رخت سیاه بر تن جنگل‌های ایران
به گزارش اقتصادنیوز به نقل از ایمنا، بر اساس همین آمار، سرانه جنگل در کشور ۱۷/۰ هکتار است در حالی که سرانه جهانی جنگل ۶۲/۰ هکتار است و همین سرانه، ضرورت توجه به حفظ، احیا و توسعه جنگل‌های کشور را نشان می‌دهد. بر اساس آمار همین مرکز، در ۷ سال منتهی به سال ۹۷ بالغ بر ۱۱ هزار مورد حریق در عرصه‌های جنگلی و مرتعی ایران به ثبت رسیده که در نتیجه بیش از ۱۲۵ هزار هکتار جنگل و مرتع از بین رفته است. فقدان تجهیزات اطفای حریق و نبودن امدادرسانی هوایی در مواقع آتش سوزی نیز باعث شده تا میزان خسارات افزایش یابد. آمارها نشان می‌دهد مساحت جنگل‌های ایران در فاصله کمتر از پنج دهه، از ۴/۱۸ میلیون هکتار به ۱۱ میلیون هکتار کاهش یافته است و آنچه هم باقی مانده در وضعی نامناسب قرار دارد.
رضا بیانی، مدیرکل دفتر مهندسی و مطالعات سازمان جنگل‌ها همزمان با روز جهانی محیط‌زیست در سال جاری (۱۶ خردادماه) خبر از تخریب سالانه ۱۲ هزار هکتار جنگل در کشور آن هم در فاصله سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۰ داده است و بر اساس آنچه او گفته است تنها در ۵ سال اخیر ۶۰ هزار هکتار از جنگل‌های کشور به دلیل حریق، آفات و بیماری، سدسازی، جاده‌کشی، فعالیت‌های عمرانی و قاچاق چوب نابود شده است. وسعت جنگل‌های زاگرس نیز نسبت به دهه‌های گذشته کاهش یافته است. آنطور که گزارش‌های رسمی از سازمان جنگل‌ها می‌گوید بیش از ۲۴۰ آتش‌سوزی در عرصه‌های طبیعی کشور در سه ماهه ابتدایی سال جاری داشته‌ایم که در جای خود رقم بزرگی است اما کارشناسان می‌گویند جنگل‌های ایران در دو دهه اخیر تنش‌های زیادی را از میزان آتش‌سوزی تجربه کرده است و طبق آماری که سازمان جنگل‌ها اعلام کرده ۹۰ درصد منشأ آتش‌سوزی‌ها عامل انسانی است. هادی کیادلیری، عضو هیأت علمی دانشگاه علوم و تحقیقات نیز مهم‌ترین دلیل آتش‌سوزی جنگل‌های کشور را عامل انسانی می‌داند و می‌گوید: «بی‌توجهی گردشگران، ایجاد آتش‌سوزی عمدی برای تصاحب زمین جنگل‌ها و خشکسالی این سال‌ها بر شدت آتش‌سوزی‌ها افزوده است. نبود تجهیزات مانند بالگرد اطفای حریق باعث شده آتش‌سوزی جنگل‌ها به سادگی خاموش نشود.»
او با بیان اینکه آتش‌سوزی جنگل‌های کشور به راحتی مهار نمی‌شود، می‌گوید: «در ایام تابستان هر لحظه امکان آتش‌سوزی وجود دارد و هرچه به سمت پاییز می‌رویم خطر آتش‌سوزی بیشتر است. الگوهای آتش‌سوزی تغییر کرده است یعنی هم الگوهای زمانی تغییر کرده و هم شدت آن تغییر کرده است به گونه‌ای که در فصل بهار نباید در شمال کشور آتش‌سوزی رخ دهد اما چندین فقره آتش‌سوزی در شمال کشور داشته‌ایم در حالیکه قبلاً آتش‌سوزی‌ها در پاییز رخ می‌داده است. البته باید انگیزه‌های آتش‌سوزی شناسایی و مشخص شود.»
رئیس سابق انجمن جنگلبانی ایران ادامه می‌دهد: «در زاگرس نیز بارندگی‌های سیل‌آسا در یک دوره زمانی کوتاه مدت رخ می‌دهد و اکنون بارندگی طولانی مدت نداریم. بارندگی‌ها موجب می‌شود علوفه‌ها سبز شود و تراکم گیاهان افزایش یابد و در نهایت گرمای هوا به راحتی باعث آتش‌سوزی می‌شود. می‌توان گفت مجموعه‌ای از عوامل در آتش‌سوزی جنگل‌ها دخیل هستند و تغییر اقلیم نیز مزید بر علت شده است وگرنه در گذشته هم ایران کشوری بوده که خشکسالی را تجربه کرده است اما چون اکوسیستم‌ها پایدار بوده، جنگل‌ها دوام آورده است.
