آیا تهران می‌تواند از ایالات متحده غرامت بگیرد؟
به گزارش اقتصادنیوز به نقل از رویداد 24 ، ایران می‌گوید از تعقیب حقوقی تعرض جنگنده‌های آمریکایی به هواپیمای مسافربری ماهان، عقب نمی‌کشد. وقتی دو جت جنگنده مرتبط با ایالات متحده پنجشنبه دست به اقدام علیه هواپیمای ایرانی زدند که قصد داشت به بیروت برود، آشکار بود که چنین وضعیتی به معنای نقض قوانین بین المللی و انسانی است.
تعرض به غیرنظامیان و هواپیمای مسافربری حتی در شرایط جنگی مضموم و غیرقابل قبول به شمار می‌رود چه برسد به اینکه در شرایط عادی، آمریکایی‌ها قاره‌ها دورتر از کشور خودشان در کشوری ثالث دست به تهدید جان مسافران بزنند.
ایران می‌گوید توضیحات آمریکایی‌ها برای نزدیک شدن به هواپیمای مسافربری ماهان موجه نیست. هواپیمای ایرانی مسیر همیشگی و روت خود را طی کرده است. آنچه غیرعادی به نظر می‌رسد رفتار ایالات متحده و نظامیان آن برای تعرض به هواپیمایی است که مسافران را جابه جا میکند. آن هم در شرایطی که کیلومتر‌ها خارج از خاک خودشان حضور دارند.
لعیا جنیدی معاون حقوقی رئیس جمهور می‌گوید: «رفتار هواپیما‌های جنگنده در قبال پرواز ۱۱۵۲ هواپیمایی ماهان و ایجاد مزاحمت برای یک هواپیمای مسافربری آن هم در خاک کشور ثالث نقض آشکار امنیت هوانوردی، تخلف از اصل آزادی پرواز هواپیما‌های غیر نظامی و به علاوه در مغایرت با مواد ۳ مکرر و ۴۴ پیمان هواپیمایی کشوری بین المللی (کنوانسیون شیکاگو) و ضمیمه‌های مربوطه و کنوانسیون مونترال ۱۹۷۱ و نیز زیر پا گذاشتن اصول مسلم حقوق بین الملل است.»
بر اساس ماده سه مکرر کنوانسیون شیکاگو، دولت‌های متعاهد این امر را به رسمیت می‌شناسند که هر کشوری باید از توسل به استفاده از اسلحه در مقابل هواپیمایی کشوری در حال پروازاجتناب کند و در صورت رهگیری هواپیما جان کسانی را که در هواپیما هستند و ایمنی هواپیما نباید دچار مخاطره شود. بر اساس بخش دیگری از این ماده، کشور‌ها حق دارند در اعمال حق حاکمیت خود، در صورتی که یک هواپیمای کشوری در فضای هوایی‌سرزمین او بدون مجوز مبادرت به پرواز کرده و یا این که بنا به دلایل قابل قبول حاکی از این که هواپیما برای منظوری مغایر با اهداف این کنوانسیون به‌کار گرفته شده حق دارد بخواهد که هواپیما در یک فرودگاه تعیین شده فرود بیاید. همچنین طبق ماده ۴۴ که لعیا جنیدی به آن اشاره داشته، همه کشور‌هایی که در این کنوانسیون عضو هستند، متعهد به حفظ سلامت پرواز‌ها هستند.
مورد بعدی، کنوانسیون مونترال در سال ۱۹۷۱ است که برای این طراحی شده تا از منافع مسافران هواپیما‌ها حمایت کرده و کشور‌ها نتوانند امنیت هواپیما‌های مسافربری را به خطر بیاندازند. همچنین پای کنوانسیون توکیو هم به میان می‌آید. در این کنوانسیون که برای تامین امنیت و آرامش مسافران هواپیما‌ها ایجاد شده، آمده است که انجام هر عملی که سلامت و امنیت هواپیما و سرنشینان هواپیما و محموله‌های هواپیما را به مخاطره بیاندازد، موجب اجرای مقررات این کنوانسیون می‌شود.
