی ایران خبر داد و در راستای صیانت از امنیت و منافع ملی مردم ایران و در اعمال حقوق جمهوری اسلامی ایران مندرج در بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام، از ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۸ دستور توقف برخی اقدامات ایران در توافق برجام را صادر کرد.
براساس این بیانیه اعلام شد که جمهوری اسلامی ایران در مرحله فعلی دیگر خود را متعهد به رعایت محدودیت‌های مربوط به نگهداری ذخایر اورانیوم غنی شده و ذخایر آب سنگین نمی‌داند. شورای‌عالی امنیت ملی همچنین فرصتی ۶۰ روزه به طرف‌های باقیمانده در برجام داد که به تعهدات مالی و بانکی خود پایبند باشند و اعلام کرد در صورتی که این تعهدات عملی نشود، ایران در گام دوم این تصمیم رعایت محدودیت‌های مربوط به سطح غنی سازی اورانیوم و اقدامات مربوط به مدرن‌سازی رآکتور آب سنگین اراک را نیز متوقف خواهد کرد.
آمریکا مسبب اصلی تحولات برجام
از سوی دیگر، دیپلمات ارشد وزارت‌خارجه روسیه تاکید کرد، آمریکا مسبب اصلی تحولات اخیر پیرامون توافق هسته‌ای ایران است. به گزارش خبرگزاری فارس، «ولادیمیر ارماکوف» مدیر دپارتمان کنترل تسلیحات و عدم اشاعه در وزارت‌خارجه روسیه تاکید کرد، آمریکا مسبب اصلی تحولات اخیر پیرامون توافق هسته‌ای ایران (برجام) است.
بنا بر گزارش خبرگزاری «اسپوتنیک»، این دیپلمات ارشد روس در ادامه گفت: «شاید چندان خوشایند به نظر نرسد، اما تهران دقیقا درحال انجام کاری است که واشنگتن با تحریم‌های اخیر هسته‌ای مجبورش کرده است. درحقیقت این آمریکا است که صادرات اورانیوم غنی‌شده و آب سنگین ایران را غیرممکن ساخته است. در نتیجه ایران چاره‌ای جز ذخیره کردن این دو ندارد و واشنگتن تنها مسبب این مساله است.» بر اساس این گزارش، مدیر دپارتمان کنترل تسلیحات و عدم‌اشاعه وزارت‌خارجه روسیه در ادامه تاکید کرد: «در این میان، فعالیت‌های هسته‌ای ایران در شرایط کنونی در تطابق کامل با برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) است.» این دیپلمات ارشد روس در ادامه تصریح کرد: «اقدامات واشنگتن با هدف تضعیف توافقات مهم بین‌المللی که در راستای تقویت امنیت جهانی و منطقه‌ای تنظیم شده بود، تهدیدی جدی برای رژیم عدم اشاعه هسته‌ای است.»
ارماکوف ضمن ابراز تاسف در خصوص اینکه جامعه بین‌المللی نتوانسته به خوبی مانع از اجرای «سیاست‌های مخرب آمریکا» شود، گفت: «روسیه و چین سال گذشته یک سند کاری درحمایت از برجام آماده کردند. اما اروپایی‌ها و دیگر متحدان آمریکا ترسیدند که به طرح ابتکاری ما ملحق شوند و حالا ما نتایج تاسف‌بار چنین رویکردی را می‌بینیم.» همزمان «سرگئی لاوروف» وزیرخارجه روسیه نیز روز دوشنبه گفت که انتظار دارد امروز (سه‌شنبه) گفت‌وگوهای شفاف و صادقانه‌ای با «مایک پمپئو» وزیرخارجه آمریکا در سفرش به روسیه درباره ایران داشته باشد. لاوروف همچنین گفته بود که امیدوار است تا در این دیدار توضیحی درباره اینکه واشنگتن چطور می‌خواهد بحران به‌وجود آمده درخصوص توافق هسته‌ای ایران را حل کند، از وزیرخارجه آمریکا بشنود. بنا بر اعلام منابع روس، وزرای خارجه آمریکا و روسیه قرار است اواخر امروز در شهر «سوچی» روسیه دیدار و گفت‌وگو کنند. «دیمیتری پسکوف» سخنگوی کاخ کرملین نیز گفته است که پس از این دیدار، «ولادیمیر پوتین» رئیس‌جمهور روسیه در محل اقامت خود در سوچی میزبان پمپئو خواهد بود.
تکذیب ادعای رویترز
در ادامه این تحولات، سخنگوی وزارت‌خارجه ادعای رویترز مبنی بر گره زدن ماندن ایران در برجام با فروش یک و نیم میلیون بشکه نفت در روز را رد کرد. به گزارش خبرگزاری فارس، «سیدعباس موسوی» در پاسخ به پرسشی در خصوص ادعای رویترز مبنی بر گره زدن ماندن در برجام از سوی ایران با فروش یک و نیم میلیون بشکه نفت در روز، ضمن رد این خبرسازی گفت: نظرات و مطالبات به حق ایران در نامه ۱۸ اردیبهشت رئیس‌جمهور کشورمان به سران کشورهای باقیمانده در برجام به وضوح و با صراحت بیان شده است.
موسوی تاکید کرد: پرداختن به این‌گونه خبرسازی‌ها و گمانه‌زنی‌های ناقص و غیردقیق در فضای رسانه‌ای و عمومی نه‌تنها سازنده نیست، بلکه می‌تواند به تخریب فضای مورد نیاز برای یک دیپلماسی جدی در شرایط کنونی منجر شود. به گزارش خبرگزاری فارس، خبرگزاری رویترز دیروز به نقل از منابع آگاه مدعی شد که تهران تاکید کرده برای ماندن در برجام باید بتواند دست‌کم روزانه ۵/ ۱ میلیون بشکه نفت بفروشد. چهار منبع دیپلماتیک اروپایی به خبرگزاری رویترز گفته‌اند رقم مذکور در نشست‌های اخیر میان مقام‌های ایرانی و غربی رد و بدل شده، اما مکتوب نشده است.