حجم زیاد آتش‌سوزی در جنگل‌های کشور طی سال‌های اخیر این پرسش را در ذهن مطرح می‌کند آیا نمی‌توان با اصلاح رویه‌های غلط و با رویه‌های صحیح‌تر از وقوع چنین حجمی از خسارت جلوگیری کرد؟ سوالی که هادی کیادلیری آن را اینگونه پاسخ می‌دهد و می‌گوید: «حفاظت از جنگل‌ها یک برنامه ساختاری می‌خواهد و نیاز به ساماندهی دارد که با رسمیت شناختن منابع طبیعی کشور امکان‌پذیر است. هنوز منابع طبیعی کشور را به رسمیت نشناخته‌ایم، برای جنگل‌ها هزینه کرده‌ایم اما سرمایه‌گذاری نکرده‌ایم.»
دبیر مراجع کنوانسیون تنوع زیستی همچنین تاکید می‌کند که زوال جنگل‌های کشور سال‌هاست آغاز شده و باید منتظر آتش‌سوزی‌های گسترده در جنگل‌ها بود. استعداد آتش‌سوزی در جنگل‌های کشور به دلیل دخالت‌های انسانی افزایش یافته است زیرا جنگل‌ها به دلایل مختلف تُنُک شده‌اند و از جمعیت درختان کاسته شده است. از طرفی در یکی دو دهه گذشته، تغییر اقلیم صورت گرفته و به طور متوسط ۱.۳ درجه سلسیوس افزایش دما صورت گرفته و در جنگل‌های زاگرس، ۷۰ میلی‌متر بارندگی کاهش یافته است.
میزان افرادی که وارد جنگل‌ها می‌شوند نیز به دلیل رشد جمعیت و وابستگی‌های معیشتی افزایش یافته است. کیادلیری با بیان این مطلب می‌گوید: «اکنون در جنگل‌های زاگرس ۱۹ میلیون واحد دامی وجود دارد و ۴۰۰ هزار خانوار نیز در جنگل‌های زاگرس زندگی می‌کنند. وضع جنگل‌های شمال نیز بهتر از زاگرس نیست در جنگل‌های شمال نیز بین ۳ تا ۴ میلیون دام هنوز در جنگل وجود دارد. علاوه بر این ورود گردشگران به عرصه‌های جنگلی نیز استعداد آتش‌سوزی را بیشتر کرده است. این عوامل دست به دست هم داده تا در دهه‌های اخیر آتش‌سوزی بیشتر شود. البته ممکن است در یکسال میزان آتش‌سوزی کمتر و در یک سال بیشتر باشد ولی مهم روند اصلی حریق است که رو به افزایش است.»
البته نباید فراموش کرد که تغییرات اقلیمی گریبانگیر همه کشورهای جهان است و بسیاری از کشورهایی که دارای پوشش جنگلی هستند نیز همچون ایران با پدیده آتش‌سوزی جنگل‌ها مواجه هستند به طوری که بیش از ۸ میلیون هکتار از جنگل‌های کشور استرالیا چندی پیش در اواخر سال ۲۰۱۹ میلادی دچار حریق شد و بخشی از حیات وحش این کشور نیز در حریق جنگل از بین رفت. البته کیادلیری مقایسه آتش‌سوزی جنگل‌های ایران با سایر کشورها را بی‌معنی می‌داند و می‌گوید: «نباید فراموش کرد که جنگل‌ها با یکدیگر متفاوت است و نمی‌توان آنها را باهم مقایسه کرد تا به این نتیجه رسید که آتش‌سوزی در جنگل‌های ایران وضع بهتری نسبت به سایر کشورها دارد چون حدود ۷ تا ۸ درصد مساحت ایران عرصه جنگلی است و جز کشورهای با پوشش بسیار کم جنگلی است و نمی‌توان آن را با کشوری که ۴۰ درصد پوشش جنگلی دارد، مقایسه کرد.»