بر اساس تاکید همه کنوانسیون‌هایی بین المللی که تا امروز برای امنیت پرواز‌ها ایجاد شده اند، هر نوع اقدامی که جان مسافران را به خطر بیاندازد غیرقابل قبول است و انجام این اقدامات موجب می‌شود تا کشور‌ها از مجامع بین المللی بخواهند به وضعیت پیش آمده رسیدگی کنند. اضافه بر همه اینها، ایالات متحده بدون درخواستی از سوی دولت سوریه، پایگاه‌های خود را در این کشور اداره میکند و عملا حضور آن‌ها غیرقانونی است. همین موضوع هر نوع توجیهی را در مورد حفظ امنیت را رد میکند و موضوعی حمایت از حاکمیت که در اسناد حقوقی به عنوان استثنا ذکر شده، منتفی است.
مقامات کشورمان از ساعات نخست حادثه‌ای که برای هواپیمای ماهان رخ داد، بر غیرقانونی بودن عملکرد آمریکایی‌ها تاکید کردند. ایران می‌گوید که این اتفاق را به صورت قانونی تعقیب میکند و باید منتظر بود تا پای حقوقدانان بین المللی و مقامات ایرانی در سازمان ملل و دیگر سازمان‌های مرتبط دست به اقداماتی بزنند تا ایالات متحده دیگر نتواند اقدامات مشابهی را انجام دهد.
این کشور هرچند کار خود را قانونی توصیف کرده، اما هیچ یک از کنوانسیون‌های مربوطه، حق اقدام علیه یک هواپیمای مسافربری را به رسمیت نمی‌شناسند. با این حال هنوز ایکائو عکس العملی نشان نداده است. ایکائو سازمان بین المللی هواپیمایی غیر نظامی است که بلافاصله بعد از اینکه یک کشور اعتراضی را علیه عملکرد کشور دیگری ثبت کند، به آن رسیدگی خواهد کرد. ایران اعلام کرده که شکایت خود را به ایکائو می‌برد و نماینده دائم کشورمان در این سازمان، موضوع را پیگیری خواهد کرد.
غیرقانونی بودن عمل جنگنده‌های آمریکایی را در کلام مقامات بین المللی هم می‌شود دید. سخنگوی سازمان ملل در واکنش به ایجاد مزاحمت و تعرض جنگنده‌های آمریکایی به هواپیمای مسافربری ماهان ایر خواستار رعایت امنیت پرواز‌های غیرنظامی شد. استفان دوژاریک سخنگوی سازمان ملل در کنفرانس خبری خود درباره ایجاد مزاحمت جنگنده‌های آمریکایی برای هواپیمای مسافربری ماهان ایر در خطوط هوایی سوریه گفت که از نظر قانونی، امنیت پرواز‌های غیرنظامی باید از طرف همگان رعایت شود. این در حالیست که سخنگوی سنتکام در مدعی شده که اقدام جنگنده‌های آمریکایی کاملا حرفه‌ای بوده ودر چارچوب استاندار‌ها و قوانین بین‌المللی صورت گرفته است. طرف آمریکایی، اما به این موضوع که جنگنده هایش در کوریدور هواپیمای مسافربری در پرواز این هواپیما اختلال ایجاد کرده و جان مسافران را به خطر انداخته است، توضیحی نمی‌دهد.
سوالی که در مورد حوادث پنجشنبه مطرح می‌شود، این است که ایران با بردن پرونده به مجامع بین المللی، قادر به انجام چه اقداماتی علیه آمریکاست؟ در حال حاضر مشخص است که ایالات متحده در حریم کشوری ثالث به صورت غیرقانونی امنیت هواپیمایی مسافربری را نقض کرده است. در حالت عادی و با توجه به این که این کشور کنوانسیون‌های بین المللی و مفاد مربوط به امنیت هواپیما‌های غیرنظامی را نقض کرده، پرداخت غرامت کم‌ترین کاری است که می‌توان انتظارش را داشت. اما با توجه به این که ایالات متحده خود را ملزم به همکاری با هیچ یک از پیمان‌ها و سازمان‌های بین المللی نمی‌داند، مشخص نیست که ایران بتواند از این کشور غرامت بگیرد یا نه. اما در عین حال پیگیری حقوقی این اتفاق، علاوه بر اینکه بی قانون بودن آمریکا را بار دیگر ثابت میکند، دیگر کشور‌ها را بار دیگر به این فکر خواهد انداخت که به فکر ضمانت اجرا برای تعهدات بین المللی باشند. در این حال به نظر می‌رسد که ایران هر چقدر بر روی غیرقانونی بودن عمل آمریکایی‌ها تاکید کند، باعث ایجاد فشاری بین المللی علیه ایالات متحده خواهد شد که دست به اعمال فراقانونی در سرزمین‌های دیگر می‌زند.