او در عین حال تاکید می‌کند که آموزش و آگاهی دادن به گردشگران به ویژه روستاییان و عشایر منطقه و تقویت سازمان‌های مردم‌نهاد و تهیه راه حل عملی برای مقابله با آتش‌سوزی از راهکارهایی است که می‌تواند از تبعات آتش‌سوزی جنگل‌ها و تخریب جنگل‌های باقی مانده جلوگیری کند.
حال باید گفت که آیا براستی کشوری که تنها ۸/۸ درصدش را جنگل در برگرفته، رواست که همین اندک ذخیره گاه‌های کشور را که تأمین کننده بخش مهمی از آب کشور است در آتش بسوزد و تدبیری برای جلوگیری از آن اندیشیده نشود؟
مروری بر آتش‌سوزی‌های ایران از سال ۸۹ تا کنون
|
سال |
میزان حریق |
|
۱۳۸۹ |
سالِ سیاه جنگل‌های ایران؛ وقوع ۴۰۰۰ فقره حریق در جنگل‌های کشور |
|
۱۳۹۰ |
تداوم حریق در جنگل‌ها؛ مساحت آتش سوزی‌ها به ۳۶۹۷۲ هکتار رسید |
|
۱۳۹۱ |
کاهش آتش‌سوزی؛ در شش ماهه سال ۹۱ نسبت به مدت مشابه در سال ۹۰ تعداد حوادث حریق ۱۷ درصد کاهش یافت |
|
۱۳۹۲ |
آتش در لرستان و فارس؛ سال ۹۲ سال آتش‌سوزی جنگل‌های لرستان و فارس بود |
|
۱۳۹۳ |
افزایش وسعت آتش‌سوزی؛ حدود ۷۰۰۰ هکتار از جنگل‌ها و مراتع کشور در اثر آتش‌سوزی در سال ۹۳ از بین رفت |
|
۱۳۹۴ |
افزایش وسعت آتش‌سوزی؛ در سال ۹۴ در بخش جنگل ۷۵۰ مورد آتش‌سوزی رخ داد و در بخش مراتع نیز ۸۰۰ مورد آتش‌سوزی به وقوع پیوست |
|
۱۳۹۵ |
کاهش وسعت آتش‌سوزی؛ در این سال ۲۱۲۳ هکتار از جنگل‌های کشور در آتش سوخت و علت عمده آن منشا انسانی داشت |
|
۱۳۹۶ |
خوزستان در آتش؛ در سال ۹۶ نسبت به سال ۹۵، حریق در جنگل‌ها ۲۰ درصد افزایش یافت و جنگل‌های خوزستان در صدر آتش‌سوزی قرار گرفت |
|
۱۳۹۷ |
بهار در آتش؛ وسعت آتش‌سوزی‌های جنگل‌های شمالی کشور در فروردین این سال در ۱۰ سال گذشته بی‌سابقه بود و حدود ۱۵۰ هکتار جنگل در ۱۳ روز نخست سال در آتش سوخت |
|
۱۳۹۸ |
منابع طبیعی در آتش؛ در این سال آتش بیش از ۱۵ هزار عرصه منابع طبیعی را خاکستر کرد |
|
۱۳۹۹ |
زاگرس در آتش؛ از ابتدای سال ۹۹ تا کنون که حدود سه ماه از سال می‌گذرد ۲۴۰ فقره آتش سوزی در عرصه‌های جنگلی کشور رخ داده است که عمده آن در زاگرس بوده است |
سال ۸۹؛ سالِ سیاه جنگل‌های ایران
سال ۸۹ سیاه‌ترین سال جنگل‌های ایران است. سالی که پارک ملی گلستان به عنوان ارزشمندترین پارک ملی ایران ۱۲ روز در آتش سوخت. در این ۱۲ روز بیش از ۴۰ هزار هکتار از این زیستگاه در آتش سوخت. از هفته انتهایی آبان تا پایان آذر آن سال ،۸۰ آتش‌سوزی در جنگل‌های گلستان اتفاق افتاد و حدود ۷۰ نقطه از عرصه‌های جنگلی شمال ایران در آتش سوخت. همچنین اعلام شد جنگل‌ها و مراتع ایران سال ۸۹ شاهد ۴۰۰۰ فقره آتش‌سوزی بوده است. سالی که رکورد آتش سوزی در چند سال گذشته شکسته شد و آمار افزایش آن نسبت به سال قبل به ۱۰۰ درصد رسید.
سال ۹۰؛ تداوم حریق جنگل‌ها
در سال ۱۳۹۰ وضعیت نسبت به سال ۸۹ مقداری بهتر شد و مساحت آتش سوزی‌ها به ۳۶۹۷۲ هکتار رسید.
سال ۹۱؛ کاهش آتش
در این سال نیز ۱۰ فقره آتش‌سوزی با مساحت مجموع ۹۶۲۰ متر مربع در بهار و تابستان ۹۱ رخ داد که با تلاش و فداکاری محیط‌بانان کنترل شد. بر اساس آمار در شش ماهه سال ۹۱ نسبت به مدت مشابه در سال ۹۰ از نظر تعداد حوادث حریق ۱۷ درصد و سطح آن نیز ۵۳ درصد، حریق کاهش یافت.
سال ۹۲؛ آتش در لرستان
سال ۹۲ اما سال آتش‌سوزی جنگل‌های لرستان و فارس بود. در سال ۹۲ چهار هزار هکتار از این عرصه‌ها در استان فارس طعمه حریق شد. در سال ۹۲ حدود ۱۳۰۰ هکتار از جنگل‌های لرستان دچار حریق شد. در سال ۹۲ تنها در یک مورد حریق در پارک ملی گلستان که تحت حفاظت سازمان محیط زیست اداره می‌شود ۲۰۰۰ هکتار جنگل و مرتع مشجر نابود شد.
سال ۹۳؛ افزایش وسعت آتش‌سوزی
در سال ۹۳ حدود ۶۵۷۴ هکتار از اراضی جنگلی ایران طعمه حریق شد. خداکرم جلالی، رئیس وقت سازمان جنگل‌ها و مراتع هم اعلام کرد که در شش ماهه اول آن سال ۱۹۰۰ هکتار از جنگل‌های کشور و ۴۶۰۰ هکتار از مراتع کشور در آتش سوخت یعنی در مجموع حدود ۷۰۰۰ هکتار از جنگل‌ها و مراتع کشور در اثر آتش‌سوزی در سال ۹۳ از بین رفت.
سال ۹۴؛ ۱۵۵۰ مورد آتش‌سوزی
در سال ۹۴ در بخش جنگل ۷۵۰ مورد آتش‌سوزی رخ داد و در بخش مراتع نیز ۸۰۰ مورد آتش‌سوزی به وقوع پیوست. بنا به گفته مسئولان وقت سازمان جنگل‌ها، وسعت‌آتش در این سال افزایش چشمگیری داشت.
سال ۹۵؛ کاهش آتش‌سوزی
در سال ۹۵ آتش‌سوزی جنگل‌ها در مناطق تحت مدیریت محیط‌زیست، ۶۷ درصد کاهش داشت. در این سال ۲۱۲۳ هکتار از جنگل‌های کشور در آتش سوخت و علت عمده آن منشأ انسانی داشت.
سال ۹۶؛ خوزستان در آتش
در سال ۹۶ نسبت به سال ۹۵، حریق در جنگل‌ها ۲۰ درصد افزایش یافت. جنگل‌های زاگرس خوزستان در صدر فهرست سیاه سال ۹۶ قرار گرفت به طوری که در سه ماهه ابتدای آن سال ۲۵۰ هکتار از جنگل‌های تحت مدیریت سازمان محیط زیست کشور دچار حریق شد که ۶۸ درصد این آتش‌سوزی‌ها در خوزستان بوده است.
سال ۹۷؛ بهار در آتش
وسعت آتش‌سوزی‌های جنگل‌های شمالی کشور در فروردین این سال در ۱۰ سال گذشته بی‌سابقه بود و حدود ۱۵۰ هکتار جنگل در ۱۳ روز نخست سال در آتش سوخت. در چهار ماهه نخست آن سال اعلام شد که ۶۰۰ فقره آتش‌سوزی در جنگل‌ها و مراتع کشور رخ داده که ۲۰۰۰ هکتار از جنگل‌های کشور را سوزانده است.
سال ۹۸؛ ۱۴۰۰ فقره آتش‌سوزی
آمار سال ۹۸ حکایت از وقوع ۱۴۰۰ فقره آتش‌سوزی دارد که طی آن بیش از ۱۵ هزار عرصه منابع طبیعی را خاکستر کرد.
سال ۹۹؛ زاگرس در آتش
از ابتدای سال ۹۹ تا کنون که حدود سه ماه از سال می‌گذرد ۲۴۰ فقره آتش سوزی در عرصه‌های جنگلی کشور رخ داده است. بیشترین آتش‌سوزی مربوط به استان‌های خوزستان، کهگیلویه و بویراحمد و کردستان بوده است.
